Fréttablaðið - 26.08.2017, Blaðsíða 32

„Frá því að Laxness fékk Nóbel-
inn hafa íslenskir höfundar upp til
hópa skrifað bækur í þeim tilgangi að
fá hól og verðlaun hjá einhverri elítu
í stað þess að skrifa fyrir almenning,
að föndra við stíl í stað þess að segja
sögur,“ segir hann og nefnir að um
leið og listamenn missi sambandið
við fólkið í landinu, þá hætti almenn-
ingur að kaupa bækur og bíómiða.
Skortur á virðingu
„Þannig grafa listgreinarnar undan
sjálfum sér. Ef bækur eru ekki skrif-
aðar fyrir fólkið í landinu, fyrir hvern
þá? Berum virðingu fyrir almenn-
ingi – hann borgar launin okkar.
Og berum virðingu fyrir þeim lista-
mönnum sem skapa fyrir fólkið í
landinu. Þannig verður menning
til – þannig snúum við blaðinu við,“
segir Stefán Máni.
Lestur er sjálfshjálp
„Ég held við missum svo mikið ef
við hættum að lesa því það er svo
gaman,“ segir Katrín Jakobsdóttir,
formaður Vinstri grænna, sem er
mikill lestrarhestur og kunnáttukona
um bókmenntir.
Katrín er með meistarapróf í
íslenskum bókmenntum og hefur
kennt bókmenntakúrsa og námskeið
um bókmenntir hjá Endurmenntun.
„Við erum búin að vera að tala
mikið um það í stjórnmálunum að
fólk lesi minna og þá erum við að
horfa á börnin. Það held ég að skipti
máli. Ég held að stjórnvöld þurfi að
koma virkar að stuðningi við bókaút-
gáfu, ekki síst barnabókaútgáfu, því
snemma beygist krókurinn.“
„Bókaútgáfa hefur verið mjög blóm-
leg á jafn litlu málsvæði. En þegar við
sjáum bæði stöðuna á bókaútgáfunni
og líka merki um að fólk sé að lesa
minna þá verða stjórnvöld að koma
einhvern veginn að með einhverjum
aðgerðum til að styðja við bókaútgáfu
og lestur,“ segir Katrín.
„Lestur er að breytast og það er
kannski erfiðara að einbeita sér að
lestri. Ég held að það skipti miklu
máli að gefnar séu út fjölbreyttar og
áhugaverðar bækur og við vinnum að
því á heimilum og skólum hvernig við
getum gert lestur eftirsóknarverðan.
Hún telur mikilvægt að fólk nái
djúpri einbeitingu við lestur sem hún
telur sálrænt gott fyrir fólk. „Lestur á
góðri skáldsögu, þetta er eins og besta
sjálfshjálp sem maður getur fengið.
Maður lærir svo mikið um sjálfan sig,
þetta hefur gildi fyrir það að kynnast
sjálfum sér og skilja betur tilfinningar
sínar. Þetta er ekki bara spurning um
að lesa sér til skemmtunar. Ég held
að þetta sé beinlínis mannbætandi,“
segir Katrín.
Mikilvægt fyrir karla að lesa líka
„Það er oft auðveldara að kveikja á
sjónvarpinu eða kíkja aðeins á netið
og eyða klukkutíma þar. Þetta þarf
að vera svolítið meðvituð ákvörðun
hjá fólki að setjast niður og lesa. En
það þarf ekki alltaf að kaupa bækur
það er hægt að fara á bókasafnið og
finna sér eitthvað áhugavert,“ segir
Katrín aðspurð um hvernig fólk á
fullorðinsaldri geti eflt lestur. Hún
segir lykilatriði að finna sér þá eitt-
hvað sem hentar.
„Ég hef verið með hópa þar sem er
fólk sem hefur ekki lesið skáldsögu
frá því að það var í grunnskóla. Þá
hjálpar að gera það með öðrum og
tala um bækurnar. Þá held ég líka
að sé gott að velja sér þá eitthvað
skemmtilegt. Það þarf ekki að vera
þungt. Stundum er mjög mikið að
gera hjá mér, þá sest ég niður og les
bara ljóð því það er svo stutt. Ég les
líka mikið af glæpasögum, þær reyna
kannski ekki á einhverja sérstaka
túlkun,“ segir Katrín.
