Fréttatíminn

Tölublað

Fréttatíminn - 05.08.2016, Blaðsíða 20

Fréttatíminn - 05.08.2016, Blaðsíða 20
20 | FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 5. ágúst 2016 Litlar útgerðir (51–500 stærstu) Milli útgerðir (26–50 stærstu) Milli stórar útgerðir (16–25 stærstu) Risa útgerðir (10 stærstu) Afl auðlindarentunnar má sjá í hraðri sam- þjöppun meðal útgerðarfélaga frá 1985, örum vexti hinna stærstu, kaupum þeirra á erlendum útgerðarfyrirtækjum, ógnargróða eftir Hrun og innrás í óskyldar atvinnugreinar á Íslandi. Fyrir utan verndun fiskistofna voru meginmark- mið kvótakerfisins að draga úr kostnaði svo arðurinn af auðlindunum glataðist ekki í offjár- festingu og óhagræði. Í fyrstu var reynt að ná þessum markmiðum með úreldingarstyrkjum en með frjálsu framsali kvóta sá kerfið um þetta sjálft; hinir stærstu keyptu hina smærri út úr greininni. Á fimmtán ára tímabili, frá 1990 til 2005, stækkaði hlutur stærsta fyrirtækisins úr 3,5 pró- sentum af heildarkvótanum í 9,6 prósent. Hlutur hinna fimm stærstu tvöfaldaðist, fór úr 15,5 pró- sent í 31,5 prósent. Og hlutur 25 stærstu fór úr 41,3 prósent 72,1 prósent. Á sama tíma fór hlutur smárra útgerða, þeirra sem ná ekki inn á listann yfir 50 stærstu kvótafyrirtækin, úr 44,0 prósent- um af heildarkvótanum í 15,1 prósent. Áhrif kvótakerfisins hafa því fyrst og síðast orðið þau að hinir allra stærstu hafa keypt þá smáu og millismáu út úr greininni. Þar með hefur arðurinn af auðlindinni dregist að æ færri aðilum. Í dag eru tíu stærstu fyrirtækin með 50 prósent af öllum kvóta. Þau hafa meira en tvöfaldað hlut sinn í auðlindinni síðan kvótakerfið var sett á, um 136 prósent. 15 stærstu útgerðirnar þar á eftir hafa aukið hlut sinn mun minna eða um 42 prósent. Þetta eru útgerðirnar sem hafa notið hag- ræðingar kvótakerfisins, 25 fyrirtæki. Kvóti 25 næstu fyrirtækja hefur rýrnað um 9 prósent á sama tíma og kvóti þeirra hátt í 500 smáútgerða hefur skroppið saman um 71 prósent frá því að kvótakerfið var sett á. Kvótakerfið hefur því flutt arðinn af auðlindinni frá hinum smáu og mörgu til hinna stóru og fáu. Þeir allra stærstu stækka og þeir minnstu hverfa 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 Hlutdeild í aflaheimildum: 10 stærstu útgerðirnar, þær 15 næstu, 25 þar á eftir og útgerðir sem eru of litlar til að komast á lista yfir 50 stærstu kvótafyrirtækin. ur því ekki aðeins farið í að breyta íslenskum útgerðarfyrirtækjum í alþjóðleg útgerðar-, fiskvinnslu- og sölufyrirtæki heldur líka runnið í vondar fjárfestingar og viðvarandi tap á mörkuðum og löndum sem ís- lenskir útgerðarmenn þekkja lítið til og kunna lítið á. Útrás kostuð af auðlindaarði Samherji hefur verið lang fyrir- ferðamestur í fjárfestingum erlend- is. Í dag kemur meira en helmingur tekna Samherja frá dótturfélögum í Þýskalandi, Póllandi, Bretlandi, Fær- eyjum, Kanada, Marokkó, Frakk- landi og Spáni. Tekjur