Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.12.2001, Qupperneq 9

Fræðslugrein: Árún Kristín Sigurðardóttir
brautarstjóri í hjúkrun og lektor við heilbrigðisdeild HA
'Srtyskmw. w.ðv'kjuM
Veikindi byrja oftast með einhverjum ákveðnum einkennum
sem verða til þess að fóik leitar sér lækninga. Langvinn
veikindi einkennast af stöðugum líkamlegum einkennum
sem ekki vilja lagast og hafa áhrif á allt líf einstaklingsins.
Þau krefjast yfirleitt stuðningsmeðferðar til að koma í veg
fyrir meiri skaða eða veikindi. Bráðasjúkdómur getur einnig
leitt til langvinnra veikinda. Fyrir hinn langveika er mikilvægt
að hann eða hún læri að veita líkamanum athygli og
„hlusti“ eftir merkjum sem einkenna líkamlegt ástand
sjúklingsins. Langveikt fólk þarf að læra að greina sjúk-
dómseinkenni sín svo það nái góðum tökum á sjúkdóms-
meðferð sinni. Rannsóknir á langveikum hafa sýnt að þeir
geta þjálfað með sér afburðafærni til að greina „eðlileg“
líkamsmerki frá óeðlilegum. Rannsóknir sýna einnig að þeir
sem kunna að bregðast rétt við ákveðnum einkennum
geta oft komið í veg fyrir frekari veikindi. Mikilvægt er að
hjúkrunarfræðingar greini hvernig hinn langveiki skynjar
sjúkdómsmerki sín og hvernig hann notar skynjun sína og
reynslu við að ná tökum á sjúkdómnum.
Inngangur
Ég er hulstur um heilann - þetta skrifaði franski menn-
ingarfræðingurinn Jean Baudrillard árið 1983. Þessu til
útskýringar sagði hann að þegar þorri fólks þyrfti ekki
lengur að nota líkamann til burðar, framkvæmda og erfiðis
yrði hann himinhrópandi gagnslaus og þvældist bara fyrir, í
reynd of stór til að burðast með. Þetta ætti við í samfélög-
um þar sem margt sem mennirnir framkvæma er unnið
með annarri hendi (Sigurbjörg Þrastardóttir, 2001). Hvort
sem við erum sammála þessu eða ekki er það samt svo
að líkaminn er fremur lítilvægt vinnutæki nú á dögum og
margir kjósa að taka lítið eftir líkamanum í daglegu amstri.
Það er oft ekki fyrr en fólk veikist að það veitir líkamanum
einhverja athygli að ráði.
Hjúkrunarfræðingar vinna ekki eingöngu með líkama
sínum heldur vinna þeir með líkama annarra á einn eða
annan hátt og líkaminn og líkamleg einkenni eru stór hluti
af starfi þeirra. Oft eru þessi viðfangsefni unnin í þögn, þá
á ég við að vestræn menning hvetur ekki til umtals um
líkamann og starfsemi hans.
Flest veikindi byrja með einhverjum ákveðnum einkenn-
um sem verða til þess að fólk leitar sér lækninga. Oft hefur
llkamlegum veikindum og þá um leið líkamanum verið líkt
við vél sem bilar og gera þarf við. Það er hugsunin í
læknisfræði þar sem aðalmarkmiðið er að finna orsakir
einkenna og lækna þær. Engum dylst að mikilvægt er að
[ÍkAWAAlAS
finna orsakir einkenna svo hægt sé að veita viðeigandi
meðferð. Þegar um langvinn veikindi er að ræða er mikil-
vægt að hinn langveiki læri að greina og meðhöndla sjúk-
dómseinkennin. Madjar (1997) heldur því fram að langvinn
veikindi rjúfi þögn líkamans því að hinn veiki verði að læra
að veita líkamanum athygli og „hlusta" eftir merkjum frá
líkama sínum og greina þau sem eru „eðlileg" fyrir líkam-
legt ástand viðkomandi frá þeim sem óeðlileg eru.
Greining/skynjun sjúkdómsmerkja
Upplifun á líkamlegum sjúkdómsmerkjum, skynjun þeirra
og greining á sér stað eftir samhæfingu á líkamlegum og
vitrænum upplýsingum sem einstaklingur safnar í gegnum
skynfærin (Teel o. fl., 1997; The University of California,
San Francisco Symptom Management Faculty Group
(UCSF), 1994). Upplifun á líkamlegum merkjum hefur verið
skilgreind sem huglæg reynsla sem lýsir breytingu á
líffræðilegum, andlegum eða félagslegum þáttum (UCSF,
1994, bls. 273). Kenningar gera ráð fyrir að líkamleg ein-
kenni (s.s. ákveðin tegund þyngsla fyrir brjósti hjá astma-
veikum) örvi vitræna skynjun sem búi til mynd af einkenn-
um sem einstaklingurinn upplifir þá sem ákveðin tákn.
Þessi merki eru þá notuð sem eins konar staðall sem
önnur einkenni eða merki eru mæld út frá og ákvörðun um
hvað gera skal tekin með tilliti til þessa (Bishop og
Converse, 1986; Teel o. fl., 1997). Rannsóknir sýna að
langveikir nota slíkar aðferðir við að greina sjúkdómsmerki
sín. í upphafi veikinda finnst fólki oft erfitt að vita hvað er
um að vera en þegar það hefur einu sinni fundið fyrir
ákveðnum merkjum eru ný borin saman við fyrri reynslu og
reynt að meta boðin út frá henni (Benner og Wrubel, 1989;
Rrice, 1993a). Miller (1992) talar um innri meðvitund í
sambandi við þekkingu og skilning hins veika á sjúkdómi
sínum. Hún telur innri meðvitund vera hæfileika til að
skynja og skýra líkamleg og andleg merki og hæfni til að
bregðast rétt við þeim á þann hátt að hinn veiki ráði við
einkennin. Það er talin forsenda þess að langveikir nái að
Árún Kristín Sigurðardóttir lauk MSc-
prófi í hjúkrunarfræði frá háskólanum í
Wales árið 1997. Hún er lektor við
heilbrigðisdeild Háskólans á Akureyri
og verkefnastjóri við Fjórðungs-
sjúkrahúsið á Akureyri.
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 5. tbl. 77. árg. 2001
297