Fréttatíminn - 05.08.2016, Qupperneq 20

20 | FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 5. ágúst 2016
Litlar útgerðir (51–500 stærstu)
Milli útgerðir (26–50 stærstu)
Milli stórar útgerðir (16–25 stærstu)
Risa útgerðir (10 stærstu)
Afl auðlindarentunnar má sjá í hraðri sam-
þjöppun meðal útgerðarfélaga frá 1985, örum
vexti hinna stærstu, kaupum þeirra á erlendum
útgerðarfyrirtækjum, ógnargróða eftir Hrun
og innrás í óskyldar atvinnugreinar á Íslandi.
Fyrir utan verndun fiskistofna voru meginmark-
mið kvótakerfisins að draga úr kostnaði svo
arðurinn af auðlindunum glataðist ekki í offjár-
festingu og óhagræði. Í fyrstu var reynt að ná
þessum markmiðum með úreldingarstyrkjum
en með frjálsu framsali kvóta sá kerfið um þetta
sjálft; hinir stærstu keyptu hina smærri út úr
greininni.
Á fimmtán ára tímabili, frá 1990 til 2005,
stækkaði hlutur stærsta fyrirtækisins úr 3,5 pró-
sentum af heildarkvótanum í 9,6 prósent. Hlutur
hinna fimm stærstu tvöfaldaðist, fór úr 15,5 pró-
sent í 31,5 prósent. Og hlutur 25 stærstu fór úr
41,3 prósent 72,1 prósent. Á sama tíma fór hlutur
smárra útgerða, þeirra sem ná ekki inn á listann
yfir 50 stærstu kvótafyrirtækin, úr 44,0 prósent-
um af heildarkvótanum í 15,1 prósent.
Áhrif kvótakerfisins hafa því fyrst og síðast
orðið þau að hinir allra stærstu hafa keypt þá
smáu og millismáu út úr greininni. Þar með hefur
arðurinn af auðlindinni dregist að æ færri aðilum.
Í dag eru tíu stærstu fyrirtækin með 50 prósent af
öllum kvóta. Þau hafa meira en tvöfaldað hlut sinn
í auðlindinni síðan kvótakerfið var sett á, um 136
prósent. 15 stærstu útgerðirnar þar á eftir hafa
aukið hlut sinn mun minna eða um 42 prósent.
Þetta eru útgerðirnar sem hafa notið hag-
ræðingar kvótakerfisins, 25 fyrirtæki. Kvóti 25
næstu fyrirtækja hefur rýrnað um 9 prósent á
sama tíma og kvóti þeirra hátt í 500 smáútgerða
hefur skroppið saman um 71 prósent frá því að
kvótakerfið var sett á.
Kvótakerfið hefur því flutt arðinn af auðlindinni
frá hinum smáu og mörgu til hinna stóru og fáu.
Þeir allra stærstu stækka
og þeir minnstu hverfa
1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015
Hlutdeild í aflaheimildum: 10 stærstu útgerðirnar, þær 15 næstu, 25 þar á eftir
og útgerðir sem eru of litlar til að komast á lista yfir 50 stærstu kvótafyrirtækin.
ur því ekki aðeins farið í að breyta
íslenskum útgerðarfyrirtækjum í
alþjóðleg útgerðar-, fiskvinnslu- og
sölufyrirtæki heldur líka runnið í
vondar fjárfestingar og viðvarandi
tap á mörkuðum og löndum sem ís-
lenskir útgerðarmenn þekkja lítið til
og kunna lítið á.
Útrás kostuð af auðlindaarði
Samherji hefur verið lang fyrir-
ferðamestur í fjárfestingum erlend-
is. Í dag kemur meira en helmingur
tekna Samherja frá dótturfélögum í
Þýskalandi, Póllandi, Bretlandi, Fær-
eyjum, Kanada, Marokkó, Frakk-
landi og Spáni. Tekjur fyrirtækis-
ins voru um 80 milljarðar króna
árið 2014 á núvirði og hagnaður um
11,4 milljarðar króna, en reikningar
liggja enn ekki fyrir vegna ársins í
fyrra. Eignir Samherja voru um 188
milljarðar króna og eigið fé um 77
milljarðar króna. Samherji er því í
dag firnasterkt fyrirtæki og öflugt.