fyrirtækis- ins voru um 80 milljarðar króna árið 2014 á núvirði og hagnaður um 11,4 milljarðar króna, en reikningar liggja enn ekki fyrir vegna ársins í fyrra. Eignir Samherja voru um 188 milljarðar króna og eigið fé um 77 milljarðar króna. Samherji er því í dag firnasterkt fyrirtæki og öflugt. Það dylst engum að Þorsteinn Már Baldvinsson og frændur hans hafa rekið Samherja af mikilli einurð og kappsemi frá því að þeir stofnuðu félagið nánast slyppir og snauð- ir á upphafsárum kvótakerfisins í kringum skipstjórakvóta Þorsteins Vilhelmssonar. En mestu veldur um vöxt félagsins að undir því vell- ur auðlindarentan sem gefur því afl og styrk langt umfram fyrirtæki í venjulegum rekstri. Auðvitað má ímynda sér að margir hefðu farið verr með fé og tækifæri Samherja en þeir frændur. En það hefði verið ómögulegt fyrir þá að byggja upp það veldi sem Samherji er í dag án auðlindarentunnar sem knýr félag- ið áfram. Þeim frændum hefur tekist að tryggja áframhaldandi líf Samherja þótt kvóti á Íslandsmiðum yrði boð- inn upp eða auðlindarentan skatt- lögð með öðrum hætti. Samherji hefði bolmagn til að borga fyrir veiðiréttinn en hann gæti líka lif- að af án veiða á Íslandsmiðum. Frá því að Samherji stofnaði Frumherja í Færeyjum 1994 og keypti síðan Deutsche Fishfang Union GmbH í Cuxhaven ári síðar og fram að Hruni 2008, á aðeins þrettán ára tímabili, stóð auðlindarentan sem rann til Samherja undir því að byggja upp al- þjóðlegt útgerðarfyrirtæki sem veltir álíka erlendis og Vinnslustöðin og Ísfélagið í Vestmannaeyjum, Vísir í Grindavík og Fiskiðjan Skagfirðing- ur samanlagt. Ógnargróði eftir Hrun Útgerðarmenn voru áberandi í fjárfestingabólunni fyrir Hrun. Þorsteinn Már var einn af helstu eigendum Glitnis banka. Magn- ús Kristinsson, útgerðarmaður í Bergur-Huginn keypti Toyota-um- boðið og hluti í Landsbankanum. Jakob Valgeir Flosason, útgerðar- maður í Bolungavík, keypti hluti í Glitni fyrir milljarðatugi í gegnum hið sögufræga félag, Stím. Hin- rik Kristjánsson, útgerðarmaður í Kambi á Flateyri, seldi kvótann sinn og keypti blokkir í Berlín. Og svona mætti lengi telja. En þátttaka útgerðarmanna í eignabólunni fyrir Hrun var ekki endilega afleiðing auðlindarentunn- ar. Sagan hefur sýnt að fólk gat stungið sér á kaf í þá bólu án þess að eiga kvóta eða trygga afkomu af auð- lindum sjávar. Það er fyrst og fremst eftir Hrun sem áhrif útgerðarmanna í öðrum atvinnugreinum fara ört vaxandi. Eftir Hrun voru sett gjaldeyris- höft og þar með er girt fyrir frekari uppkaup íslenskra útgerðarmanna erlendis. En Hrunið færði útgerðar- mönnum mestan góðæristíma sem þeir höfðu upplifað frá stríðslok- um. Með falli krónunnar hækkaði afurðaverðið á meðan innlendur kostnaður hélst lágur. Þessu til við- bótar tók makríllinn upp á því að ganga inn í íslenska lögsögu og olíu- verð hríðféll á heimsmarkaði. Ef lagt er saman það sem eigend- ur 30 stærstu