Morgunblaðið - 22.12.2017, Blaðsíða 20

20 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 22. DESEMBER 2017
Í sáttmála Fram-
sóknarflokks, Sjálf-
stæðisflokks og
Vinstrihreyfingarinnar
– græns framboðs um
ríkisstjórnarsamstarf
og eflingu Alþingis er
fjallað um málefni raf-
orkuframleiðslu í kafla
um umhverfis- og auð-
lindamál.
Þjóðgarður á
miðhálendinu
Kveðið er á um að
stofnaður verði þjóð-
garður á miðhálendinu
og skoðaðir möguleikar
á þjóðgörðum á öðrum
svæðum. Sérstaklega
er tekið fram að ekki
verði ráðist í línulagnir
yfir hálendið. Þetta er
eini staðurinn í sátt-
málanum þar sem eru
bein fyrirmæli um til-
högun orkumannvirkja.
Hálendi á Íslandi hefur verið skil-
greint sem landsvæði sem er hærra
en 500 metra yfir sjó. Hálendi er
þess vegna víða á landinu. Í sáttmál-
anum er líklega um innsláttarvillu að
ræða og átt við miðhálendið eða jafn-
vel afmarkaðan hluta þess á
Sprengisandi.
Ég er hins vegar þeirrar skoðunar
að leyfa ætti byggingu loftlínu yfir
Sprengisand, en lögð hefur verið
fram tillaga að útfærslu sem er lítt
áberandi og fellur vel að landslagi.
Sprengisandslína er arðsamasta
flutningsmannvirki, sem fyrir liggur
að reisa á Íslandi í dag, en línan opn-
ar fyrir samrekstur vatnsmiðlana á
Þjórsársvæðinu og Hálslóns ofan
Kárahnjúkavirkjunar (sem nú á víst
að kalla Fljótsdalsvirkjun).
Það vekur furðu að Landsnet skuli
ekki hafa arðsemi meira í frammi við
réttlætingu flutningsmannvirkja og
enn furðulegra að verkfræðistofur,
sem annast hönnun mannvirkjanna,
skuli einnig að mestu sleppa fjár-
munarökum í sínum
greinargerðum.
Auðlindamál
Í sáttmálanum er
ekki fjallað sérstaklega
um auðlindagjald.
Ætla má að stefnt sé að
því að þeir sem nýta
orkulindir landsins í
sameign þjóðarinnar,
muni greiða gjald af
þeirri nýtingu. Gjald-
stofninn gæti verið
með ýmiskonar fyrir-
komulagi:
1. Selja vinnslurétt-
indi sem fyrnanlega
eign á sama hátt og
kvótaréttindi í sjávar-
útvegi.
2. Leigja réttindi til
orkuvinnslu, en leigan
væri þá hluti rekstrar-
kostnaðar orkufyr-
irtækjanna.
3. Álagning aðstöðu-
gjalds í formi skatt-
lagningar á orkufram-
leiðslu eða á söluverð orkunnar.
Kannski væri ástæða til að skoða
þann möguleika að eitt borunarfyrir-
tæki sæi um allar boranir eftir jarð-
varma, sem það seldi síðan til orku-
fyrirtækjanna. Verðið stjórnist af
staðsetningu, hitastigi, þrýstingi
o.s.frv. Við það mundi innheimta
auðlindagjalds færast í ákveðnari
farveg.
Í raforkulögum frá 2003 segir í
fyrstu grein að það eigi að skapa for-
sendur fyrir samkeppni í vinnslu og
viðskiptum með raforku, með þeim
takmörkunum sem nauðsynlegar
reynast vegna öryggis raforku-
afhendingar og annarra almanna-
hagsmuna.
Landsnet er með á sínu verksviði
að koma þessum viðskiptaháttum á,
en að liðnum 14 árum hefur þeim
hefur ekki enn tekist það ætlunar-
verk. Það væri ráð að taka afstöðu til
framkvæmda raforkulaganna áður
en áform um auðlindagjald verða að
veruleika.
Vindorkuver
Í sáttmálanum eru kynnt áform
um að setja lög um vindorkuver og
getur það verið gott og gilt.
Þó er ástæða til að staldra við
kynningar Landsvirkjunar á hag-
kvæmni vindrafstöðva. Þeir byggja
álit sitt á tilraunarekstri tveggja
stöðva samanlagt að afli 2 x 0,9 = 1,8
MW. Þar fékkst fram nýting upp á
44%. Ef hins vegar er tekið tillit til
samreksturs við íslenska vatns-
orkukerfið fæst aðeins 33% nýting
og ekki nema 21% ef samanlagt afl í
vindrafstöðvum verður meira en 500
MW. Þetta hefur afgerandi áhrif á
hagkvæmni.