Að lokum bendir Katrín á að
rannsóknir sýni að konur lesi meira
skáldskap en karlar. „En ég held
það sé mikilvægt fyrir karla líka að
lesa skáldskap. Karlar virðast frekar
hætta að lesa skáldskap, en þetta er
svo mannbætandi, þess vegna held ég
að það sé gott fyrir þá að lesa meiri
skáldskap.“
Ráðherra vildi ekki funda
Staðan á íslenskum bókamarkaði
þykir mörgum hafa verið fyrirsjáan-
leg. Í janúar 2014 var skýrslu sam-
ráðsnefndar um framtíð bókaútgáfu
á Íslandi skilað til Illuga Gunnars-
sonar, þáverandi menntaráðherra.
Í skýrslunni er tiltekið sérstaklega
að yfirvöld þurfi að gæta að því að
íslenskri bókaútgáfu sé búið hagfellt
viðskiptaumhverfi í hagstæðum
virðisaukaskatti. Þetta sama ár
var virðisaukaskattur hækkaður á
bækur. Þvert á varnaðarorð.
„Það var minni en enginn áhugi á
skýrslunni í ráðuneytinu á þessum
tíma,“ segir Njörður Sigurjónsson,
formaður nefndarinnar. Nefndin
starfaði lögum samkvæmt og var
gert að fjalla um framtíð bókaútgáfu.
Nefndin kom saman árið 2013 og á
meðan hún starfaði var umræða um
hækkun virðisaukaskatts á bækur í
samfélaginu. „Skýrslan var ekkert
notuð. Það er hefð fyrir því þegar
skýrsla er komin út að funda um
niðurstöðurnar með ráðherra. En
það varð ekki af því,“ segir Njörður
sem segist hafa reynt að fá fund með
ráðherra. Þá hafi dregist að birta
skýrsluna á vef ráðuneytisins.
Þegar skýrslan var skrifuð var ekki
komin sú þróun í ljós að bóksala var
farin að minnka. Þvert á móti mátti
telja hana stönduga. „Við lögðum
margt annað gott til, svo sem að
prentarfurinn allur verði öllum
aðgengilegur á rafrænu formi. Það
er fyrirmynd að slíku frá Noregi. Þá
lögðum við til að bókaútgáfa nyti
stuðnings við að gefa út rafbækur og
huga þyrfti vel að útgáfu námsefnis á
öllum stigum náms af ríki og sveitar-
félögum,“ segir Njörður.
Kristján Þór  Júlíusson, núver-
andi  mennta- og menningarmála-
ráðherra, segist ekki þekkja inni-
hald skýrslunnar frá árinu 2014 þrátt
fyrir að hafa skipað starfshóp um
sama vanda nýverið. „Ég þekki ekki
innihaldið í skýrslunni, þekkingin
er hér í ráðuneyti. Eftir samráð við
fólk sem þekkir til í þessum geira þá
var ákveðið að skipa starfshóp. Það
er ýmislegt breytt frá árinu 2014.
Það hefur til dæmis orðið breyting í
notkun samfélagsmiðla.“
Kristján Þór tekur undir vond áhrif
hækkunar virðisaukaskatts á bók-
sölu. „Þetta hefur ekki haft jákvæð
áhrif á bóksölu og ég man eftir
varnaðarorðum þáverandi mennta-
málaráðherra vegna breytinganna,“
segir Kristján Þór, sem segir þó enga
vinnu hafa farið fram í þeim efnum
að afnema virðisaukaskatt á bækur.
Að duga eða drepast
Egill Örn Jóhannsson, formaður
Félags íslenskra bókaútgefenda, segir
orðin tóm ekki duga lengur. Aðgerða
sé þörf. „Við getum ekki lengur skipst
á, útgefendur og  höfundar annars
vegar og stjórnvöld hins vegar, að
segjast hafa skilning á vandanum,“
segir hann.
„Við erum búin að vara við þessu
árum saman og ekki síst í tengslum
við hækkun virðisaukaskattsins, stað-
an þá þegar var orðin grafalvarleg. Nú
er að duga eða drepast fyrir íslensk
stjórnvöld þegar kemur að íslenskri
bókaútgáfu og ef við viljum yfirhöfuð
að hjá bókmenntaþjóðinni komi út
myndarlegt og gott úrval bóka,“ segir
Egill.
