Fréttablaðið - 17.06.2017, Blaðsíða 70

Þann fimmta ágúst árið 1971 sáu 110 þúsund áhorfendur á Azteca-leikvanginum í Mexíkó-borg hina fimmtán ára gömlu Susanne
Augustesen skora öll mörk Dana í
3:0 sigri á Mexíkó og hampa heims-
meistaratitlinum í leikslok. Eftir því
sem næst verður komist hafa aldr-
ei jafnmargir mætt á fótboltaleik
tveggja kvennaliða í sögunni.
Ætla mætti að þessum atburði
væri rækilega haldið á lofti í sögu-
bókum, en sú er þó ekki raunin.
Raunar vill alþjóðaknattspyrnu-
sambandið, FIFA, sem minnst af
leik þessum vita. Til marks um það
staðhæfir sambandið að áhorfenda-
metið í kvennaflokki sé frá árinu
1999, þegar rétt rúmlega 90 þúsund
manns sáu Bandaríkjamenn leggja
Kínverja í úrslitaleik HM sem leik-
inn var í Pasadena í Kaliforníu.
Þöggunin um kappleikinn í
Mexíkóborg á sér að mörgu leyti
skiljanlegar ástæður. Margt í
umgjörð hans var vandræðalegt
og þolir illa upprifjun, en jafnframt
tengist hið valkvæða sögulega
minni ýmsum flækjum varðandi
upphaf nútímakvennaknattspyrnu.
Þótt dönsku stúlkurnar væru
krýndar heimsmeistarar og verðu
þannig titil sinn frá keppni sem
haldin var á Ítalíu árið áður, var um
óopinbert mót að ræða. Kvenna-
liðin stóðu utan við hina formlegu
knattspyrnuhreyfingu og nutu
einskis stuðnings hennar. Það voru
einkaaðilar sem skipulögðu mótið á
Ítalíu 1970 og kenndu það ýmist við
aðalstyrktaraðilann: áfengisfram-
leiðandann Martini eða kölluðu það
heimsmeistarakeppni. Keppnis-
liðin fengu greitt fargjaldið og lítil-
ræði fyrir uppihaldi, en áhorfendur
létu sig ekki vanta . Um 50 þúsund
mættu á úrslitaleikinn og mótshald-
arar græddu á tá og fingri.
Kornungt og nálega óþekkt lið
Mexíkó kom mjög á óvart á mótinu
og hafnaði í þriðja sæti. Sú velgengni
vakti athygli mexíkóskra kaupsýslu-
manna Nokkrum árum fyrr hafði
hinn glæsilegi Azteca-völlur verið
reistur í höfuðborginni. Leikvang-
urinn, sem var í eigu einkaaðila, var
opinber heimavöllur landsliðsins
og kom að góðum notum í knatt-
spyrnukeppni Ólympíuleikanna
árið 1968 og tveimur árum síðar
þegar Mexíkó hýsti HM í fótbolta.
Eins og svo títt er með slík mann-
virki eftir stórmót, áttu eigendurnir
hins vegar bágt með að finna vell-
inum hlutverk og skapa tekjur til
að standa undir rekstrinum. Í þessu
skyni var efnt til heimsmeistara-
mótsins 1971, fjölda evrópskra
landsliða var boðið til keppni og
greiddu skipuleggjendur allan
kostnað.
Íþróttamót eða gripasýning?
Frá fjárhagslegu sjónarmiði tókst
keppnin frábærlega. Áhorfendur
voru fjölmargir á öllum leikjum
og fjölmiðlar sýndu mikinn áhuga.
Deila má þó um hvort þessi mikli
áhugi hafi að öllu leyti verið á rétt-
um forsendum.
Í byrjun áttunda áratugarins var
Mexíkó mikið karlrembusamfélag.
Íþróttir kvenna voru skör lægra sett-
ar en karla og þótt fótboltaáhuga-
menn í Mexíkó gleddust að sönnu
yfir velgengni kvennalandsliðs síns,
þótti hugmyndin um að konur léku
knattspyrnu hálf hlægileg. Keppnin
var því öðrum þræði auglýst sem
skemmtiatriði eða furðusýning.
Rík áhersla var lögð á kynþokka
knattspyrnustúlknanna og tók það
stundum á sig fáránlegar myndir.
