Fréttatíminn - 05.08.2016, Side 22

22 | FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 5. ágúst 2016
870–1300 Veitt til matar
1300–1550 Skreiðarútflutningur
1550–1900 Saltfisksútilegur á Íslandsmiðum
1900–1940 Íslenskur kapítalismi fæðist
1939–1945 Stríðsgróðinn
1945–1983 Landhelgisdeilur, offjárfesting og eyðing fiskistofna
1984–2016 Kvótagreifar
Á landnáms- og þjóðveldisöld réru vinnumenn til fiskjar og öfluðu matar. Arður af auðlindinni
rann sem búbót, einkum til stórbænda sem áttu bátana og þrælanna sem réru til fiskjar.
Andstaða bænda gegn þéttbýlismyndun við sjávarsíðuna leiðir til hrörnunar sjávarútvegs. Ódýrara salt og
stærri skip gera útilegur á Íslandsmiðum mögulegar fyrir aðrar þjóðir. Arðurinn af auðlegðinni rennur minnstur
til Íslendinga heldur stendur hann undir uppgangi í Bretóníu, Baskalandi og á austurströnd Englands.
Vélvæðing smábátaflotans bætir kjör fólks við sjávarsíðuna og ýtir undir flótta vinnufólks undan ánauð sveitanna. Stórar
togaraútgerðir færa eigendum sínum auð í meira magni en sést hefur á Íslandi. Íslenskur kapítalismi verður til. Landstjórnin
sveigð að þörfum stórfyrirtækja í sjávarútvegi, ríkið kemur að gerð sölusamninga, pilsfaldakapitalisminn tekur á sig mynd.
Útlend útgerðarfyrirtæki herða sóknina á Íslandsmið. Arðurinn að auðlindinni byggir upp sjávarþorp sem liggja vel við miðum
fyrir smærri báta, hrannast upp hjá eigendum stærstu togaraútgerðanna og rennur til útlendra úthafsveiðifélaga.
Veiðar erlendra skipa leggjast af á stríðsárunum og fiskverð ríkur upp. Íslensk útgerðarfélög stórgræða með því að sigla
aflanum á markað í Englandi. Laun sjómanna margfaldast og góðæri í útgerð smitast út í samfélagið, bætist þar við aukið
ráðstöfunarfé almennings vegna Bretavinnunnar. Arðurinn af auðlindinni safnast að eigendum stærstu útgerðarfélaganna
og stendur undir aukinni eyðslu almennings. Útgerðarmenn geyma hluta af arðinum á erlendum bankareikningum til að verja
auðlegt sína fyrir verðfalli íslensku krónunnar.
Hluti stríðsgróðans notaður til fjárfestinga í útgerð og fiskvinnslu. Sókn innlendra og útlendra togara vex. Ofveiði veldur því
að kostnaðarsamara er að sækja aflann. Útfærsla landhelginnar fælir útlend skip af miðunum. Eftir sem áður eru of mörg skip
að sækja of fáa fiska. Framan af stendur auðlindarentan undir uppbyggingu sjávarþorpa víða um land en eftir því sem á líður
brennur æ meira af auðlindarentunni upp í offjárfestingu. Þar sem arðurinn af auðlindinni er alltaf meiri en vænst má í öðrum
atvinnugreinum kemur fátt í veg fyrir sókn of margra inn í greinina.
Kvótakerfið sett á í þrennum tilgangi: Í fyrsta lagi vernd fiskistofna, í öðru lagi að draga úr offjárfestingu og í þriðja
lagi að auka hagkvæmni. Afleiðingin er að fá stór útgerðarfyrirtæki eignast stærsta hluta af kvótanum, þeir sem
eiga mest eignast meira vegna auðlindarentunnar. Greinin er lokuð, þeir sem ekki eiga kvóta mega ekki fiska. Tak-
markað aðgengi að auðlindinni og samdráttur í fjárfestingu dregur afl úr flestum sjávarþorpum, sjávarsíðan hrörnar.
