Dagblaðið Vísir - DV - 25.04.2017, Blaðsíða 30

26 menning Vikublað 25.–27. apríl 2017
Á bak við málverkið
Þ
að er í raun ótrúlegt hvað
þessi verk Ólafs Lárussonar
eiga enn vel við í dag, fjörtíu
árum seinna. Konseptið
er alltaf svo tært, einfalt og
skýrt, það getur gefið manni hálfgert
rothögg. Þarna skín í gegn ákveðin
einlægni og jafnvel fífldirfska, þar
sem hlutirnir eru ekki hugsaðir í
þaula heldur er treyst á að þeir falli
í rétta röð. Ég held að fólk tengi alltaf
við þessa frelsiseiginleika og það
skapi ákveðið tímaleysi í verkunum,“
segir Þorgerður Ólafsdóttir, ann­
ar sýningarstjóri sýningar á verkum
Ólafs í Nýlistasafninu og ritstjóri veg­
legrar bókar sem kemur út samhliða
sýningunni.
Nafn Ólafs hefur ekki orðið þekkt
meðal íslensks almennings en verk
hans og persóna hafa öðlast goð­
sagnakenndan blæ í myndlistar­
heiminum. Rolling Line sem nú
stendur yfir í Nýlistasafninu er fyrsta
sýningin á verkum Ólafs þar sem
verk listamannsins eru tekin í minni
yfirlitssýningu sem tekur til áranna
1973 til 1981.
Síðasti SÚMarinn
Ólafur Óskar Lárusson var fæddur
árið 1951 á Selfossi og ólst upp að
mestu í Austur­Meðalholti í Flóa­
hreppi. Hann fór í Myndlistar­ og
handíðaskólann tvítugur að aldri og
var þar í kraftmiklum og óstýrilátum
árgangi með mörgum listamönnum
sem enn eru starfandi í dag, til dæm­
is Rúrí, Þór Vigfússyni, Helga Þorgils
Friðjónssyni, Rúnu Þorkelsdóttur og
fleirum.
„Hann tilheyrir þessari kynslóð en
var þó örlítið eldri en sumir samnem­
endur sínir. Þegar hann byrjaði í skól­
anum þótti hann mjög fullorðinn, var
orðinn tvítugur og kominn með konu
og barn. Hann var í MHÍ í þrjú ár, en
á þeim tíma var ekki mikill skilning­
ur á samtímalist í skólanum nema frá
Herði Ágústssyni, þáverandi skóla­
stjóra,“ segir Þorgerður og bendir á
að Ólafur hafi kannski ekki orðið fyrir
síðri áhrifum utan skólans.
„Óli ólst hálfpartinn upp utan
í SÚM. Hann er unglingur þegar
stólparnir í þeim hóp eru að gera sín
helstu verk. Hann var einn af þeim
síðustu sem voru teknir inn í SÚM og
hann virðist hafa verið mjög hreyk­
inn af því – eins og hann væri síðasti
móhíkaninn.
Hann sagði sig úr Myndlistar­
og handíðaskólanum 1974 ásamt
bekkjarfélögum sínum Rúrí og Þór.
Þeim fannst þau ekki vera að læra
neitt og þetta væri bara tíma­ og
peningasóun. Þarna var hart tekist á
og höfðu stjórnendur skólans meðal
annars uppi hótanir um að reka Jón
Gunnar Árnason og Ragnar Kjart­
ansson úr kennaraliðinu því þeir
voru sagðir hafa spillt þessum nem­
endum. Eftir að þau hættu fóru þau
flest til Amsterdam í Hollandi en þar
komst Óli inn í Atelier 63 í Haarlem.
Hann er einn af örfáum nemendum
sem eru teknir inn í þennan rosalega
flotta skóla. Hann er þar í tvö ár og
kynnist listamönnum á borð við Ger
Van Elk og Jan Dibbets.“
Eftir að hann kom heim fékk hann
kennslustarf við nýstofnaða Nýlista­
deild Myndlistar­ og handíðaskól­
ans og hann tók þátt í stofnun Ný­
listasafnsins árið 1978 en formlegur
stofnfundur fór raunar fram í rúm­
góðri vinnustofu hans í Mjölnisholti.
Expressjónískur kríuskítur
Verkin á sýningunni Rolling Line eru
frá námsárum og fyrstu árunum á
listamannsferli Ólafs, eða frá 1973 til
1981. Í langflestum verkanna vinnur
Ólafur með ljósmyndamiðilinn og er
listamaðurinn sjálfur oft í aðalhlut­
verki í svarthvítum myndunum.
„Sumir hafa haft orð á því að Óli
hafi kannski verið að gera svolítið
keimlíka hluti og Sigurður Guð­
mundsson og Hreinn Friðfinnsson,
sem fengu hann einmitt oft til að
taka ljósmyndir fyrir sig. En þegar
maður hefur öll þessi verk frá átt­
unda áratugnum fyrir framan sig sér
maður hins vegar að áhrifin hafa að
öllum líkindum verið í báðar áttir.
Hann var ofboðslega sterk og
kraftmikil rödd einmitt á þessum
tíma þegar hugmyndalistin og gjörn­
ingurinn voru að vaxa og verða viður­
kenndir miðlar innan listheimsins.
Eitt sem einkennir þennan tíma er
mikill núningur á milli miðla og það
er eins og Óli hafi lagt kapp sitt við að
„sigra miðilinn“. Þetta er frekar áber­
andi í mörgum verka hans. Hann var
augljóslega mikill málari í eðli sínu
og hafði mjög sterkar taugar til mál­
verksins en reyndi stöðugt að sporna
gegn því. Hann vildi alls ekki gang­
ast við því á þessum tíma að vera
að mála – það þótti ekki kúl. Á sýn­
ingunni sést hvað hann var mikið
að pæla í málverkinu og var stöðugt
að reyna að finna leiðir til að nota
málninguna og önnur efni á nýjan
expressjónískan og
abstrakt hátt.“
Þetta sést til dæmis
skýrt í verkinu sem er
gjarnan kallað „Kríu­
skítur“ en í því strengir
Ólafur léreftsdúk á
jörðina á túnfleti í Flat­
ey, og skilur eftir í einn
og hálfan mánuð. Hann
lætur náttúruna þannig
mála ótruflaða á strig­
ann. Kríuskíturinn
sem lendir á striganum
minnir allra helst á
abstrakt expressjón­
ískt málverk frá árun­
um eftir seinna stríð.
„Þarna lætur hann
náttúruna bara mála eins og Jackson
Pollock – en Óli var mjög hrifinn af
honum, kúrekanum frá Wyoming.“
Ágengir gjörningar
og performatíf málverk
Eins og hjá Pollock var það ekki síður
sú athöfn að mála sem skipti máli en
sjálf niðurstaðan, og frekar en að fela
hann beitir Ólafur ýmsum brögðum
til að draga athyglina að gjörningnum
Ólafur Lárusson (1951–2014) hefur verið huldumaður í íslenskri nútímalistasögu
Kristján Guðjónsson
kristjan@dv.is
„Hann var
augljóslega
mikill málari í eðli
sínu og hafði mjög
sterkar taugar til
málverksins en
reyndi stöðugt að
sporna gegn því.