Hrun fyrir hvaða grein sem er
„Samdráttur á liðnum níu til tíu árum
er rúmlega 30 prósent. Það segir sig
sjálft að fyrir hvaða grein sem er þá
myndi slíkur samdráttur teljast til
hruns. Íslenskur bókamarkaður og
íslensk bókaútgáfa er og var örmark-
aður sem má við ákaflega litlu. Það
er ljóst að þessi tekjuminnkun sem
orðið hefur og sér ekki fyrir endann
á getur komið til með að hafa gríðar-
leg áhrif á bókaútgáfuna. Ég legg hér
áherslu á að við sjáum því miður
ekki enn fyrir endann á þessum sam-
drætti. Við höfum ekki enn fundið
viðspyrnuna sem flestar greinar
íslensks atvinnulífs hafa fundið eftir
hrun,“ segir Egill.
Skattur lækkaður annars staðar
Egill bendir á að virðisaukaskattur
hafi verið hækkaður hérlendis á
meðan víðast hvar í Evrópu keppt-
ust menn við að lækka virðisauka-
skatt á bækur og bókaútgáfu. Egill
vísar í skýrsluna frá árinu 2014 um
stöðu bókaútgáfu og hvað þyrfti að
gera svo vel mætti fara. Hann furðar
sig á því að henni hafi verið stungið
undir stól. „Ég hef aldrei heyrt nokk-
urn mann á vegum hins opinbera
ræða þá skýrslu, henni var einfald-
lega stungið undir stól. Núna þrem-
ur árum síðar er farið fram á nýja
skýrslu. Vonandi fer ekki fyrir henni
eins og hinni,“ segir Egill.
Fatamarkaðnum var bjargað 
Egill gagnrýnir viðbrögð stjórnvalda
við stöðu bókaútgáfu, ekki hafi verið
brugðist eins við hjá öðrum atvinnu-
greinum, til að mynda fataverslun.
„Það er ekki langt síðan stjórnvöld
sáu ástæðu til að koma fataverslun á
Íslandi til hjálpar sem þá hafði þurft
að þola töluverðan samdrátt sökum
þess að fólk virtist vera farið að kaupa
fatnað erlendis í mun meiri mæli. Þá
afnámu þau í einum grænum tolla og
gjöld af fatnaði. Egill telur að hækkað-
ur virðisaukaskattur eigi svo sannar-
lega sinn þátt í því að viðspyrna hafi
ekki náðst í sölu. „Að sjálfsögðu væri
mikil einföldun að halda því fram að
virðisaukaskatturinn einn og sér beri
þessa ábyrgð alla. En hann er kannski
skýrasta dæmi um hvernig ríkið og
stjórnvöld hafa nálgast bókaútgáfu á
Íslandi í áratugi.
Það þarf að bregðast hratt og vel við.
Fljótlegast leiðin og sú sanngjarnasta
væri að fara að dæmi Norðmanna
og afnema allan virðisaukaskatt af
bókum. Einnig þarf ríkið að setja sér
bókmenningarstefnu. Hún þarf ekki
að vera ýkja flókin en hún gæti orðið
leiðarvísir um það hvernig best megi
koma íslenskri bókaútgáfu fyrir.“
Egill telur að til að örva bók-
menntaáhuga þjóðarinnar mætti
koma bókmenntaarfinum á rafrænt
form.
Enn bókaþjóð
Guðrún Vilmundardóttir, eig-
andi Benedikts bókaútgáfu,  segir
Íslendinga enn geta kallað sig bóka-
þjóð.  „Bóksala fyrir jólin sýnir að
við metum bókina og gefum þeim
sem okkur finnst vænt um hana að
gjöf. Þetta er fallegur siður og við
erum enn heimsmeistarar í að selja
ný skáldverk, miðað við höfðatölu.
Mér finnst að hér eigi stjórnvöld að
taka undir með fólkinu sínu, og sýna
í verki að þetta sé eitthvað sem við
viljum varðveita.
Mér finnst ég umkringd bóka-
ormum!
Ég þýddi einu sinni bók eftir
franskan höfund, Philippe Claudel.
Hann kom í upplestrarferð og við
lásum upp á Borgarbókasafninu.
Rétt þegar við vorum að hefja lestur-
inn hvíslaði hann að mér: Þú áttar
þig á því að ef við værum í París og
þetta hlutfall Parísarbúa mætti – þá
værum við að fara að lesa upp á Stade
de France.“
Hvar er menningarstefnan?