útgerðarfélaganna greiddu sér út í arð og það sem eigið fé félaganna óx frá 2009 til ársloka 2014 kemur í ljós að samanlagður hagur þessara fyrirtækja var um 230 milljarða króna. Þetta jafngildir um 304 prósentum af eigin fé fyrirtækj- anna í árslok 2009. Þessi ávöxtun eigin fjár er mun hærri en var á sama tíma í stærstu fyrirtækjum landsins í helstu atvinnugreinum öðrum. Þar nam samanlögð hækkun eigin fjár og útgreiddur arður á sama tímabili um 73 prósent af eigin fénu 2009. Þessi mismunur gefur til kynna vægi auðlindarentunnar. Saman- 100 80 60 40 20 % lagður hagur 30 stærstu kvótafyrir- tækjanna var 230 milljarðar króna á tímabilinu en hefði aðeins orðið 55 milljarðar króna ef þau hefðu búið við sömu skilyrði og önnur fyrir- tæki. Mismunurinn er sambland af tvennu, gengishagnaði vegna óvenju lágs gengis krónunnar og síðan auð- lindarentunnar. Samanlagt nam þetta um 175 milljörðum króna á sex ára tímabili eða 30 milljörðum á ári. Það er sú upphæð sem útgerðar- fyrirtækin 30 drógu til sín umfram það sem þau hefðu gert ef rekstrar- skilyrði þeirra hefðu verið lík öðrum fyrirtækjum. Uppkaup fyrirtækja eftir Hrun Líklega eru uppkaup Guðbjargar Matthíasdóttur, aðaleigenda Ísfé- lagsins í Vestmannaeyjum, á fyrir- tækjum eftir Hrun skýrasta dæmið um hvernig auðlindarentan hefur flætt út úr sjávarútvegsfyrirtækjum yfir í óskyldan rekstur. Stuttu eftir Hrun var Guðbjörg í forystu annarra kvótagreifa í að kaupa Morgunblaðið. Mörg stærstu kvótafyrirtæki landsins eiga um 95 prósent af hlutafé útgáfufélagsins og það hefur ekki farið fram hjá nein- um að hagsmunir útgerðarinnar hafa sett mörk sín á ritstjórnarskrif blaðsins. Það er erfitt að meta árangurinn af þessu. Í aðra hönd má sjá stórkost- legt brottfall áskrifenda og lesenda, einkum meðal yngri aldurshópa, í kjölfar ráðningar útgerðarfólksins á Davíð Oddssyni sem ritstjóra. Á hinn bóginn er ekki annað hægt að segja en allt hafi fallið útgerðarmönnum í hag síðan þeir keyptu blaðið. Ríkis- stjórn hægri flokkanna tók við 2013, snarlækkaði veiðigjöld, dró umsókn Íslands um aðild að Evrópusam- bandinu til baka og hefur í flestu fylgt óskum og ráðum útgerðar- manna og Morgunblaðsins. Auk Morgunblaðsins hefur Guð- björg og félög á hennar vegum keypt Odda og Plastprent, heildsöluna Ís- lensk ameríska, Ora, Frón og Myll- una og heildsöluna Fastus. Hún hef- ur því nýtt auðlindarentuna til að útvíkka starfsemi sína langt út fyrir sjávarútveginn. Samskonar áhrif má sjá í Kaupfé- lagi Skagfirðinga sem hefur notað auðlindarentuna af sjávarútvegs- hlutanum til að stórauka ítök sín í landbúnaði og framleiðslu landbún- aðarvara. Af öðrum dæmum má nefna að Skinney-Þinganes rekur nú stærsta kúabú landsins, Flatey í Austur-Skaftafellssýslu. Þessi uppkaup fyrirtækja og út- víkkun útgerðarfyrirtækja eru af- leiðing ógnargróða vegna óheftrar auðlindarentu og lækkunar veiði- gjalda og olíuverðs á tímum