Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.11.1996, Qupperneq 29

kunnáttu og sérstakra hæfileika sem full ástæða er til að meta
mikils í launum. Þvf skiptir miklu máli í þessu sambandi að
faghópur eins og hjúkrunarfræðingar átti sig á og komi öðrum í
skilning um mikilvægi þessara starfa og hversu miklar kröfur
eru gerðar til þeirra sem gegna þessum störfum. Það styrkir
hjúkrunarfræðinga í að gera launakröfur sér til handa. Hér hafa
stéttarfélög hjúkrunarfræðinga miklu hlutverki að gegna.
Vinnuframboð kvenna
Því hefur verið haldið fram að vinnuframboð kvenna sé á
margan hátt ólíkt vinnuframboði karla. Konur taki oft ákvarð-
anir um sitt vinnuframboð með það í huga að þær séu ekki
aðalfyrirvinna heimilisins heldur séu þeirra tekjur til viðbótar.
Margir vilja meina að laun hafi ekki eins mikil áhrif á vinnu-
framboð kvenna og karla og konur flytji sig sfður um set vegna
atvinnu en karlar. Þó laun séu hærri á ákveðnu svæði og
eftirspum eftir vinnu ákveðinna starfsstétta þar sem konur eru í
meirihluta sé meiri en framboðið, þá leiði það ekki endilega til
þess að konur flytji sig um set og sæki þangað sem hæstu
launin em greidd. Heildarhagsmunirfjölskyldunnarráði
búsetu og það virðist oft vera algengara að vinna karlmanna
ráði búsetu fjölskyldunnar en vinna kvenna t.d. vegna hug-
mynda manna um karlmanninn sem fyrirvinnu fjölskyldunnar.
Þegar þessar kenningar komu fram var atvinnuþátttaka kvenna
lítil og algengast var að konur hættu vinnu utan heimilis þegar
þær eignuðust börn. Nú vinna hins vegar flestar konur utan
heimilis og menntun þeirra og vinnutími er líkari því sem gerist
meðal karla, því geta þessar kenningar varla gefið okkur
fullnægjandi skýringar á launamuni kynjanna.
Kenningar um skiptan vinnumarkað
I kenningum um skiptan vinnumarkað er bent á að ýmsir
þættir, sem hafa áhrif á framboð og eftirspurn eftir vinnuafli,
geti leitt til þess að konum og körlum sé mismunað í launum.
Bent hefur verið á að karlmenn hafi meiri völd en konur, þeir
séu í meirihluta í helstu valdastöðum þjóðfélagsins og sjái sér
því hag í óbreyttu ástandi. Gildismat atvinnurekenda og
kvenna hefur áhrif á eftirspurn eftir vinnuafli, t.d. getur sú
staðreynd að karlmenn voru oft fyrirvinnur heimilanna haft þau
áhrif að sumum atvinnurekendum og starfsmönnum þyki
eðlilegt að greiða karlmönnum almennt hærri laun en konum og
afleiðing þessa er síðan skipting vinnumarkaðarins í illa launuð
kvennastörf og betur launuð karlastörf.
Kjarasamningagerð hjúkrunarfræðinga
í Ijósi mismunandi aðstæðna á vinnumarkaði
Þegar stéttarfélög hjúkrunarfræðinga taka ákvörðun um
hvemig fyrirkomulag kjarasamninga skili félagsmönnum
hæstum launum í nútíð og framtíð þá hljóta þau að þurfa að
taka mið af aðstæðum á vinnumarkaði hjúkmnarfræðinga á stað
og stund. Við sjáum það að á síðastliðnum ámm hafa í nokkr-
um löndum átt sér stað breytingar í samningsumhverfi
hjúkrunarfræðinga þar sem stéttarfélög hjúkrunarfræðinga og
vinnuveitendur hafa í auknum mæli orðið ásátt um að aflétta
ákveðinni miðstýringu f kjarasamningum og færa launa-
ákvarðanir nær vinnustöðum.
Aðstæður á Islandi undanfarin ór
Á Islandi hefur átt sér stað nokkuð önnur þróun. Hér
semja stéttarfélög opinberra starfsmanna yfirleitt við ríkið um
einn kjarasamning sem nær til allra starfsmanna stéttar-
félagsins í ríkisþjónustu. Því má segja að kjarasamningar
stéttarfélagana hafi yfirleitl verið miðstýrðir, samið hefur verið í
einum samningi við eitt samningaborð um kjarasamnings-
bundin kjörfyrir alla starfsmenn í viðkomandi stéttarfélagi.
En þrátt fyrir það er varla hægt að halda því fram að launa-
ákvarðanir séu alltaf miðstýrðar því það er algengt að félags-
menn stéttarfélagana fái greidd hærri laun en kjarasamningur-
inn kveður á um. Þessi viðbótarlaun eru oft greidd í formi
fastrar yfirvinnu eða annars konar álagsgreiðslna. Ekki er Ijóst
nákvæmlega hvaða yfirmenn taka ákvörðun um að greiða
þessar aukagreiðslur og í dag hafa fáir nokkra yfirsýn yfir það
hverjir fá þessar aukagreiðslur og hversu háar þær eru.
Rannsóknir hafa þó leitt í Ijós að karlar fá oftar, hærri og meiri
aukagreiðslur en konur. T.d. fá almennir hjúkrunarfræðingar
hér á höfuðborgarsvæðinu yfirleitt ekkert greitt umfram það
sem ákveðið er f kjarasamningi. í þessu liggur launamunur
milli íslenskra hjúkrunarfræðinga og annarra háskólamennt-
aðra starfsstétta en taxtalaun hjúkrunarfræðinga eru hins vegar
ekki lakari en gengur og gerist hjá öðrum háskólamenntuðum
starfsstéttum. Ég myndi því segja að hjá mörgum starfsstéttum
hjá hinu opinbera séu launaákvarðanir alls ekki miðstýrðar,
jafnvel þó taxtalaun allra séu ákveðin í miðstýrðum kjara-
samningum.
Ný lög um réttindi og skyldur íslenskra
ríkisstarfsmanna
Síðastliðið sumar gengu ný lög um réttindi og skyldur
starfsmanna ríkisins f gildi hér á íslandi. í þeim er ákvæði
þess efnis að forstöðumönnum stofnana sé heimilt að greiða
laun til viðbótar grunnlaunum eftir reglum sem fjármála-
ráðherra á að setja. Heimilt verður að greiða viðbótarlaun
vegna sérstakrar hæfni er nýtist í starfi og álags og árangurs í
starfi. Stefnt er að því að setja þessar reglur í samráði við
fulltrúa opinberra starfsmanna. Hins vegar er Ijóst að fjár-
TÍMARIT HJÚKRUNARFRÆÐINGA 5. tbl. 72. árg. 1996