Það dylst engum að Þorsteinn Már
Baldvinsson og frændur hans hafa
rekið Samherja af mikilli einurð og
kappsemi frá því að þeir stofnuðu
félagið nánast slyppir og snauð-
ir á upphafsárum kvótakerfisins í
kringum skipstjórakvóta Þorsteins
Vilhelmssonar. En mestu veldur
um vöxt félagsins að undir því vell-
ur auðlindarentan sem gefur því afl
og styrk langt umfram fyrirtæki í
venjulegum rekstri. Auðvitað má
ímynda sér að margir hefðu farið
verr með fé og tækifæri Samherja
en þeir frændur. En það hefði verið
ómögulegt fyrir þá að byggja upp
það veldi sem Samherji er í dag án
auðlindarentunnar sem knýr félag-
ið áfram.
Þeim frændum hefur tekist að
tryggja áframhaldandi líf Samherja
þótt kvóti á Íslandsmiðum yrði boð-
inn upp eða auðlindarentan skatt-
lögð með öðrum hætti. Samherji
hefði bolmagn til að borga fyrir
veiðiréttinn en hann gæti líka lif-
að af án veiða á Íslandsmiðum. Frá
því að Samherji stofnaði Frumherja
í Færeyjum 1994 og keypti síðan
Deutsche Fishfang Union GmbH í
Cuxhaven ári síðar og fram að Hruni
2008, á aðeins þrettán ára tímabili,
stóð auðlindarentan sem rann til
Samherja undir því að byggja upp al-
þjóðlegt útgerðarfyrirtæki sem veltir
álíka erlendis og Vinnslustöðin og
Ísfélagið í Vestmannaeyjum, Vísir í
Grindavík og Fiskiðjan Skagfirðing-
ur samanlagt.
Ógnargróði eftir Hrun
Útgerðarmenn voru áberandi í
fjárfestingabólunni fyrir Hrun.
Þorsteinn Már var einn af helstu
eigendum Glitnis banka. Magn-
ús Kristinsson, útgerðarmaður í
Bergur-Huginn keypti Toyota-um-
boðið og hluti í Landsbankanum.
Jakob Valgeir Flosason, útgerðar-
maður í Bolungavík, keypti hluti í
Glitni fyrir milljarðatugi í gegnum
hið sögufræga félag, Stím. Hin-
rik Kristjánsson, útgerðarmaður í
Kambi á Flateyri, seldi kvótann sinn
og keypti blokkir í Berlín. Og svona
mætti lengi telja.
En þátttaka útgerðarmanna í
eignabólunni fyrir Hrun var ekki
endilega afleiðing auðlindarentunn-
ar. Sagan hefur sýnt að fólk gat
stungið sér á kaf í þá bólu án þess að
eiga kvóta eða trygga afkomu af auð-
lindum sjávar. Það er fyrst og fremst
eftir Hrun sem áhrif útgerðarmanna
í öðrum atvinnugreinum fara ört
vaxandi.
Eftir Hrun voru sett gjaldeyris-
höft og þar með er girt fyrir frekari
uppkaup íslenskra útgerðarmanna
erlendis. En Hrunið færði útgerðar-
mönnum mestan góðæristíma sem
þeir höfðu upplifað frá stríðslok-
um. Með falli krónunnar hækkaði
afurðaverðið á meðan innlendur
kostnaður hélst lágur. Þessu til við-
bótar tók makríllinn upp á því að
ganga inn í íslenska lögsögu og olíu-
verð hríðféll á heimsmarkaði.
Ef lagt er saman það sem eigend-
ur 30 stærstu útgerðarfélaganna
greiddu sér út í arð og það sem eigið
fé félaganna óx frá 2009 til ársloka
2014 kemur í ljós að samanlagður
hagur þessara fyrirtækja var um 230
milljarða króna. Þetta jafngildir um
304 prósentum af eigin fé fyrirtækj-
anna í árslok 2009. Þessi ávöxtun
eigin fjár er mun hærri en var á sama
tíma í stærstu fyrirtækjum landsins í
helstu atvinnugreinum öðrum. Þar
nam samanlögð hækkun eigin fjár
og útgreiddur arður á sama tímabili
um 73 prósent af eigin fénu 2009.