Orkustefna
Langtímaorkustefna verður sett á
kjörtímabilinu í samráði við alla
þingflokka. Í orkustefnu verði byggt
á áætlaðri orkuþörf til langs tíma
miðað við stefnu stjórnvalda, til að
mynda um orkuskipti, og hvernig
megi tryggja raforkuframboð fyrir
almenning og atvinnulíf. Eigenda-
stefna Landsvirkjunar mun taka mið
af orkustefnunni.
Á skeiði ríkisstjórnar Jóhönnu
Sigurðardóttur 2009-2013 voru lögð
fram drög að orkustefnu. Nefnd var
skipuð og skilaði hún af sér skýrsl-
unni: Orkustefna fyrir Ísland, gefin
út á vegum stýrihóps um mótun
heildstæðrar orkustefnu 2011-11-03.
Hugmyndin var að ná heildaryfirsýn
yfir mögulegar orkulindir landsins,
aðferðir og tækni við nýtingu þeirra,
hugsanleg umhverfisáhrif og sjálf-
bærni nýtingarinnar ásamt rekstr-
arlegri og þjóðhagslegri hag-
kvæmni.
Frá því að niðurstöður voru
kynntar og fram á þennan dag þá
hefur skýrslan ekki verið notuð til
neins svo mér sé kunnugt um.
Ástæður þess eru líklega að skýrslan
tók á öllum þáttum orkumála, sem
var of víðtæk nálgun. Nær hefði ver-
ið að halda sig bara við raforkumálin
sem eru langmikilvægasti þáttur
orkumála hér á landi. Aðrir þættir
ættu þá heima í annarri nefnd.
Rammaáætlun
Í sáttmálanum er sérstök áhersla
lögð á að koma sem flestum virkj-
unarkostum í verndarflokk ramma-
áætlunar, að því er virðist til að
koma í veg fyrir að þeir lendi í nýt-
ingar- eða biðflokki.
Skipar stjórnin sér þar með í hóp
öfgafullra náttúruverndarsinna sem
setja sig upp á móti öllum hugmynd-
um um nýjar virkjanir hvað svo sem
þær heita og að þannig fái náttúran
að njóta vafans, jafnvel þó það verði
á kostnað annarra lífsgilda.
Ekki er minnst á sæstreng til
Bretlands í sáttmálanum.
Stjórnarsáttmálinn
og raforkuframleiðslan
Eftir Skúla
Jóhannsson
» Í sáttmála
ríkisstjórnar
Katrínar Jak-
obsdóttur er
fjallað um raf-
orkuframleiðslu
í kafla um um-
hverfis- og
auðlindamál.
Skúli Jóhannsson
Höfundur er verkfræðingur.
skuli@veldi.is
Eins og alþjóð veit
þá eru sauðfjárbændur
í stórkostlegum vanda.
Tekjur bænda hafa
verið skertar um tugi
prósenta án þess að
þeir geti rönd við reist.
Hvers vegna er það og
hvernig má það vera að
fátækir bændur þurfi
að sæta slíkri meðferð,
sem aðrar stéttir í
þessu landi myndu ekki láta bjóða
sér?
Svarið liggur í leikreglunum sem
sauðfjárbændum er boðið upp á og
þeir hafa lítil áhrif á. Nú er ég að tala
um markaðsumhverfið sem sauðfjár-
bændum er boðið upp á.
Í grunninn má skipta öllum mörk-
uðum í þrennt, frjálsa samkeppni, fá-
keppni og einokun. Hvert þessara
forma þarf leikreglur til að tryggja
að enginn einn aðili (eða fáir) geti
komist í þá stöðu að
geta skammtað sér
tekjur sínar eða hagnað.
Segja má að minnstar
reglur þurfi í frjálsri
samkeppni enda eru að-
ilar í slíku umhverfi það
margir að ef einhver
hagar sér illa þá geta
aðrir bara hætt að
skipta við viðkomandi
og valið annan.
Í fákeppni og einokun
er þessu frjálsa vali ekki
til að dreifa. Þess vegna
þurfa ríkari eða sterkari leikreglur
að gilda svo aðilar geti ekki komist í
þá stöðu að geta skammtað sér sjálfir
tekjur sínar á kostnað annarra – svo-
kölluð sjálftaka á peningum.
Nýverið gerðist ég sauðfjárbóndi
og gekk inn í það samkeppnisum-
hverfi sem sauðfjárbændum er skap-
að. Ég sé ekki betur en að um sé að
ræða fákeppnimarkað þar sem sterk-
ar leikreglur þurfa að gilda til að ekki
skapist möguleiki á sjálftöku peninga
Fákeppni og sjálf-
taka á peningum
Eftir Magnús B.
Jóhannesson
Magnús B. Jóhannesson
Vertu viðbúinn vetrinum
LÉTTAR – STERKAR – TRAUSTAR
SNJÓKEÐJUR
Hafðu samband og kynntu þér
vöruúrvalið og þjónustuna
Demantshringar
ÞÚ FINNUR ALLT Á FINNA.IS
Um 3000
þjónustufyrirtæki
eru á skrá hjá
finna.is
HVAR ER
NÆSTA
VERKSTÆÐI?