Morgunblaðið - Sunnudagur - 26.03.2017, Blaðsíða 40

LESBÓK Sigga Björg Sigurðardóttir opnar sýninguna Portrett, sígaretta, plötu-spilari og Frísör í Kompunni, Alþýðuhúsinu á Siglufirði, í dag, laug-
ardag, kl. 15-18. Sýningin er opin daglega milli kl. 14-17 til 9. apríl.
Sigga Björg sýnir í Kompunni
40 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26.3. 2017
L
ist fyrir mér er ekki sölu-
vara. Ég skapa list sem
býður áhorfandanum til
samtals og í því samtali
verða þátttakendur að
sitja við sama borð. Það skekkir
sambandið ef annar er að kaupa vöru
af hinum. Út frá þessari hugmynda-
fræði hafa verkin sem ég hef unnið
sl. ár verið ókeypis fyrir áhorfendur.
Ég myndi því helst vilja gefa bókina
líka og lenti í ákveðinni togstreitu
yfir að þurfa að selja hana,“ segir
Steinunn Knútsdóttir, sviðslistakona
og forseti sviðslistadeildar Lista-
háskóla Íslands, um bók sína Lóð-
rétt rannsókn – Ódauðleg verk
Áhugaleikhúss atvinnumanna 2005-
2015 sem út kom hjá Háskólaútgáf-
unni undir lok síðasta árs.
Í bókinni varpar Steinunn per-
sónulegu ljósi á tíu ára sögu Áhuga-
leikhúss atvinnumanna og rekur til-
urð leikverkanna sem saman mynda
kvintólógíuna „Ódauðleg verk“
ásamt því að lýsa afstöðu leikhópsins
til starfsumhverfis sviðslista á Ís-
landi. Fyrr á árinu var bókin tilnefnd
til Viðurkenningar Hagþenkis 2016
þar sem hún þótti, að mati dóm-
nefndar, veita óvenjulega „innsýn í
hugmyndafræði um leikhús og
hvernig unnið er að leikverkum frá
fyrstu hugmynd til sýninga“.
Aðspurð segir Steinunn tilnefn-
inguna hafa komið sér ánægjulega á
óvart. „Ég var hissa, en mjög ánægð,
enda er þetta mikill heiður. Ég held
að þessi tilnefning sé mikilvæg fyrir
leiklistina sem fag,“ segir Steinunn
og tekur fram að hún hafi í skrifum
sínum fyrst og fremst haft það að
leiðarljósi að gera grein fyrir vinnu-
aðferðum sínum og listrænni sýn, en
ekki endilega verið að reyna að setja
sig í hlutverk fræðimanns þó vissu-
lega hafi hana langað að deila þekk-
ingunni sem til varð í sköpunarferl-
inu. „Markmiðið er að reyna að
draga sem mesta þekkingu út úr því
ferli sem listsköpunin er. Þeirri
þekkingu er ég síðan að reyna að
miðla,“ segir Steinunn og bendir á að
bók hennar sé afsprengi þeirrar
stefnu Listaháskóla Íslands að
stuðla að listrannsóknum, en bókina
skrifaði hún í rannsóknarleyfi.
Er ekki að setja mig á stall
„Við sem listamenn eigum að eigna
okkur okkar aðferðir. Mér finnst það
jaðra við einhvers konar minnimátt-
arkennd að þora ekki að standa með
sínum verkum og tala um hvernig
þau verða til og um aðferðirnar. Ég
held það felist minnimáttarkennd í
að vilja að einhver annar hafi skoðun
á manni og láta öðrum eftir að skrifa
um það sem maður er að gera,“ segir
Steinunn sem er þeirrar skoðunar að
allt sviðslistafólk geti tjáð sig fag-
lega og greinandi um eigin verk.
„Oft heldur sviðslistafólk að það
geti þetta ekki, en þetta er bara
spurning um að gefa sér tíma til að
líta til baka og greina vinnuna – og
svo að vera rausnarlegur. Mér finnst
engin sjálfhverfa felast í slíkum
skrifum, enda finnst mér þessi bók
ekki fjalla um mig. Hún fjallar um
það sem Áhugaleikhús atvinnu-
manna hefur verið að gera, um sam-
spil peninga og leikhúss, um hlut-
verk sviðslista í samfélaginu og um
svo margt annað en mig. Ég held að
margir óttist tilhugsunina um að
vera að trana sér fram eða setja sig á
háan hest, en ég upplifi bókina ekki
þannig. Ég er ekki að setja mig á
stall, heldur einfaldlega að tala innan
úr listsköpuninni sem listamaður og
reyna að gera grein fyrir þeirri sýn
sem ég hef haft.“
Að sögn Steinunnar kviknaði sú
hugmynd fljótlega í starfi hópsins að
gera kvintólógíu, þ.e. fimm ódauðleg
verk. „Ég hafði alltaf mjög sterkt á
tilfinningunni að mig langaði að gera
grein fyrir sköpunarferlinu af því á
leiðinni uppgötvaði ég svo margt um
samhengi sviðslista, samfélags, að-
ferða og peninga og þessari þekk-
ingu langaði mig að deila,“ segir
Steinunn og tekur fram að hún hafi
ekki byrjað formlega að skrifa bók-
ina fyrr en eftir frumsýninguna á
fimmta og síðasta verkinu árið 2015.