Þessi mismunur gefur til kynna
vægi auðlindarentunnar. Saman-
100
80
60
40
20
%
lagður hagur 30 stærstu kvótafyrir-
tækjanna var 230 milljarðar króna á
tímabilinu en hefði aðeins orðið 55
milljarðar króna ef þau hefðu búið
við sömu skilyrði og önnur fyrir-
tæki. Mismunurinn er sambland af
tvennu, gengishagnaði vegna óvenju
lágs gengis krónunnar og síðan auð-
lindarentunnar. Samanlagt nam
þetta um 175 milljörðum króna á
sex ára tímabili eða 30 milljörðum á
ári. Það er sú upphæð sem útgerðar-
fyrirtækin 30 drógu til sín umfram
það sem þau hefðu gert ef rekstrar-
skilyrði þeirra hefðu verið lík öðrum
fyrirtækjum.
Uppkaup fyrirtækja eftir Hrun
Líklega eru uppkaup Guðbjargar
Matthíasdóttur, aðaleigenda Ísfé-
lagsins í Vestmannaeyjum, á fyrir-
tækjum eftir Hrun skýrasta dæmið
um hvernig auðlindarentan hefur
flætt út úr sjávarútvegsfyrirtækjum
yfir í óskyldan rekstur.
Stuttu eftir Hrun var Guðbjörg
í forystu annarra kvótagreifa í að
kaupa Morgunblaðið. Mörg stærstu
kvótafyrirtæki landsins eiga um 95
prósent af hlutafé útgáfufélagsins og
það hefur ekki farið fram hjá nein-
um að hagsmunir útgerðarinnar
hafa sett mörk sín á ritstjórnarskrif
blaðsins.
Það er erfitt að meta árangurinn
af þessu. Í aðra hönd má sjá stórkost-
legt brottfall áskrifenda og lesenda,
einkum meðal yngri aldurshópa, í
kjölfar ráðningar útgerðarfólksins á
Davíð Oddssyni sem ritstjóra. Á hinn
bóginn er ekki annað hægt að segja
en allt hafi fallið útgerðarmönnum í
hag síðan þeir keyptu blaðið. Ríkis-
stjórn hægri flokkanna tók við 2013,
snarlækkaði veiðigjöld, dró umsókn
Íslands um aðild að Evrópusam-
bandinu til baka og hefur í flestu
fylgt óskum og ráðum útgerðar-
manna og Morgunblaðsins.
Auk Morgunblaðsins hefur Guð-
björg og félög á hennar vegum keypt
Odda og Plastprent, heildsöluna Ís-
lensk ameríska, Ora, Frón og Myll-
una og heildsöluna Fastus. Hún hef-
ur því nýtt auðlindarentuna til að
útvíkka starfsemi sína langt út fyrir
sjávarútveginn.
Samskonar áhrif má sjá í Kaupfé-
lagi Skagfirðinga sem hefur notað
auðlindarentuna af sjávarútvegs-
hlutanum til að stórauka ítök sín í
landbúnaði og framleiðslu landbún-
aðarvara. Af öðrum dæmum má
nefna að Skinney-Þinganes rekur
nú stærsta kúabú landsins, Flatey í
Austur-Skaftafellssýslu.
Þessi uppkaup fyrirtækja og út-
víkkun útgerðarfyrirtækja eru af-
leiðing ógnargróða vegna óheftrar
auðlindarentu og lækkunar veiði-
gjalda og olíuverðs á tímum gjald-
eyrishafta. Auðlindarentan vellur
einfaldlega út úr sjávarútveginum
yfir aðrar atvinnugreinar. Þar sem
lífeyrissjóðirnir hafa líka verið lok-
aðir innan hafta hafa þeir keypt
upp hluti í skráðum félögum og
valdið mikilli hækkun hlutabréfa
í Kauphöllinni. Það fer minna fyr-
ir útgerðarfyrirtækjunum þar. Þau
hafa einbeitt sér að fjárfestingum
í óskráðum félögum, félögum sem
lífeyrissjóðirnir geta ekki fjárfest í
vegna takmarkana í lögum.
Þegar gengið féll og gjaldeyrishöft voru sett á jókst bæði gróðinn af auðlindarentunni og lokaðist inni á Íslandi. Kaup
nokkurra útgerðarfyrirtækja á Morgunblaðinu voru fyrstu merkin um þau kaflaskil. Eftir það hefur æ meira af auð-
lindarentunni verið notað til kaupa á innlendum fyrirtækjum. Mynd | Shutterstock
Nú fást allarvörur með vaxtalausum raðgreiðslum til allt að 12 mánaða með 3,5%
lántökugjald og 405kr
greiðslugjald af hverjum gjalddaga.
