Fréttatíminn - 05.08.2016, Page 24

24 | FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 5. ágúst 2016
KVÓTAKERFIÐ
SEM BREYTTI
Þegar skoðuð er íbúaþróun í 45 sjáv-
arbyggðum utan höfuðborgarsvæð-
isins frá lýðveldisstofnun 1944 og
fram til 1980 sést að þessar byggð-
ir vaxa umfram íbúafjölgun lands-
ins alls. Á þessu tímabili flykktist
fólk úr sveitunum á mölina, margir
fluttu suður til
Reykjavíkur og
nágrennis en
straumurinn
var jafn sterkur
úr sveitunum að
sjávarsíðunni hr-
inginn í kringum
landið.
Íbúafjöldi þessara 45 bæja og
þorpa óx úr 37 þúsund í 68 þúsund
á 36 árum. Það er um 1200 fleiri en
verið hefði ef þessar byggðir hefðu
vaxið jafnt og landið allt. Sjávar-
byggðirnar héldu í við fólksfjölgun-
ina og gott betur.
Kvótakerfið
reyndist afleit
byggðastefna
Kvótakerfið hafði alvar-
legri áhrif á íbúaþróun
Vestmannaeyja en gosið
1973. Það má sjá alvarlegar
afleiðingar þessa kerfis
víðar og í raun í hverju
byggðu bóli við sjávarsíð-
una hringinn í kringum
landið. Auðlindarentan sem
áður byggði upp þorpin og
bæina hefur nú verið beint
í vasa útgerðarmanna sem
verja henni til fjárfestinga í
Reykjavík og í útlöndum.
Gunnar Smári Egilsson
gunnarsmari@frettatiminn.is
Húsavík blómstraði á fyrri hluta lýðveld-
istímans. Íbúum fjölgaði þar úr 1096
manns í 2414 frá 1944 til 1980 eða um 452
fleiri en verið hefði ef Húsvíkingum hefði
fjölgað jafnt mikið og landsmönnum
almennt. Ef íbúaþróun Húsavíkur hefði
haldið í við fjölgun landsmanna síðan
þá byggju um 3500 manns á Húsavík í
dag en þeir eru hins vegar aðeins 2182
eða 1318 færri en verið hefði ef Húsavík
hefði vaxið eins og landið sjálft. Aflið
sem byggði upp Húsavík á fyrri hluta
lýðveldistímans er sama aflið og hefur
haldið aftur að vexti bæjarins á seinni
hlutanum. Auðlindarenta sjávar byggði
upp Húsavík og hún dró mátt úr bænum
þegar hún var flutt burt. Í dag býr rúmur
þriðjungur Húsvíkinga einhvers staðar
annars staðar en á Húsavík.
1944
1980
2016
678
íbúar
1.205
íbúar 1.109
íbúar
Ættu
að vera
1.214
Ættu
að vera
1.747
Stykkishólmur
1944
1980 2016
269
íbúar
591
íbúar
545
íbúar
Ættu
að vera
482
Ættu
að vera
857
Hvammstangi
1944
1980 2016
270
íbúar
665
íbúar
511
íbúar
Ættu
að vera
483
Ættu
að vera
964
Vopnafjörður
1944
1980
2016
466
íbúar
1.180
íbúar
959
íbúarÆttu
að vera
834
Ættu
að vera
1.711
Ólafsvík
1944
1980
2016
321
íbúi
649
íbúar
481
íbúi
Ættu
að vera
575
Ættu
að vera
941
Skagaströnd
Íbúafjöldi nokkurra sjávarbyggða 1944, 1980 og 2016, samkvæmt Hagstofu Íslands.
Þegar litið er til næstu 36 ára, frá
1980 til 2016, er myndin allt önn-
ur. Þá fjölgaði íbúum þessara bæja
og þorpa aðeins um rúm 8 þúsund
manns. Ef sjávarsíðan, utan höfuð-
borgarsvæðis-
ins, hefði haldið
í við fólksfjölg-
un á landinu
öllu hefðu íbúar
þessara bæja og
þorpa verið 22
þúsund fleiri árið
2016.
Stærsta forsendubreyting sjáv-
arbyggðanna frá fyrri hluta lýð-
veldistímans að þeim síðari er
kvótakerfið. Á fyrri hluta tímans
rann auðlindarenta hafsins til upp-
byggingar byggðanna en á þeim síð-
ari rann rentan til útgerðarmanna,
sem alls ekki höfðu sömu hagsmuni
og aðrir íbúar sjávarbyggðanna.
Kvótakerfið drap sjávarþorpin
Fyrra tímabilið, frá stríðslokum fram
að 1980, einkenndist af uppbyggingu
frystihúsa og skuttogaravæðingu
flotans. En það einkenndist líka af
rányrkju og segja má að uppbygging
sjávarbyggðanna hafi ekki verið
sjálfbær. Hún gat ekki haldið áfram
að óbreyttu.
Markmið kvótakerfisins var að
vernda fiskistofnana og draga úr
sókn. En ekki síður að draga úr óhag-
kvæmni sóknarinnar. Sjávarútvegur-
inn var illa leikinn af offjárfestingu
sem var afleiðing frjálsra veiða. Allir
sem vettlingi gátu valdið reyndu að
ná til sín hluta af auðlindarentunni.
Með því að stýra veiðum með
kvóta var því bæði girt fyrir of-
veiði en eins voru veiðar og vinnsla
gerð hagkvæmari þar sem færri
skip sóttu aflann og auðveldara var
að stjórna veiðum og vinnslu. Það
gleymdist hins vegar að svara spurn-
ingunni um hvað skyldi gera við auð-
1944
1980
2016
124
íbúar
680
íbúar
852
íbúar
Ættu
að vera
222
Ættu
að vera
986
Grundarfjörður