„Ég nóteraði frekar lítið hjá mér
þessi tíu ár sem við unnum
kvintólógíuna, en eftir hvert ferli
punktaði ég reyndar hjá mér hug-
leiðingar um hvað mig langaði til að
fjalla um næst. Þegar ég byrjaði að
vinna bókina var eðlilega auðveldast
að skrifa um nýjustu verkin og
greina aðferðafræðina þannig að ég
vann mig afturábak í gegnum sýn-
ingarnar. Verkin fimm eru ólík og
eftir á var auðvelt að greina vörð-
urnar í vinnuferlinu, þ.e. atburðina
sem breyttu því hvernig við hugs-
uðum um hlutina.“
Erum á kafi í neysluhyggju
Bókin inniheldur m.a. handrit verk-
anna fimm, greiningu Steinunnar á
sýningunum og vinnu Áhugaleik-
húss atvinnumanna, opinbera gagn-
rýni, fjölda mynda og hugleiðingar
samferðafólks í sviðslistum. „Alveg
frá upphafi sá ég fyrir mér að það
yrði samtal í bókinni, því við erum al-
gjörlega háð okkar samhengi. Allt
sem við gerum er svar við sam-
félagsástandi. Spurningar verkefn-
isins sem snúa að peningum eru ekki
okkar einkamál,“ segir Steinunn og
tekur fram að hópurinn hafi í gegn-
um árin fengið mikil viðbrögð við
verkum sínum.
Spurð hvaða augum hún líti sam-
spil leikhúss og peninga í dag, tólf
árum eftir stofnun Áhugaleikhúss
atvinnumanna segir Steinunn: „Mér
finnst þetta vera orðið ýktara. Mér
finnst við vera á kafi í neysluhyggju
og mér finnst þetta verða verra og
verra. Ég held við verðum að sporna
við þessari þróun og þar gegnir sam-
talið lykilhlutverki. Á einhvern hátt
er búið að normalísera markaðs-
setninguna. Krafan um að leikhús
þurfi að selja miða til að standa und-
ir rekstrinum gerir það að verkum
að þau verða að stúdera markaðinn
og hvað selst. Það heftir að vissu
leyti athafnafrelsi þeirra,“ segir
Steinunn og bendir á að hugsa mætti
sér leikhúsheiminn með allt öðrum
hætti en gert er í dag.
Mannréttindi að njóta lista
„Það eru mannréttindi að njóta lista.
Ég á mér draum um samfélag þar
sem boðið er upp á ókeypis menning-
arþjónustu sambærilega við heil-
brigðisþjónustuna. Til að komast
þangað þyrfti auðvitað vilja og fjár-
magn, en ég sé fyrir mér að bæjar-
félög og ríkið greiði listafólki laun
fyrir starf sitt. Við þurfum líka að
losna undan kröfunni um að leik-
húsið þurfi að selja x marga miða og
bjóða upp á fyrirfram skilgreinda
vöru. Við erum með mjög staðlaðar
hugmyndir um hvað leikhús er og
hvernig varan eigi að líta út, en leik-
hús getur verið svo miklu meira.
Þegar hugmyndin um vöru er tek-
in út úr jöfnunni og áherslan fer á
sviðslistastarfsemina þá gefst rými
til að hugsa hlutina allt öðruvísi eins
„Á einhvern hátt er búið að
normalísera markaðs-
setninguna,“ segir Steinunn
Knútsdóttir sem rannsakað hef-
ur samspil peninga og leikhúss.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
„List er ekki
söluvara“
Steinunn Knútsdóttir sviðslistakona varp-
ar í bókinni Lóðrétt rannsókn persónu-
legu ljósi á tíu ára sögu Áhugaleikhúss at-
vinnumanna og kvintólógíu Ódauðlegra
verka sem sett voru upp 2005-2015.
Silja Björk Huldudóttir silja@mbl.is
 Áhugaleikhús atvinnumanna er peningalaust leikhús.
 Við lítum á listsköpun sem rannsókn.
 Við lítum á vinnuna sem áhugamál.
 Við lítum á verk okkar sem samtal við áhorfandann en ekki
neysluvöru.
 Við metum hugvit meira en peninga.
 Við vinnum í kosmísku flæði og höfum léttleikann að leiðarljósi.
Manifestó