Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.12.1999, Blaðsíða 25

Sigurður Björnsson
læknir
Fyrsta meðferð eftir greiningu
HEILBRIGÐI
YCKKtí
Inngangur
Brjóstkrabbamein er algengasta
krabbamein meöal kvenna á
Vesturlöndum. Árlega greinist hálf
milljón kvenna meö sjúkdóminn og
nýgengi hans hefur aukizt um 1 -2%
á ári síðustu 40 árin. Þrátt fyrir
þessa aukningu á nýgengi hefur
aldursbundin dánartíöni af völdum
sjúkdómsins staðið nokkuð í stað síðustu 50 árin.
Lífslíkur sjúklinga með brjóstkrabbamein standa í réttu
hlutfalli við stig sjúkdómsins við greiningu. Sé sjúkdómur-
inn raunverulega staðbundinn í brjóstinu (stig I) eða í
brjósti og holhandareitlum (stig II) er raunhæft að búast við
að unnt sé að komast fyrir hann með staðbundinni með-
ferð sem felur í sér skurðaðgerð og/eða geislameðferð.
Reynslan sýnir hins vegar að a.m.k. þriðjungur kvenna,
sem taldar eru vera á stigi I eða II við greiningu, fær
meinvörp innan tíu ára þrátt fyrir það sem álitin er full-
nægjandi staðbundin meðferð í byrjun. Talið er að þetta
megi rekja til örmeinvarpa sem ekki eru greinanleg í fyrstu,
láta síðan lítið fara fyrir sér um árabil áður en þau birtast
aftur og valda einkennum og hugsanlega fjörtjóni.
Eftir því sem brjóstkrabbamein eru minni við greiningu
þeim mun minni líkur eru til að þau hafi náð að skjóta
meinvörpum og líkur á fullri lækningu því betri.
Með reglubundnum brjóstamyndatökum er oft unnt að
greina hnúta í brjóstum áður en þeir finnast við þreifingu.
Sýnt hefur verið fram á að lækka má dánartíðni kvenna yfir
fimmtugt með slíkri krabbameinsleit. Enn er tekizt á um
hvort slík hópleit eykur lífslíkur kvenna sem greinast með
brjóstkrabbamein fyrir fimmtugt, en búizt er við að áfram-
haldandi rannsóknir muni skera úr um það á næstu árum.
Óumdeilt er að jafnan er unnt að komast af með minni
skurðaðgerðir hjá þeim konum sem greinast við hópleit en
hinum sem greinast með hefðbundnum hætti.
(slendingar hafa verið með fyrstu þjóðum til að tileinka
sér þessa aðferð við að greina einkennalaus brjóstkrabba-
mein. Öllum íslenzkum konum milli fertugs og sjötugs er
boðið að koma í brjóstamyndatöku annað hvert ár.
Framfarir í meðfeð brjóstkrabbameins síðustu áratugi
hafa tengzt auknum skilningi á hegðun sjúkdómsins og
leitt til eftirfarandi áherzlubreytinga í meðferð:
1. Fráhvarfs frá mjög viðamiklum skurðaðgerðum (radical
mastectomy, extended radical mastectomy) þar sem
brjóst, vöðvar og holhandareitlar voru fjarlægð með
róttækum hætti.
2. Þróunar minni skurðaðgerða, fleygskurða, þar sem leit-
azt er við að skerða sem minnst heilbrigðan brjóstvef.
3. Markvissari beitingar geislameðferðar, einkum í tengsl-
um við fleygskurðaðgerðir og í sérstökum tilfellum
vegna eitlameinvarpa í holhönd.
4. Aukinnar notkunar lyfjameðferðar samhliða skurðaðgerð
með það að markmiði að útrýma hugsanlegum örmein-
vörpum. Koma þar bæði til frumueyðandi (cytotoxisk) lyf
og hormónalyf. Fræðilegur bakgrunnur slíkrar meðferðar
er sá að mest von sé til að ráða niðurlögum æxlis
meðan æxlisfrumurnar eru fáar, það er áður en unnt er
að greina þær með venjulegum rannsóknaaðferðum.
5. Þróunar á aðferðum sem beinast gegn sérstökum
eiginleikum krabbameinsins, svo sem erfðaþáttum.
Hér á eftir verður lýst nokkuð helztu meðferðarleiðum
sem beitt er sem fyrstu meðferð eftir greiningu krabba-
meins í brjósti. Ekki verður sérstaklega fjallað um meðferð
á krabbameini sem hefur tekið sig upp á ný.
Skurðlækningar
Þegar krabbamein er staðbundið í brjósti og holhandar-
eitlum er ráðlagt að fjarlægja æxlið og holhandareitla með
skurðaðgerð. Samanburðarrannsóknir hafa sýnt að jafnar
líkur eru á lækningu hvort sem brjóstið er fjarlægt eða
hnúturinn fjarlægður úr brjóstinu og eftirstæður brjóstvefur
geislaður. Báðum aðferðunum fylgir eitlabrottnám úr hol-
hönd til vefjagreiningar sem er liður í stiggreiningu sjúk-
dómsins. Stig sjúkdómsins segir til um útbreiðslu hans og
er haft til hliðsjónar ásamt fleiru þegar lögð eru á ráðin um
aðra meðferð en skurðaðgerð. Ákvörðun um tegund fyrstu
aðgerðar er tekin í samráði við sjúklinginn eftir að hinar
ýmsu meðferðarleiðir hafa verið útskýrðar og ræddar.
Nauðsynlegt er að sjúklingur með innan við 3 cm hnút í
313
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 5. tbl. 75. árg. 1999