SKÓLAVEISLA
0%
VEXTIR
ALLAR VÖRUR
VAXTALAUST Í
12 MÁNUÐI
Undirhlíð 2 Akureyri
4. ÁGÚST 2016 - BIRT M
EÐ
FYRIRVARA UM
BREYTIN
GAR, PREN
TVILLUR OG M
YN
DABREN
GL
STÆRSTA TÖLVUVERSLUN NORÐURLANDS*
Hallarmúla 2 Reykjavík
STÆRSTA TÖLVUVERSLUN LANDSINS*
VORUM AÐ OPNA NÝJA LEIKJADEILD Í HALLARMÚLANUM
LEIKJADEILDIN
49.990
27” 99.990 | 27” QHD 129.990
• Sérhannaður 144Hz 3D LED leikjaskjár• 24’’ LED FULL HD 1080p 16:9 skjár• 12 milljón:1 DCR og Senseye3 tækni• 1ms viðbragðstími og FPS mode f/leiki• HDMI 1.4, DVI-DL og VGA tengi• Forstillingar fyrir helstu leiki, CS:GO ofl.• Black eQualizer skilar hárbeittri sýn!
144Hz
24” 144Hz 3D SKJ
ÁR
ALGJÖRLEGA NÝ
UPPLIFUN!
24”3DLED
144Hz LEIKJASKJÁR
XL2411Z
EIN SÚ FLOTTASTA Í DAG
14.990
NÝ KYNSLÓÐ VAR AÐ LENDA:)
• Zowie leikjamús fyrir atvinnuspilara• ADNS 3310 LED Optical sensor• Einstaklega falleg ergonómísk hönnun• Þarf engan hugbúnað til að stilla mús• 5 forritanlegir Macro hnappar• Stillanlegt dpi 400 ~ 3200• Fullkomin lift-off fjarlægð og Claw grip
EC1-A
ZOWIE BY BENQ
HÁRNÁKVÆMEINN NÁKVÆMASTI OPTICAL SENSOR SEM VÖL ER Á!
HÁGÆÐA LEIKJALYKLABORÐ
39.990
DUCKY ON AÐEINS 24.990
Alvöru mekanískt leikjalyklaborð frá Ducky með fjölda stillinga fyrir forritanlega baklýsingu og tvískorna ABS leturhnappa sem eyðast ekki!
• Ducky Shine 5 mekanískt lyklaborð• Ábrennt og upplýst íslenskt letur• Cherry MX bláir, rauðir eða brúnir svissar• ABS Double-Shot hnappar sem eyðast ekki• Flýtitakkar fyrir allar helstu aðgerðir• Full N-Key rollover fyrir leikina• Ótrúleg forritanleg RGB LED baklýsing• Mjög þægilegt að skipta um takka• Dual Layer PCB eykur líftíma og styrkleika
FÆST MEÐ BROWN,
RED EÐA BLUE!
CHERRY MXSWITCHES
DUCKYSHINEFYRIR ÞÁ ALLRA KRÖFUHÖRÐUSTU
GAMING SPJALDTÖLVA
GT-810
69.990
XBOX ONE
500GB
49.990XBOXSTÝRIPINNI
FYLGIR
PLAYSTATION 4
PREDATORGAMINGÖFLUG LEIKJA SPJALDTÖLVAMEÐ 4.0 SURROUND HÁTÖLURUM OGVIBRATION MOTORS
500GB
59.990PS4
STÝRIPINNI
FYLGIR
Reykjavík • Hallarmúla 2 • 563 6900 | Akureyri • Undirhlíð 2 • 430 6900
Virka daga
10:00 - 18:00
Laugardaga
11:00 - 16:00
OPNUNARTÍMAR
T
Ö
LV
U
TE
K
BL
ACK OG TÖLVUTEK
S
E
V
E
N
T
Ö
LV
U
TE
K
BL
ACK OG TÖLVUTEK
S
E
V
E
N
279.990
ÞESSA VERÐUR ÞÚ AÐ SJÁ;)
• Thermaltake Suppressor F1 leikjaturn• Intel Core i5-6600K Quad 3.9GHz Turbo• GIGABYTE Skylake Gaming 5 móðurborð• 16GB DUAL DDR4 2400MHz minni• 512GB SSD M.2 Plextor M7V diskur• 8GB GTX 1070 G1 Gaming leikjaskjákort• USB 3.1 Type-C & Type-A og M.2 tengi• Windows 10 64-bit, hlaðið nýjungum!