Þannig voru förðunardömur til taks
fyrir leik og í hléi til að greiða leik-
mönnum og mála þær. Snyrtivöru-
fyrirtæki og fataframleiðendur voru
meðal kostunaraðila og var mikið
gert úr öllu því skarti og ilmvötnum
sem stúlkurnar fengu að launum
fyrir þátttökuna. Þá komu skipu-
leggjendurnir því til leiðar að liðin
kepptu í litskrúðugum treyjum og
aðskornum stuttbuxum – hugmynd
sem hinn alræmdi FIFA-forseti Sepp
Blatter átti löngu síðar eftir að end-
urvekja í því skyni að auka vinsældir
kvennaleikja. Líkt og til að árétta að
hér væri ekki um „alvöru“ fótbolta-
leiki að ræða var keppt með bleik-
máluð mörk á mótinu.
Eins og gefur að skilja hefur
áhugafólk um sögu kvennaknatt-
spyrnu viljað sópa hinni vandræða-
legu Mexíkó-keppni undir teppið.
Engu að síður voru áhrif hennar
á þróun íþróttarinnar allnokkur.
Mótin á Ítalíu og í Mexíkó áttu sinn
þátt í því að knattspyrnuhreyfingin
ákvað að opna faðm sinn fyrir kven-
kyns iðkendum.
Þótt karlar hafi lengst af verið
mest áberandi á fótboltasviðinu og
séu svo sem enn, má finna allnokkur
dæmi um að konur hafi lagt stund
á íþróttina, allt frá fyrstu tíð. Knatt-
spyrnukeppnir kvenna færðust
mjög í vöxt á árum fyrri heimsstyrj-
aldarinnar, þegar konur fóru í vax-
andi mæli út á vinnumarkaðinn til
að leysa af hólmi karla sem gegndu
herþjónustu.
Stríðið gerði það líka að verkum
að deildarkeppnir í knattspyrnu
lögðust af, þar sem margir leikmenn
héldu á vígvöllinn og ekki þótti við-
eigandi fyrir þá sem heima sátu að
sinna gáskafullum íþróttum. Fót-
boltaþorstinn var þó enn fyrir hendi
og sáu eigendur leikvanga sér leik á
borði að bjóða upp á viðureignir
kvennaliða sem gátu dregið að sér
þúsundir borgandi áhorfenda.
Að styrjöldinni lokinni var
harður áróður rekinn fyrir því að
snúa aftur til hefðbundinna kyn-
hlutverka áranna fyrir stríð, þar
sem konur ættu að hverfa aftur í
húsmóðurhlutverkið. Ein birtingar-
mynd þessara viðhorfa var andstaða
við fótboltaiðkun kvenna, sem
raunar var klædd í lýðheilsubúning
þar sem staðhæft var að íþróttin
gæti reynst skaðleg fyrir kvenlíka-
mann. Enska knattspyrnusamband-
ið gekk þar harðast fram og fyrir-
skipaði að aðildarfélögum sínum
væri bannað að keppa á leikvöngum
þar sem konur fengju að sparka í
bolta. Þetta var í raun dauðadómur
yfir kvennaknattspyrnuflokkunum
í landinu.
Ýmis önnur knattspyrnusam-
bönd í Evrópu og Rómönsku Amer-
íku fylgdu í fótspor Englendinga
og hreinlega bönnuðu konum að
keppa í fótbolta. Næstu áratugina
urðu knattfúsar konur því að æfa og
spila í óformlegum félögum, jafnvel
á laun og þá helst á auðum svæðum
eða túnum útí sveit. Kvennaknatt-
spyrna var algjört jaðarfyrirbæri
og heimildir um hana afar fáar og
slitróttar.
Íslenskar á skotskónum
Hér á landi sá KSÍ aldrei ástæðu til
að banna konum sérstaklega að æfa
knattspyrnu þótt ekkert væri heldur
gert til að hvetja til þess. Handknatt-
leikskonur áttu til að grípa í fót-
bolta, einkum að sumarlagi þegar
æft var utanhúss. Þannig var fyrsti
eiginlegi knattspyrnuleikur kvenna
á Íslandi milli handboltastúlkna úr
Fram og KR sumarið 1968. Tveimur
árum síðar var boðið upp á form-
legan, stuttan kappleik milli Kefla-
víkurkvenna og Reykjavíkurúrvals
sem forleik á undan viðureign
Íslands og Noregs á Laugardalsvelli
árið 1970. Tveimur árum síðar var
svo í fyrsta skipti keppt um Íslands-
meistaratitil kvenna.