gjald- eyrishafta. Auðlindarentan vellur einfaldlega út úr sjávarútveginum yfir aðrar atvinnugreinar. Þar sem lífeyrissjóðirnir hafa líka verið lok- aðir innan hafta hafa þeir keypt upp hluti í skráðum félögum og valdið mikilli hækkun hlutabréfa í Kauphöllinni. Það fer minna fyr- ir útgerðarfyrirtækjunum þar. Þau hafa einbeitt sér að fjárfestingum í óskráðum félögum, félögum sem lífeyrissjóðirnir geta ekki fjárfest í vegna takmarkana í lögum. Þegar gengið féll og gjaldeyrishöft voru sett á jókst bæði gróðinn af auðlindarentunni og lokaðist inni á Íslandi. Kaup nokkurra útgerðarfyrirtækja á Morgunblaðinu voru fyrstu merkin um þau kaflaskil. Eftir það hefur æ meira af auð- lindarentunni verið notað til kaupa á innlendum fyrirtækjum. Mynd | Shutterstock Nú fást allarvörur með vaxtalausum raðgreiðslum til allt að 12 mánaða með 3,5% lántökugjald og 405kr greiðslugjald af hverjum gjalddaga. SKÓLAVEISLA 0% VEXTIR ALLAR VÖRUR VAXTALAUST Í 12 MÁNUÐI Undirhlíð 2 Akureyri 4. ÁGÚST 2016 - BIRT M EÐ FYRIRVARA UM BREYTIN GAR, PREN TVILLUR OG M YN DABREN GL STÆRSTA TÖLVUVERSLUN NORÐURLANDS* Hallarmúla 2 Reykjavík STÆRSTA TÖLVUVERSLUN LANDSINS* VORUM AÐ OPNA NÝJA LEIKJADEILD Í HALLARMÚLANUM LEIKJADEILDIN 49.990 27” 99.990 | 27” QHD 129.990 • Sérhannaður 144Hz 3D LED leikjaskjár• 24’’ LED FULL HD 1080p 16:9 skjár• 12 milljón:1 DCR og Senseye3 tækni• 1ms viðbragðstími og FPS mode f/leiki• HDMI 1.4, DVI-DL og VGA tengi• Forstillingar fyrir helstu leiki, CS:GO ofl.• Black eQualizer skilar hárbeittri sýn! 144Hz 24” 144Hz 3D SKJ ÁR ALGJÖRLEGA NÝ UPPLIFUN! 24”3DLED 144Hz LEIKJASKJÁR XL2411Z EIN SÚ FLOTTASTA Í DAG 14.990 NÝ KYNSLÓÐ VAR AÐ LENDA:) • Zowie leikjamús fyrir atvinnuspilara• ADNS 3310 LED Optical sensor• Einstaklega falleg ergonómísk hönnun• Þarf engan hugbúnað til að stilla mús• 5 forritanlegir Macro hnappar• Stillanlegt dpi 400 ~ 3200• Fullkomin lift-off fjarlægð og Claw grip EC1-A ZOWIE BY BENQ HÁRNÁKVÆMEINN NÁKVÆMASTI OPTICAL SENSOR SEM VÖL ER Á! HÁGÆÐA LEIKJALYKLABORÐ 39.990 DUCKY ON AÐEINS 24.990 Alvöru mekanískt leikjalyklaborð frá Ducky með fjölda stillinga fyrir forritanlega baklýsingu og tvískorna ABS leturhnappa sem eyðast ekki! • Ducky Shine 5 mekanískt lyklaborð• Ábrennt og upplýst íslenskt letur• Cherry MX bláir, rauðir eða brúnir svissar• ABS Double-Shot hnappar sem eyðast ekki• Flýtitakkar fyrir allar helstu aðgerðir• Full N-Key rollover fyrir leikina• Ótrúleg forritanleg RGB LED baklýsing• Mjög þægilegt að skipta um takka• Dual Layer PCB eykur líftíma og styrkleika FÆST MEÐ BROWN, RED EÐA BLUE! CHERRY MXSWITCHES DUCKYSHINEFYRIR ÞÁ ALLRA KRÖFUHÖRÐUSTU GAMING SPJALDTÖLVA GT-810 69.990 XBOX ONE 500GB 49.990XBOXSTÝRIPINNI FYLGIR PLAYSTATION 4 PREDATORGAMINGÖFLUG LEIKJA SPJALDTÖLVAMEÐ 4.0 SURROUND HÁTÖLURUM OGVIBRATION MOTORS 500GB 59.990PS4 STÝRIPINNI FYLGIR Reykjavík • Hallarmúla 2 • 563 6900 | Akureyri • Undirhlíð 2 • 