Guðrún segist ekki þora að spá um
þróun á bókamarkaði. „Margir héldu
að rafbókin myndi gera út af við hina
prentuðu bók. Þessi nýjung tók hluta
af markaðnum – en kannski styrkti
hún líka að vissu leyti prentverkið í
sessi.
Ég þori ekki að spá um þróunina,
en trúi því að hvað sem verði skap-
ist ný tækifæri. Nú hljóta vandaðir
sjónvarpsþættir til dæmis að vera
miklir keppinautar bókarinnar um
tíma fólks – en eru þeir bestu ekki
byggðir á góðum bókum?“ Guðrún
segir stjórnvöld þurfa skýra menn-
ingarstefnu.
„Ég lærði í Frakklandi fyrir 20
árum. Frakkar eru með skýra og
ákveðna menningarstefnu „til varnar
franskri tungu“. Frakkar eru 67 millj-
ónir og finnst aðkallandi að verja
tungu sína gagnvart ensku. Við erum
330.000, erum stolt af íslenskunni og
köllum okkur bókaþjóð – en hvar er
menningarstefnan?
Eitt verður ekki af íslenskum
stjórnvöldum tekið, og það eru lista-
mannalaunin. Þau styð ég heils-
hugar, þar er ákveðin stefna í gangi,
sem virkar. Ég óska eftir skýrri stefnu
varðandi bókaútgáfu.
Einföld og skýr viljayfirlýsing
væri að afnema skatt af bókum.
Veita bókasöfnum fjármagn svo þau
geti keypt bækur – það er gott fyrir
útgáfuna og höfunda og lesendur.
Eða veita bókaútgáfu skattaafslátt af
framleiðslu, eins og kvikmynda- og
tónlistargeirunum.
Veistu ekki hvar þú
átt að byrja í lestri?
Starfsmenn Bókasafns Kópavogs
veittu álit og ráð er snúa að lestri.
Íslenskar og erlendar skáldsögur
– mjög eftirsóttar síðastliðna 12
mánuði
l Litla bakaríið
við Strandgötu
– Jenny Colgan
l Næturgalinn
– Kristin
Hannah
l Napólí-sög-
urnar – Elena
Ferrante
l Baltimore-
fjölskyldan –
Joël Dicker
l Dalalíf –
Guðrún frá
Lundi
Íslenskar ævisögur – mjög eftir-
sóttar síðastliðna 12 mánuði
l Elly: ævisaga
Ellyar Vilhjálms
– Margrét
Blöndal
l Elsku Drauma
mín: minn-
ingabók
Sigríðar
Halldórsdóttur
– Vigdís Grímsdóttir
l Heiða: fjall-
dalabóndinn
– Steinunn
Sigurðar-
dóttir
l Konan í dalnum og dæturnar
sjö: saga Moníku Helgadóttur
á Merkigili –
Guðmundur
Gíslason
Hagalín
l Tvísaga:
móðir, dóttir,
feður – Ásdís
Halla Braga-
dóttir
Vinsælir rithöfundar sem stoppa
lítið í hillunum
l Auður Ava
Ólafsdóttir
l Guðrún frá
Lundi
l Jónína
Leósdóttir
l Ragnar
Jónasson
l Tryggvi
Emilsson
Katrín Jakobsdóttir lestrarhestur og formaður VG. FRéttAbLAðið/ERniR
Samdráttur á liðnum
níu til tíu árum
er rúmlega 30 próSent.
Það Segir Sig Sjálft að
fyrir hvaða grein Sem
er Þá myndi Slíkur
Samdráttur teljaSt
til hrunS.
Egill Örn Jóhannsson,
formaður
Félags íslenskra
bókaútgefenda
↣
2 6 . á g ú s t 2 0 1 7 L A U g A R D A g U R32 H e L g i n ∙ F R É t t A B L A ð i ð
2
6
-0
8
-2
0
1
7

0
4
:2
2
F
B
1
2
0
s
_
P
1
0
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
0
s
_
P
0
8
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
0
s
_
P
0
1
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
0
s
_
P
0
3
2
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
D
9
3
-F
9
7
8
1
D
9
3
-F
8
3
C
1
D
9
3
-F
7
0
0
1
D
9
3
-F
5
C
4
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
2
A

F
B
1
2
0
s
_
2
5
_
8
_
2
0
1
7
C
M
Y
K