Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.11.1996, Blaðsíða 32

Ásta Möller, formaður Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga
A
St. Jósepssystur á Islandi í 100 ár
F
immtudaginn 25. júlf sl. voru rétt eitt hundrað ár
liðin frá því að fjórar systur frá reglu heilags
Jóseps í Danmörku
lögðu að landi í Reykjavík í þeim
tilgangi að starfa að hjúkrunar- og
mannúðarmálum íslandi.
Systurnar fögnuðu þessum áfanga
á sjálfan afmælisdaginn og síðar
var boðið til messugjörðar í
Landakotskirkju og fagnaðar til að
minnast þessara tímamóta.
Fyrstu lærðu
hjúkrunarkonurnar
Systumar sem komu til íslands voru systir Marie Ephren
og systir Marie Justine, sem voru franskar, en þær vom lærðar
hjúkmnarkonur, þær fyrstu til að hefja störf hér á landi. Hinar
tvær vom danskar en þær vom systir Thekla og systir
Clementia, en hún stundaði kennslustörf. Það var tveimur ámm
sfðar sem tvær fyrstu, lærðu íslensku hjúkmnarkonumar komu
til starfa á Islandi en þær námu hjúkrun við Diakonissustofn-
unina í Kaupmannahöfn.
Ástand í heilbrigðismálum þjóðarinnar um og fyrir alda-
mótin var vægast sagt ömurlegt. Vistarvemr voru almennt
heilsuspillandi og óþrifnaður vemlegur, m.a. a vegna skorts á
vatni. Þá var skortur á mat, klæðum og efniviði til upphitunar
húsa. Berklar voru landlægir og holdsveiki var mun algengari
en í löndum umhverfis okkur og aðstæður holdsveikra mjög
bágbornar.
Tildrög þess að systumar komu til landsins var að trúboð
kaþólskra á íslandi hafði legið niðri um tveggja áratuga skeið
en áhugi var fyrir hendi að taka upp þráðinn að nýju. Tvennt
varð til þess að koma málinu á skrið. Annars vegar aukin sókn
franskra sjómanna á Islandsmið og hins vegar málefni holds-
veikra á íslandi. Kaþólska kirkjan í Danmörku hafði áhuga á
að sinna andlegri og líkamlegri velferð franskra sjómanna en
þeir vom kaþólskarar trúar. Gerði Jóhannes von Euch, biskup
kaþólskra í Danmörku, samning við frönsk stjómvöld um að
kaþólskar hjúkrunarsystur skyldu taka að sér að hjúkra
frönskum sjómönnum. Þá hafði Jesúítapresturinn Jón Sveins-
son, Nonni, komið til
íslands árið 1894 og
kynnt sér ítarlega
aðstæður holdsveikra.
Hann fékk áhuga á að
veita löndum sínum lið
til að berjast gegn
þessum vágesti. Hóf
hann fjársöfnun í þeim
tilgangi að byggja
kaþólskan spítala fyrir
holdsveika, sem síðan
yrði afhentur St. Jóseps-
systmm. Þegar töluvert
fé hafði safnast höfðu liins vegar danskir Oddfellowar ákveðið
að láta reisa 70 rúma holdsveikraspítala í Laugarnesi og færa
íslensku þjóðinni að gjöf, en m.a.
með þeim skilyrðum að kaþólskir
kæmu ekki nálægt þessu líknar-
starfi. Holdsveikraspítalinn tók til
starfa 1. október 1898.
Oddfellowará íslandi studdu
sfðar við sjúkrahússtarfsemi St.
Jósepssystra á Islandi.
Fljótlega eftir komuna til
Islands hófu systumar skólastarf
fyrir börn og innan tfðar fór
fátækt fólk í bænum að leita ásjár
þeirra vegna lasleika og hvers kyns meina. Ári seinna opnuðu
þær sjúkraskýli fyrir franska sjómenn í Reykjavík og á
Fáskrúðsfirði þar sem byggt var sjúkrahús undir starfsemina. Á
Fáskmðsfirði hafði meirihluti frönsku fiskiskipanna bæki-
stövar. Þar, eins og í Reykjavík, sinntu systurnar einnig
heimahjúkrun. Veittu þær frönskum sjómönnum hjúkmnar-
þjónustu þar til Frakkar tóku sjálfir að byggja sjúkrahús og
sjúkraskýli víða um land í byrjun aldarinnar.
Brautryðjendur í heilbrigðismálum
Nýr kafli í sögu systranna, og reyndar í sögu heilbrigðis-
mála á íslandi, hófst þegar j)ær létu reisa spítala undir
hjúkrunar- og lfknarstarf sitt á Landakotstúni.
Á árinu 1901 lá fyrir Alþiugi frumvarp til laga um
byggingu 24 rúma landspítala í Reykjavík og urðu miklar
umræður á þingi um málið og skiptar skoðanir. Á sama ti'ma
barst Alþingi tilboð frá systurunum um að þær byggðu 36 níma
spítala. Óskað var eftir láni úr landssjóði til byggingar sjúkra-
hússins og að landssjóður leggði til árlega fast fjármagn til
reksturs spítalans. Systurnar myndu sjá um rekstur hans og
fjármál. Athyglisvert er að skoða þau sjónarmið sem fram komu
í umræðum á Alþingi um tilboð systranna. Þar gætti m.a.
tortryggni gagnvart kaþólsku trúboði og vantrú á að hægt væri
að byggja sómasamlegan
spítala af þessari stærðar-
gráðu fyrir svo lítið fé,
samanborið við byggingu
hugsanlegs landsspítala. Á
hinn bóginn fengu systurn-
ar sjálfar sérstaklega
jákvæð ummæli, m.a. sagði
Þórður Thoroddsen,
alþingismaður, eftirfar-
andi: „...það er alkunnugt að St. Jósepssystur eru einhverjarþœr
bestu hjúkrunarkonur, og að spítalar þeir, er þœr eiga að hafa
umsjón með, eru hrein fyrirmynd.“ Hins vegar fór svo að ekki
var gengið að tilboði systranna og jafnframt var frumvarpið um
byggingu landsspftala fellt. Landsspítali tók ekki til starfa fyrr
en þremur áratugum síðar. Spítali St. Jósepssystra reis hins
vegar ári seinna og nutu þá systurnar þess fjár sem Jón
Við garðyrkjiistörf í Hafnarfirði 1963
256
TÍMARIT HJÚKRUNARFRÆDINGA 5. tbl. 72. árg. 1996