430 6900 Virka daga 10:00 - 18:00 Laugardaga 11:00 - 16:00 OPNUNARTÍMAR T Ö LV U TE K BL ACK OG TÖLVUTEK S E V E N T Ö LV U TE K BL ACK OG TÖLVUTEK S E V E N 279.990 ÞESSA VERÐUR ÞÚ AÐ SJÁ;) • Thermaltake Suppressor F1 leikjaturn• Intel Core i5-6600K Quad 3.9GHz Turbo• GIGABYTE Skylake Gaming 5 móðurborð• 16GB DUAL DDR4 2400MHz minni• 512GB SSD M.2 Plextor M7V diskur• 8GB GTX 1070 G1 Gaming leikjaskjákort• USB 3.1 Type-C & Type-A og M.2 tengi• Windows 10 64-bit, hlaðið nýjungum! ITX GAMING TILBOÐ 2 HÁGÆÐA TÖLVUSTÓLAR 3 LITIR HÁGÆÐA LEIKJASTÓLAR EINSTAKLEGA ÞÆGILE GIR STÓLAR SEM HENTA V EL FYRIR ÞÁ SEM SITJA L ENGI VIÐ TÖLVUNA;) 34.990 ENZO www.HRINGURIN N.net HEFST 5.ÁGÚST SKRÁÐU ÞIG ST RAX! YFIR 750.000 K R. Í VINNINGUM SKRÁÐU ÞIG Á HRINGINNwww.hringurinn.net OG ÞÚ GÆTIR UNNIÐ DUCKY SHINE 149.990 ÖFLUGUR 6 KJARNA LEIKJATURN! • Thermaltake H25 Window leikjaturn• Vishera X6 FX-6300 4.1GHz Turbo 14MB• GIGABYTE 970 GAMING móðurborð• 8GB DDR3 1600MHz hágæða minni• 256GB SSD Plextor M7V diskur• 4GB RX 460 ný kynslóð leikjaskjákorta• USB 3.1 Type-C & Type-A og M.2 tengi• Windows 10 64-bit, hlaðið nýjungum! X6-CORE 4.1GHz OFUR ÖFLUGT 6 KJARNA ÖRGJÖRVA SKR ÍMSLI GAMING TÖLVUTILBOÐ 1 SKYLAKE leikjatölvan er með RX 480 nýjustu kynslóð leikjaskjákorta, ofur hröðum M.2 SSD disk, DDR4 minni, USB 3.1 og alla nýjustu tækni. • Thermaltake H25 Window leikjaturn• Intel Core i5-6400 Quad 3.3GHz Turbo• GIGABYTE Skylake B150 móðurborð• 8GB DUAL DDR4 2400MHz hágæða minni• 256GB SSD M.2 Plextor M7V diskur• 4GB RX 480 VR Ready leikjaskjákort• 7.1 HD Audio með Noise Guard• USB 3.1 Type-C & Type-A og M.2 tengi• Windows 10 64-bit, hlaðið nýjungum! GAMING TÖLVUTILBOÐ 2 179.990 VINSÆLASTI LEIKJATURNINN OKKAR SKÓLA FARTÖLVA Glæsileg 15.6” fartölva frá Lenovo með Intel Dual Core örgjörva, 4GB Minni, 128GB SSD disk, Windows 10 og úrvals fartölvu bakpoka 49.990 FARTÖLVUBAKPOKI FYLGIR;) ÚRVALIÐ ER Í STÆRSTU TÖLVUVERSLUN LANDSINS! * Tölvutek • Reykjavík • Hallarmúla 2 • 563 6900 | Akureyri • Undirhlíð 2 • 430 6900 *Tölvutek er stærsta sérhæfða tölvuverslun landsins í fermetrum verslunarrýmis talið, samkvæmt niðurstöðu Neytendastofu þann 10.05.2016 VORUM AÐ OPN A NÝJA LE IKJADE ILD Í HALLA RMÚLA NUM FRÍTT SENDUM Í ÁGÚST ALLAR FARTÖLVUR NÝR BÆKLINGUR STÚTFULLUAF SPENNANDI SKÓLAGRÆJUM! 8BL SMELLTUÁ KÖRFUNANETBÆKLINGUR Á WWW.TOLVUTEK.IS MEÐ GAGNVIRKUM KÖRFUHNAPP SKÓLA FARTÖLVA Glæsileg 15.6” fartölva frá Lenovo með Intel Dual Core örgjörv a, 4GB Minni, 128GB SSD disk, Wi ndows 10 og úrvals fartölvu bakpoka 49.990 FARTÖLVUBAKPOKI FYLGIR; ) Tölvutek • Reykjavík • Hallarmúla 2 • 563 6900 • Akureyri • Undirhlíð 2 • 430 6900 • www.tolvutek.is
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64

x

Fréttatíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Fréttatíminn
https://timarit.is/publication/944

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.