Dagblaðið Vísir - DV - 25.04.2017, Blaðsíða 32

28 menning Vikublað 25.–27. apríl 2017
Í
lok síðustu viku kom breski
grínistinn Ricky Gervais fram í
Eldborgarsal Hörpu með uppi-
standið sitt Humanity. Þetta er
fyrsta nýja uppistandið sem Ricky
Gervais ferðast með um heiminn í
sjö ár.
Hann sló fyrst í gegn á heimsvísu
sem seinheppni og óbærilega óvið-
eigandi yfirmaðurinn David Brent í
sjónvarpsþáttunum The Office árið
2001. Síðan þá hefur hann verið
einn vinsælasti grínisti heims, skrif-
að og leikið í þáttum og bíómyndum,
haldið úti útvarpsþáttum og stýrt
verðlaunahátíðum.
Viðstöðulaus hlátur í
90 mínútur
Eldborg var troðfull af vel klæddum
og þokkalega vel stæðum „thirty og
forty-somethings“ – það er líklega
ekkert grín að safna 8–15 þúsund
krónum fyrir miða ef maður er ein-
stæð móðir í láglaunastarfi. Sjálfur
var ég mættur fyrir hönd DV, mögu-
lega óheppilegasti kandídatinn til að
skrifa um uppistand, hvorki hef ég
mikla þekkingu á forminu og finnst
fyndni frekar ofmetin, er tiltölulega
alvörugefinn og ekkert sérstaklega
hnyttinn.
Með góðum vilja tókst mér þó
að skella nokkrum sinnum upp úr
yfir bröndurum írska upphitarans
Sean McLoughlin sem grínaðist
með ólöguleg typpi og leiguverðið
í London. Eftir á að hyggja var hlut-
verk hans í dagskránni þó kannski
fyrst og fremst að sýna muninn á
nokkuð fyndnum manni annars
vegar og hins vegar einum vin-
sælasta grínista heims.
Á meðan fyndni Írans var þvinguð
og hláturinn ónáttúrulegur má segja
að fólk hafi eiginlega hlegið við-
stöðulaust frá því að Ricky Gervais
steig inn á sviðið, eftir dramatískt
inngöngustef með hljóðbrotum
úr sögu mannkyns, og þar til hann
kvaddi 90 mínútum síðar. Alþýð-
lega klæddur Gervais spilaði sig sem
belgingslegan karakter, meðvitaðan
um eigin hæfileika og heimsfrægð –
líkti sér við Jesú, nema hann sjálfur
hefði þó gert meira en sá gamli.
Á öld viðkvæmninnar
Uppistandið fjallaði ekki nema að
litlu leyti um mannkynið sem það
var nefnt í höfuðið á, en Gervais
notaði þó þetta heildarhugtak til að
tengja saman ýmsar ólíkar sögur og
brandara, samband mannfólks og
dýra sem honum er sérstaklega hug-
leikið, sem og spurningar um vís-
indi, trú og guðleysi.
Ef það var eitthvert eitt þema sem
gekk í gegnum allt uppistandið var
það þó fyrst og fremst leikur á mörk-
um þess leyfilega og vangaveltur
um hvort það séu einhver umfjöll-
unarefni sem ekki megi hlæja að.
Gervais virðist umhugað að svara
gagnrýni sem hann hefur fengið
fyrir brandara sína, til að mynda frá
hneykslunargjörnum og hörundsár-
um Twitter- múgnum. Í umfjöllun
um þetta passaði hann sig að stíga
örugglega nokkrum sinnum á og yfir
strikið og brandararnir snertu á öllu
frá fátækt og barnadauða til barna-
níðs og nauðgana, elli og dauða til
kynleiðréttinga.
Það er kannski rétt hjá Gervais,
við lifum á sérstaklega viðkvæmum
og hneykslunargjörnum tímum –
jafnvel húmorslausum.
Réttindahreyfingum ólíkra undir-
okaðra hópa hefur vaxið fiskur um
hrygg á síðustu áratugum. Þær hafa
bent á og sýnt hvernig undirokun
og jaðarsetning á sér stað jafnt með
orðum sem öðrum athöfnum. Þessar
hreyfingar hafa krafist þess að fólk
viðurkenni að orðum fylgi ábyrgð og
þegar fólk sé í forréttindastöðu þurfi
það vera meðvitað um þau áhrif sem
orð þeirra hafa – hvernig þau taki
þátt í staðalímyndasköpun og undir-
okun hópa með því að tala um þá á
tiltekinn hátt.
Aukin meðvitund um þetta
gerir það að verkum að margir eru
orðnir óhræddir við að krefja fólk
um að taka ábyrgð á orðum sínum.
Í grunninn hlýtur þetta að vera gott
mál og í flestum tilfellum eiga slík-
ar ábendingar og gagnrýni fullkom-
in rétt á sér – sama þótt forréttinda-
blindum spéfuglum finnist leiðinlegt
að vera gagnrýndir fyrir rasista-
brandarana sína.