ITX GAMING TILBOÐ 2
HÁGÆÐA TÖLVUSTÓLAR
3
LITIR
HÁGÆÐA
LEIKJASTÓLAR
EINSTAKLEGA ÞÆGILE
GIR
STÓLAR SEM HENTA V
EL
FYRIR ÞÁ SEM SITJA L
ENGI
VIÐ TÖLVUNA;)
34.990
ENZO
www.HRINGURIN
N.net
HEFST 5.ÁGÚST

SKRÁÐU ÞIG ST
RAX!
YFIR 750.000 K
R.
Í VINNINGUM
SKRÁÐU ÞIG Á HRINGINNwww.hringurinn.net OG ÞÚ GÆTIR UNNIÐ DUCKY SHINE
149.990
ÖFLUGUR 6 KJARNA LEIKJATURN!
• Thermaltake H25 Window leikjaturn• Vishera X6 FX-6300 4.1GHz Turbo 14MB• GIGABYTE 970 GAMING móðurborð• 8GB DDR3 1600MHz hágæða minni• 256GB SSD Plextor M7V diskur• 4GB RX 460 ný kynslóð leikjaskjákorta• USB 3.1 Type-C & Type-A og M.2 tengi• Windows 10 64-bit, hlaðið nýjungum!
X6-CORE
4.1GHz
OFUR ÖFLUGT 6
KJARNA
ÖRGJÖRVA SKR
ÍMSLI
GAMING TÖLVUTILBOÐ 1
SKYLAKE leikjatölvan er með RX 480 nýjustu kynslóð leikjaskjákorta, ofur hröðum M.2 SSD disk, DDR4 minni, USB 3.1 og alla nýjustu tækni.
• Thermaltake H25 Window leikjaturn• Intel Core i5-6400 Quad 3.3GHz Turbo• GIGABYTE Skylake B150 móðurborð• 8GB DUAL DDR4 2400MHz hágæða minni• 256GB SSD M.2 Plextor M7V diskur• 4GB RX 480 VR Ready leikjaskjákort• 7.1 HD Audio með Noise Guard• USB 3.1 Type-C & Type-A og M.2 tengi• Windows 10 64-bit, hlaðið nýjungum!
GAMING TÖLVUTILBOÐ 2
179.990
VINSÆLASTI LEIKJATURNINN OKKAR
SKÓLA
FARTÖLVA
Glæsileg 15.6” fartölva frá Lenovo
með Intel Dual Core örgjörva, 4GB
Minni, 128GB SSD disk, Windows 10
og úrvals fartölvu bakpoka
49.990
FARTÖLVUBAKPOKI FYLGIR;)
ÚRVALIÐ ER Í STÆRSTU TÖLVUVERSLUN LANDSINS!
*
Tölvutek • Reykjavík • Hallarmúla 2 • 563 6900 | Akureyri • Undirhlíð 2 • 430 6900
*Tölvutek er stærsta sérhæfða tölvuverslun landsins í fermetrum verslunarrýmis talið, samkvæmt niðurstöðu Neytendastofu þann 10.05.2016
VORUM
AÐ OPN
A
NÝJA LE
IKJADE
ILD
Í HALLA
RMÚLA
NUM
FRÍTT
SENDUM
Í ÁGÚST ALLAR
FARTÖLVUR
NÝR BÆKLINGUR STÚTFULLUAF SPENNANDI SKÓLAGRÆJUM!
8BL SMELLTUÁ KÖRFUNANETBÆKLINGUR Á WWW.TOLVUTEK.IS MEÐ GAGNVIRKUM KÖRFUHNAPP
SKÓLA
FARTÖLVA
Glæsileg 15.6” fartölva frá
Lenovo
með Intel Dual Core örgjörv
a, 4GB
Minni, 128GB SSD disk, Wi
ndows 10
og úrvals fartölvu bakpoka
49.990
FARTÖLVUBAKPOKI FYLGIR;
)
Tölvutek • Reykjavík • Hallarmúla 2 • 563 6900 • Akureyri • Undirhlíð 2 • 430 6900 • www.tolvutek.is