Morgunblaðið - 12.02.2018, Blaðsíða 17

17
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 12. FEBRÚAR 2018
Vetrarhregg Vegfarendur í hregg og hríð á Laugavegi. Þar er engin lognmolla þessa dagana.
Eggert
Mikill húsnæðisskortur hefur
verið á landinu öllu undanfarin
ár en vandinn er einna alvarleg-
astur á landsbyggðinni. Þrátt
fyrir að íbúum þar hafi fjölgað
hefur lítil uppbygging átt sér
stað síðustu árin. Á sumum land-
svæðum, líkt og á Vestfjörðum
og Norðurlandi vestra, hefur
vart verið byggt síðan um alda-
mótin og á Austurlandi hefur
nær ekkert íbúðarhúsnæði verið
byggt frá árinu 2008.
Húsnæðisskorturinn getur haft alvarlegar
afleiðingar. Dæmi eru um að skortur á íbúðar-
húsnæði hafi hamlað atvinnutækifærum í ein-
hverjum sveitarfélögum og að öflug fyrirtæki í
minni byggðum sjái fram á að missa starfsfólk
einfaldlega vegna þess að húsnæði fyrir það er
ekki til staðar. Það er óhætt að segja að skað-
inn sé þegar orðinn verulegur fyrir sum sveit-
arfélög og fyrirtæki á landsbyggðinni og því
er brýnt að grípa til aðgerða.
Unnið að tillögum að viðbrögðum
við vandanum
Ríkisstjórnin hefur lagt áherslu á úrbætur á
þessum vanda og í tengslum við þá áherslu
ákvað stjórn Íbúðalánasjóðs í byrjun febrúar
að sjóðurinn skyldi vinna tillögur að því með
hvaða hætti sé farsælast að draga
úr húsnæðisvandanum á lands-
byggðinni. Verður tillögunum
skilað til stjórnvalda innan
þriggja mánaða. Farið verður í ít-
arlega greiningu á umfangi mark-
aðsbrests á landsbyggðinni í sam-
vinnu við sveitarfélögin og skoðað
hvort laga megi stofnframlög rík-
is og sveitarfélaga að hverju
svæði fyrir sig. Einnig verður
horft til reynslu nágrannaþjóða
okkar sem tekist hafa á við svip-
aðan vanda og hvernig þær þjóðir
hafa leyst úr þessu.
Íbúafjöldi jókst umfram
spár árið 2017
Hverjar eru helstu ástæður húsnæðisskorts-
ins á landsbyggðinni? Samkvæmt tölum Hag-
stofunnar var mannfjöldaaukning á árinu 2017
sú mesta frá aldamótum en Íslendingum fjölg-
aði um rúmlega 10 þúsund manns á árinu og
var það langt fram úr öllum spám um mann-
fjöldaþróun. Á árunum 2016 og 2017 fluttist
fólk í auknum mæli út á landsbyggðina, m.a.
vegna aukinna atvinnutækifæra í smærri
byggðum.
Það er ljóst að til þess að fólk geti búið og
starfað á landinu öllu er aðgangur að viðunandi
húsnæði lykilþáttur. Uppbygging íbúðar-
húsnæðis á landsbyggðinni hefur ekki fylgt
auknum íbúafjölda þar frekar en á höfuðborg-
arsvæðinu en uppbygging og endurnýjun hús-
næðis er öllum samfélögum nauðsynleg til að
geta þróast.
Byggingarkostnaður hærri en
markaðsvirði húsnæðis
Það sem gerir húsnæðisvanda landsbyggð-
arinnar frábrugðinn vanda höfuðborgarsvæð-
isins er að aðalorsökin er ekki skörp hækkun
fasteignaverðs heldur sú staðreynd að lítil
sem engin uppbygging hefur átt sér stað, líkt
og komið var inn á í upphafi greinarinnar. Ein
helsta áskorunin sem sveitarfélög á lands-
byggðinni glíma við er að kostnaður við bygg-
ingu íbúðahúsnæðis er hærri en markaðsvirði
þess. Hvatinn til að byggja er því lítill. Þessu
til viðbótar bjóðast íbúum á landsbyggðinni
iðulega lakari kjör á lánsfé til byggingar eða
kaupa á íbúðarhúsnæði heldur en íbúum höf-
uðborgarsvæðisins.
