Dagblaðið Vísir - DV - 15.04.2016, Blaðsíða 28

Helgarblað 15.–18. apríl 201628 Menning
S
aga tónlistarinnar er sann-
kallað stórvirki eftir Árna
Heimi Ingólfsson og fyrsta
yfirlitsritið um tónlistar-
sögu eftir íslenskan höfund.
Árni Heimir er listrænn ráðgjafi
Sinfóníuhljómsveitar Íslands og
gestaprófessor í tónlistarfræðum
við Listaháskóla Íslands, auk þess
að vera píanó- og semballeikari.
„Þetta er yfirlitsbók um alla fleti
tónlistar á Vesturlöndum frá því
byrjað er að skrifa niður nótur um
aldamótin 800 og til dagsins í dag.
Ég reyni að flétta saman menn-
ingarstrauma og hið ytra samhengi
hlutanna og listaverkin sem spretta
úr þessum jarðvegi,“ segir Árni
Heimir.
Það er ljóst að margra ára vinna
hlýtur að liggja að baki svo miklu
riti en bókin er um 600 blaðsíður.
„Það tók mig þrjú ár að skrifa
þessa bók en þegar ég lít til baka
finnst mér eins og ég hafi verið allt
lífið að undirbúa hana,“ segir Árni
Heimir. „Öll mín menntun tengist
tónlist og það gerir sömuleiðis
vinna mín í Hörpu og rannsóknir
og kennsla hér heima og við er-
lenda háskóla og sömuleiðis störf
mín sem píanisti og kórstjóri. Í bók-
inni finnst mér alls staðar sjást þess
merki hvað ég hef verið að gera síð-
ustu fimmtán árin og öðruvísi hefði
ég ekki getað gert þetta. Það sem
hjálpaði mér mest við vinnslu bók-
arinnar er hvað tónlistar grunnur
minn er breiður. Sem flytjandi,
kennari og fræðimaður hef ég snert
á svo mörgu sem snertir tónlist og
þess vegna fengið nasasjón af þess-
um ólíku tímabilum sögunnar.“
Það hlýtur að fylgja því mikil gleði
að bókin skuli loks vera komin út.
„Það fylgir því kannski fyrst og
fremst mikill léttir. Það er fullkom-
lega galið að taka að sér að skrifa
verk eins og þetta en það sem
knúði mig áfram var ákveðin hug-
sjón. Mér fannst að bók af þessu
tagi yrði að vera til hér á landi. Í
kennslu hef ég rekið mig á að það
er ekki til bók sem hægt er að vísa
fólki á ef það vill til dæmis lesa sér
meira til um Bach eða langar til að
skoða rómantískar óperur á 19. öld.
Árið 1987 kom út Saga vestrænnar
tónlistar sem Jón Ásgeirsson þýddi
úr ensku en sú bók hefur ýmsa
vankanta og endurspeglar auðvit-
að ekki það nýjasta í heimi fræð-
anna. Í kennslu um tónlist hafa því
meira og minna verið notaðar bæk-
ur sem eru skrifaðar á ensku. Út-
koman er sú að hér eru kynslóðir af
ungu tónlistarfólki sem hefur nær
eingöngu lesið um tónlist á ensku.
Sem kennari fer maður yfir próf
þar sem nemandi hefur til dæmis
skrifað St. John Passion eftir Bach
í staðinn fyrir Jóhannesarpassían.
Ég er svo gamaldags og það mikill
málræktar sinni í mér að mér finnst
þetta alveg ómögulegt. Mér finnst
að ef við ætlum að búa í þessu landi
og eiga þetta tungumál þá verðum
við að kunna að hugsa um hluti á
tungumáli okkar, og þar á meðal
hluti sem tengjast tónlist.“
Hugmyndin um hinn frjálsa
listamann
Hvert er mesta blómaskeiðið í sögu
tónlistarinnar?
„Svarið við því fer eftir því hvern
þú spyrð. Mér finnst 18. öldin
óskaplega áhugavert tímabil því þar
eru svo margir straumar í gangi á
svipuðum tíma. Þetta er öldin sem
á bæði Bach og Mozart og þar er
ekki hægt að klikka. Á þessum tíma
verða miklar breytingar í öllum
strúktúr hins klassíska tónlistar-
lífs. Áður var tónskáldið annað-
hvort þjónn kirkjunnar eða eign
aðalsmannsins sem hann vann
fyrir. Aðalsmaðurinn bókstaflega
átti verk tónskáldanna sem unnu
hjá honum og gat ráðstafað þeim
að vild og ekki var hægt að halda
tónleika úti í bæ án leyfis hans. En
á þessum tíma var að mótast hug-
myndin um hinn frjálsa listamann
og snillinginn sem ræður sér sjálfur
og býr til sínar eigin reglur. Svo
kemur maður eins og Beethoven
og sprengir öll viðmið.
Árin í kringum 1910–30 eru líka
sérlega áhugaverð en þá tekur tón-
listarheimurinn mið af fyrri heims-
styrjöldinni og landfræðilegum
flokkadráttum þar sem Þýskaland
og Frakkland eru harðvítugir and-
stæðingar. Síðan er áhugavert hvernig
tónlist og pólitík tengjast í þriðja rík-
inu og Sovétríkjum Stalíns.
Það eru því ekki bara mörg blóma-
skeið í tónlistarsögunni, það eru líka
tímabil sem er sérlega áhugavert að
skoða í hinu stærra samhengi listar
og þjóðfélagsaðstæðna.“
Veðjað á rétta fólkið
Er það þannig að áhrifamestu tón-
skáldin eru þau frægustu, menn eins
og til dæmis Bach og Beethoven?
„Já. Það er ástæða fyrir því að
þessi vinsælustu tónskáld eru
svona vinsæl. Hluti af starfi mínu í
Hörpu er að velja verk á efnisskrá
Sinfóníunnar og setja saman dag-
skrá. Ég fær oft tillögur að flutningi
á eldri verkum sem eru óþekkt eða
eftir óþekkt tónskáld. Ég vil ekki al-
hæfa en þegar ég hlusta á þessi verk
átta ég mig á því að í 90 prósent til-
vika er ástæða fyrir því að enginn
hefur heyrt um þau. Stundum tekst
sögunni að veðja á rétta fólkið.
Beethoven var afar áhrifamikill
bæði í samtíma sínum og eftir það,
og skuggi hans er mjög langur. Allt
annað á við um Bach því hann var
ekki frægur sem tónskáld í lifanda
Knúinn áfram af hugsjón
Árni Heimir Ingólfsson er fyrstur Íslendinga til að skrifa yfirlitsrit um tónlistarsögu
Kolbrún Bergþórsdóttir
kolbrun@dv.is
„Það tók mig
þrjú ár að skrifa
þessa bók en þegar ég lít
til baka finnst mér eins og
ég hafi verið allt lífið að
undirbúa hana.
Árni Heimir Ingólfsson
„Mér finnst að ef við ætlum
að búa í þessu landi og eiga
þetta tungumál þá verðum
við að kunna að hugsa um
hluti á tungumáli okkar, og þar
á meðal hluti sem tengjast
tónlist.“ Mynd SIgtryggur ArI