Á árunum um og uppúr 1970
hvatti KSÍ aðildarfélög sín til að taka
upp kvennafótbolta, við misjafnar
undirtektir. Þessi jafnréttishugsjón
var ekki sjálfsprottin hjá forystu-
mönnum íslensku knattspyrnu-
hreyfingarinnar, heldur vegna
hvatningar Evrópska knattspyrnu-
sambandsins, en um þetta leyti var
hvert aðildarsambandið á fætur
öðru að nema úr gildi reglur sem
bönnuðu konum að leggja stund á
íþróttina.
Ástæður þessara sinnaskipta voru
af ýmsum toga. Almenn viðhorf í
samfélaginu voru heldur að þokast
í átt til kynjajafnréttis. Stúlkur lögðu
í vaxandi mæli stund á keppnisí-
þróttir og hvort sem knattspyrnu-
forkólfum líkaði það betur eða verr
fór fótboltakonum fjölgandi. Í stöku
löndum, svo sem á Ítalíu, var jafnvel
kominn vísir að mótum á landsvísu,
þótt þau væru ekki á vegum knatt-
spyrnuhreyfingarinnar. Engan
veginn var þó sjálfgefið að þessi
atriði nægðu ein og sér til að snúa
forystumönnum fótboltaheimsins.
Knattspyrnuhreyfingin var gríðar-
lega forneskjuleg og lítt næm á
tíðarandann. Þannig sáu leiðtogar
hennar enga ástæðu til að taka
minnsta tillit til ört vaxandi knatt-
spyrnusamfélaga í þriðja heiminum
og töldu alveg nóg að Afríka, Asía og
Eyjaálfa skiptu á milli sín einu sæti
í úrslitakeppni Heimsmeistara-
mótsins.
Áhorfendafjöldi og fjárhagsleg
velgengni óopinberu heimsmeist-
aramótanna 1970 og 1971 varð
hins vegar til að opna augu knatt-
spyrnuforystunnar. Einkum eftir
að fregnaðist af hugmyndum um
að halda næsta heimsmeistaramót í
Lundúnum árið 1972, með aðkomu
kunnra fyrrverandi kappa úr enska
karlalandsliðinu. Þótt knattspyrnu-
hreyfingin gæti litið fram hjá litlum
fótboltahópum kvenna víðs vegar
um Vestur-Evrópu, gegndi öðru
máli um stórmót sem drægju til sín
áhorfendur og fjármuni.
Jaðargreinin kvennaknattspyrna
var orðin of stór til þess að alþjóða-
samtökin gætu hundsað hana.
Evrópska knattspyrnusambandið
komst að þeirri niðurstöðu að
vænlegra væri að innlima kvenna-
boltann en að standa lengur gegn
honum. Sjálfstæð kvennaknatt-
spyrnusambönd sem stofnuð höfðu
verið, til að mynda í Frakklandi,
fengu aðild að landssamböndunum
– þótt oftar en ekki væru þau gleypt
með húð og hári.
Evrópska knattspyrnusam-
bandið ákvað eftir á að skilgreina
viðureign Frakka og Hollendinga
í apríl 1971 sem fyrsta opinbera
kvennalandsleik sögunnar. Enginn
þátttakenda í leiknum áttaði sig
á því á sínum tíma að um sögu-
frægan kappleik væri að ræða, en
enn í dag er hann upphafspunktur
allrar opinberrar tölfræði um lands-
leikjasögu kvenna. Leikir sömu liða
á óopinbera heimsmeistaramótinu
í Mexíkó fáeinum mánuðum síðar
fá hins vegar ekki náð fyrir augum
sagnfræðinga FIFA.
Konur fram á völlinn
Hér er landslið Ítalíu á landsmóti árið 1979 þar í landi. Keppnisliðin fengu greitt fargjaldið og lítilræði fyrir uppihaldi, en áhorfendur létu sig ekki vanta.
Auðæfi úr neðra
Saga
til næsta
bæjar
Stefán Pálsson skrifar
um knattspyrnu-
keppni sem margir
vilja gleyma.
 liðin kePPtu í lit-
Skrúðugum treyjum
og aðSkornum Stutt-
buxum.
1 7 . j ú n í 2 0 1 7 L A U G A R D A G U R34 H e L G i n ∙ F R É T T A B L A ð i ð
1
7
-0
6
-2
0
1
7
0
4
:2
3
F
B
0
9
6
s
_
P
0
7
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
9
6
s
_
P
0
7
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
9
6
s
_
P
0
2
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
9
6
s
_
P
0
2
7
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
D
1
D
-7
E
6
8
1
D
1
D
-7
D
2
C
1
D
1
D
-7
B
F
0
1
D
1
D
-7
A
B
4
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
6
B

F
B
0
9
6
s
_
1
6
_
6
_
2
0
1
7
C
M
Y
K