Einstaklingar og smærri fyrirtæki greiða fyrir hagræðingu hinna stóru með verðfalli eigna sinna. Stóru útgerðarfyr-
irtækin nota arðinn af auðlegðinni til fjárfestinga í sjávarúvegsfyrirtækjum í Þýskalandi, Kanada, Chile, Marokkó og
víða um heima og í fyrirtækjum í óskyldum rekstri á Íslandi; bönkum, heildsölum, iðnfyrirtækjum, mjólkurbúum, fjöl-
miðlum. Arðurinn af auðlindinni rennur í æ meira mæli til æ færri. Með lækkun gengis krónunnar eftir Hrun magnast
enn arðurinn að auðlindinni og völd og áhrif kvótagreifa vaxa enn.
Stórbændur hefja skreiðarverkun og útflutning til Björgvinjar og síðar til enskra kaupmanna og Hansakaupmanna.
Englendingar hefja sjósókn á Íslandsmið. Arður af auðlindinni safnast á hendur fárra auðugra bænda á Íslandi,
enskra útgerðarmanna og verslunarfélaga sem stjórna dreifingu og sölu matvæla niður eftir Evrópu.
KVÓTAKERFIÐ
SEM BREYTTI
Nútíminn kom ekki til Íslands fyrr en með vélvæðingu bátaflotans. Það var hin
íslenska iðnbylting sem dró fólkið úr sveitunum á mölina þar sem það vann
hörðum höndum í fiski þótt megnið af arðinum af vinnu þess og stærsti hluti
auðlindarentunnar hafi endað hjá fáum stórum útgerðarmönnum, fiskverkend-
um og síldarspekúlöntum.
Gunnar Smári Egilsson
gunnarsmari@frettatiminn.is
Auðlindarenta er sá hagur sem
verður til við nýtingu náttúruauð-
linda. Hún getur birst á ótal vegu.
Hún getur legið ónotuð eða safnast
á hendur fárra,
eins og á við um
íslenska kvóta-
kerfið í dag, eða
hún getur glutr-
ast niður þegar
fjöldinn reynir
að ná til sín sem
stærstum hluta af
rentunni. Þá brennur hún gjarnan
upp í offjárfestingu og kostnaðinum
við að fanga auðlindina.
Í umræðum um gæði kvótakerf-
isins hefur oft aðeins verið horft til
hagnaðar sjávarútvegsfyrirtækja.
Það er einfaldasta myndin af því
hvort tekist hafi að fanga rentuna,
hvort hún skili sér sem hagnaður
þess sem nýtir hana. En Íslendingar
þekkja vel hvernig rentan getur
hlaðist upp víða um land þótt sjáv-
arútvegsfyrirtækin séu ekki rek-
in með svo glæsilegum hagnaði.
Það var þannig auðlindarentan
sem byggði upp
sjávarbyggð-
ir hringinn í
kringum landið
og stóð undir
stórkostlegum
lífskjarabata
meginþorra al-
mennings alla síðustu
öld þótt rekstur sjávarútvegsfyr-
irtækja hafi á þeim tíma oft verið
glæfralegur og oftast slæmur, jafn-
vel hörmulegur.
Hér til hliðar er Íslandssagan rak-
in út frá auðlindarentunni af sjávar-
auðlindinni, hvernig hún var nýtt
eða ekki nýtt og hverjum hún þjón-
aði og hverjir þjónuðu henni.
Saga rentunnar
í 1100 ár
Íslandsmið eru helsta auðlegð íslensku
þjóðarinnar. Lengst af auðnaðist
Íslendingum ekki að nýta þessa auðlind.
Öldum saman rann bróðurparturinn af
arðinum af auðlindinni til útlanda en síðar
til fárra útgerðarmanna. Og til æ færri eftir
að kvótakerfið var tekið upp.
Gylfaflöt 7 112 Reykjavík 587 8700 krumma.is
Opið 08.30 - 18.00 mán-fös / 11.00 - 16.00 lau
Handmáluðu fígúrurnar frá SCHLEICH fáið þið hjá