Morgunblaðið - Sunnudagur - 24.09.2017, Blaðsíða 14

Í mínum huga er betrun eitthvað sem þarfað eiga sér stað yfir lengri tíma og ermál fleiri en þeirra sem sitja í fangelsi og
vinna í fangelsi. Það verður enginn betri
maður meðan hann er inni í fangelsi því það
er erfitt að sýna fram á það meðan maður er
innilokaður og í takmörkuðum tengsum við
aðra. Hann getur ekki sýnt fram á það fyrr
en hann er kominn út úr fangelsinu, og þá
þarf samfélagið að vera tilbúið til þess að
taka á móti honum, það er svo allt önnur
spurning. Hvort og þá hvernig almenningur
er tilbúin að líta á það,“ segir Anna Kristín
Newton, sálfræðingur hjá Fangelsismála-
stofnun.
„Þættir sem geta unnið að betrun fanga
innan fangelsisins eru til dæmis í gegnum
nám, meðferð á brotatengdum þáttum svo
sem andfélagsleg viðhorfum og þjálfun í fé-
lagslegri færni og við þurfum klárlega að
vinna betur í því að fangar geti tekist á við
undirliggjandi vímuefnavanda og tilfinn-
Anna Kristín Newton segir að
margfalda þyrfti stöðugildi
sálfræðinga innan Félags-
málastofnunar. Erfitt sé að
sinna öllum, líka þeim sem
þurfa þess með.
Anna Kristín Newton segir raunverulega betr-
un að miklu leyti verða utan fangelsisins.
Ofbeldismenn
ekki alltaf með
sálfræðiaðstoð
ingavanda sem við vitum að er oft grunn-
urinn að því að fólk leiðist út í afbrot.
Þótt tækifæri til náms hér á landi séu betri
en á mörgum öðrum stöðum, er það svo að
margir þeirra eiga erfitt með nám, hafa
flosnað upp úr skóla og þurfa mikinn stuðn-
ing. Margir eiga líka erfitt með að nýta sér
námið því önnin byrjar í september og henni
lýkur ekki fyrr en í janúar og kannski er
önnin hafin þegar fólk hefur afplánun og þá
er erfitt að koma inn í það. Við þurfum að
Thinkstockphoto
BETRUN
14 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24.9. 2017
Það sem er sláandi er hve þetta er illa sett-ur hópur á heildina litið. Sama hvar bor-ið er niður; þetta er hópur sem er á botni
íslensks samfélags þótt vissulega séu und-
antekningar. Og það er til marks um stöðu
þeirra að meira að segja í afplánuninni telur allt
að 40% fanganna ekki ólíklegt að þeir fremji
aftur afbrot þegar út er komið,“ segir Helgi
Gunnlaugsson, prófessor í félags- og af-
brotafræði við Háskóla Íslands, sem komið hef-
ur að rannsóknum á stöðu fanga með ýmsum
hætti síðustu ár og áratugi.
„Að undanförnu hef ég heimsótt fangelsin
með breskum afbrotafræðingi í tengslum við
rannsókn sem við erum að vinna að. Hann
þekkir til fangelsa víða erlendis og við skoðum
íslensku fangelsin í samanburði við önnur lönd.
Nemendur mínir hafa einnig gert rannsóknir í
fangelsunum og fyrir tveim árum skrifaði Hild-
ur Hlöðversdóttir meistararitgerð í félagsfræði
sem kom beint inn á aðlögun fanga að samfélag-
inu að lokinni afplánun sem og félagslegan bak-
grunn þeirra. Þær niðurstöður hafa lítið verið
kynntar opinberlega en margt áhugavert kom
fram, ekki síst í ljósi þess að við náðum til 75%
fanga sem sátu inni á þeim tíma.“
Menntunarstaðan slæm
Spurningarnar lutu að föngunum sjálfum,
stöðu þeirra, hvernig þeir litu á afplánunina
og að snúa til baka út í samfélagið.
„Í ljós kom að 80% fanganna höfðu einungis
grunnskólapróf og margir þeirra ekki einu sinni
lokið grunnskólanum. Menntunarstaða okkar
fanga er lakari en hjá hinum norrænu þjóð-
unum, það leiddi samnorræn könnun í ljós fyrir
10 árum, og það virðist ekki hafa breyst mikið
miðað við þessa nýju mælingu.
Það sem er hins vegar ánægjulegt er að mun
fleiri fangar stunda nám en áður. 20 prósent
fanga stunduðu nám 2006 en um helmingur
fanganna sagðist stunda nám í fangelsi. Þeir
sögðu að námið hjálpaði sér ekki bara að fá
vinnu heldur einnig að byggja upp sjálfstraust.
Námið er meira og minna allt bóklegt á fram-
haldsskólastigi en við sáum mikinn áhuga með-
al fanga að komast í verknám, sem hentar
mörgum þeirra kannski betur.“
Telja líklegt þeir
brjóti aftur af sér
Stór hluti fanga, um 40%, telur
líklegt að hann brjóti aftur af
sér. Helgi Gunnlaugsson
afbrotafræðingur segir þetta
allt of hátt hlutfall.
Helgi Gunnlaugsson afbrotafræðingur hefur að
undanförnu heimsótt íslensku fangelsin.
Helgi Gunnlaugsson og Anna Kristín
Newton segja bæði að vefsíður eins og
Stöndum saman, sem birta myndir af
dæmdum níðingum og nafngreina, skili
ekki þeim árangri sem verið sé að leita
eftir, hvorki gagnvart brotamönnum né
gagnvart því að takast á við vandann.
Helgi segir hættu á að slíkt leiði til
aukinnar brennimerkingar og útskúf-
unar brotamanna úr samfélaginu sem
geri þá um leið hættulegri fyrir vikið.
„Það er hætta á að þetta leiði til auk-
innar brennimerkingar og útskúfunar úr
samfélaginu og þessir einstaklingar verði
hættulegri fyrir vikið,“ segir Helgi.
„Maður skilur allar þessar tilfinningar
fólks en ef menn eru virkilega að hugsa
þetta til að draga úr brotum eða fæla
brotamenn frá er sú hætta alltaf fyrir
hendi að menn verða bitrir og reiðir og
haldi brotum sínum áfram og það er
eitthvað sem við viljum ekki sjá.
Í Bandaríkjunum, þar sem er kynferð-
isbrotamenn eru nafngreindir af ríkinu
(Megan’s Law), hefur þetta ekki skilað
þeim árangri sem menn eru að leita
eftir og ekki fækkað brotum.“
Anna segir að þetta geti haft áhrif á
möguleika brotamanna á betrun. „Fólk
hefur sínar ástæður fyrir því að vilja
halda þessum síðum úti en ég dreg
verulega í efa að það sé að skila nokkru
jákvæðu.
Kynferðisbrotamenn upplifa sig enn
meira á jaðri og í einhverjum tilfellum
tel ég að þetta geti orðið til þess að þeir
fremji frekar aftur brot.
Maður tekur það til baka ef maður
brýtur gegn einhverjum, þú losnar aldrei
alveg undan því en fólk þarf að geta
bætt við sig öðrum merkimiðum, sýnt
fram á að það sé traustur vinur, góður
starfskraftur, eitthvað annað en bara
þessi eini stóri stimpill.“
Ekki forvarnargildi
í nafnbirtingum