Staðan flækist hins vegar þegar
fólk er bæði ófært og óviljugt til að
reyna að skoða það sem liggur hand-
an bókstaflegrar merkingar orðanna.
Það sem við segjum er nefnilega ekki
bara á yfirborðinu, heldur getur verið
margrætt, og vafið inn í mörg merk-
ingarlög, sveiflast milli kaldhæðni
og einlægni – stundum þannig að sá
sem talar veit varla sjálfur nákvæm-
lega hvað hann meinar. Orð merkja
ekki alltaf það sem þau virðast á yfir-
borðinu, samhengi og ramminn sem
þau eru sett inn í leikur hlutverk.
Gervais lagði þannig sérstaka
áherslu á að fólk yrði að geta aðskilið
umfjöllunarefni og það sem er skot-
spónn grínsins, brandarinn hans um
Caitlyn Jenner væri ekki endilega
transfóbískur – þótt hún væri trans-
kona.
Einhver mikilvægasti eiginleiki
mannskepnunnar
Sú kenning sem Gervais bauð upp
á sem andsvar við hneykslunargirn-
inni var einhvers konar lausnar-
kenning um húmor, brandarar séu til
þess fallnir til að takast á við málefni
sem okkur þykir erfið en losa þannig
um spennu – veita okkur tilfinninga
losun. Þannig átti saga úr jarðarför
móður hans að sýna hvernig hægt er
að takast á við erfiðleika með grínið
að vopni.
Þó að ég sé að mörgu leyti sam-
mála Gervais um gildi húmorsins í
að takast á við erfiðleika þá er ekki
hægt að líta framhjá því að persónu-
leg sorg fjölskyldu er allt annað en
kerfisbundin undirokun ákveðinna
hópa. Að bræður grínist við jarðarför
móður sinnar er allt annað en þegar
frægur uppistandari fyrir framan hóp
af vel stæðu forréttindafólki ákveður
að nota staðalímyndir til að gera grín
að hópum sem eiga erfitt uppdráttar
í samfélaginu einmitt vegna for-
dóma og þeirra staðalímynda sem
eru tengdar við þá. Það lýsir svolítið
mikilli blindu á dýnamíkina í sam-
félaginu að furða sig á því af hverju
jaðarhóparnir geta ekki bara hlegið
að erfiðleikunum eins og þú.
Það hvort maður aðgæti hvernig
maður grínast er ekki endilega
spurning um undanlátssemi við „fé-
lagslega réttlætisriddara“ heldur get-
ur það verið spurning um virðingu
og mannúð – en það er einmitt önn-
ur merking orðsins „humanity.“
Ég er enn fremur sammála því
að grínið er einhver mikilvægasti
eigin leiki mannskepnunnar. Gervais
sagði frá því hvernig hann og bróðir
hans hafa þá reglu að ef þeim dettur
í hug eitthvað fyndið skuli láta það
vaða umhugsunarlaust. Þetta fannst
mér fallegt.
Flest spendýr eiga það sameigin-
legt að leika sér, og grín og annað
bull er ein áhugaverðasta birtingar-
mynd slíks dýrslegs leiks í mann-
legu samfélagi, þar sem við leyfum
sköpunargáfunni að leika frjálsri við
að tengja saman ólíka hluta merk-
ingarheimsins, búa til tengingar sem
eru svo óvæntar og fáránlegar að
okkur bregður – og við getum ekki
annað en hlegið. n
Síðumúla 23, 108 Reykjavík - Sími 5171400
gudmundur@effica.is - www.virkadu.is
Hvers vegna þetta námskeið?
Virkaðu kynnir nýtt námskeið
Náðu meiri árangri
Skrefin sjö sem þú tekur
1. Mat á persónulegum styrkleikum/veikleikum
2. Samantekt á verkefnum sem þú vilt ná árangri með
3. Hvers vegna viltu ná meiri árangri
4. Aðferðafræðin við að ná meiri árangri
5. Þú ert 100 % ábyrg/ur fyrir því sem gerist
6. Lærðu af mistökum og endurbættu aðgerðir
7. Muna að fagna árangrinum
Aðeins fjórir
þátttakendur eru
á hverju námskeiði
til að skapa góð
persónuleg
tengsl.
Ricky Gervais velti fyrir sér mannskepnunni og gríninu
„Ef það var eitt-
hvert eitt þema
sem gekk í gegnum allt
uppistandið var það þó
fyrst og fremst leikur á
mörkum þess leyfilega
og vangaveltur um hvort
það séu einhver umfjöll-
unarefni sem ekki megi
hlæja að.
Til hvers grínumst við?
Kristján Guðjónsson
kristjan@dv.is
Mynd SiGtRyGGuR ARi