Þörf á stærri leigumarkaði
á landsbyggðinni
Leigumarkaður á landsbyggðinni er lítill og
hefur stækkað mun hægar en leigumarkaður-
inn á höfuðborgarsvæðinu. Ástæður þess má
m.a. rekja til takmarkaðs aðgangs að lánsfé
vegna markaðsbrest. Mikil þörf er á leigu-
húsnæði á landsbyggðinni til að hýsa starfs-
menn sem komnir eru til að vinna um skamm-
an eða lengri tíma í vaxandi fyrirtækjum en
einnig til að gefa öðru aðfluttu fólki tækifæri
til að búa á staðnum án skuldbindinga áður en
það ákveður hvort það vilji búa þar til lang-
frama og fjárfesta í húsnæði.
Innviðir sem beðið
hafa uppbyggingar
Landsbyggðin hefur því miður setið eftir í
úrræðum stjórnvalda um allt of langa hríð.
Það er brýnt að fara í aðgerðir til þess að
tryggja betur húsnæðisöryggi landsmanna,
hvar sem þeir kjósa að búa, og ólíðandi að
fólki mæti húsnæðisskortur eða einungis val
um annars flokks húsnæði þegar það flyst á
landsbyggðina. Húsnæði er grunnþörf og að
sjálfsögðu þarf að byggja ný hús og ráðast í
endurbætur á fleiri stöðum en suðvesturhorn-
inu.
Atvinnulíf á landsbyggðinni er í miklum
vexti um þessar mundir og fólki sem hefur
svigrúm til að greiða af húsnæði þarf að
standa til boða að fá húsnæðislán eða almenni-
legt leiguhúsnæði. Þarna hafa markaðsöflin
brugðist og við verðum að mæta því.
Eftir Ásmund Einar
Daðason » Á Vestfjörðum og Norður-
landi vestra hefur vart ver-
ið byggt síðan um aldamótin og
á Austurlandi hefur ekkert
verið byggt frá árinu 2008.
Ásmundur Einar
Daðason
Höfundur er félagsmálaráðherra.
Átak í uppbyggingu á landsbyggðinni
Enn á ný sprettur upp um-
ræða um veiðigjöld útgerðar-
innar. Gildandi lög sem renna út
við lok fiskveiðiársins eru stór-
gölluð og auðlindarentan sem
lögin áttu að endurspegla birtist
nú í ýktri mynd, þar sem hljóð og
mynd hafa ekki farið saman. Því
til viðbótar tekur gagnaöflun
sem grundvallar veiðigjaldið
langan tíma að viðmiðunarár
gjaldsins byggist á tveggja ára
gömlum upplýsingum um afkomu útgerð-
arinnar. Á yfirstandandi fiskveiðiári er viðmið-
unarárið 2015/16, þar sem allt lék í lyndi, geng-
ið á þokkalegu róli og afkoman skínandi góð.
Síðan þá hefur staðan breyst. Nýir kjarasamn-
ingar hafa verið gerðir við sjómenn enda löngu
tímabært, gengið hefur styrkst verulega með
þeim afleiðingum að skilaverð útflutnings
lækkaði um 30-35%. Því fylgir mikið tekjutap
fyrir útgerðina og um leið kjaraskerðing fyrir
sjómenn. Þessi lög um veiðigjöld sem sett voru
á kjörtímabilinu 2013-2016 koma því illa við
sjávarútveginn þegar tekjur og afkoma lækka
verulega. Þá var skuldaálag vegna kvótakaupa
frádráttarbært frá veiðigjöldum en álagið féll
niður og leggst veiðigjaldið nú af fullum þunga
á allar útgerðir. Smáar og meðalstórar útgerð-
ir eiga erfiðast með að bera þessi auknu veiði-
gjöld og þeim fækkar enn.
Rauntímagjald
Ég og fleiri höfum verið talsmenn þess að
veiðigjald verði föst prósenta, rauntímagjald af
verðmæti landaðs afla. Það er einföld leið og
þekkt en aflagjald er reiknað hlutfall af afla-
verðmæti og því gæti innheimta veiðigjalds
verið með sama hætti og aflagjald hafna á
löndunardegi. Veiðigjaldið á að vera eðlileg
greiðsla fyrir aðgang að auðlindinni og gjaldið
á m.a. að standa undir rekstri Hafró og Fiski-
stofu. Ég nefni sem dæmi að 5% gjald á hvert
kíló af lönduðum þorski lægi nú á bilinu 10
krónur eins og meðalverð á fiskmörkuðum hef-
ur verið síðustu mánuði. Aðrar fisktegundir
bæru sama gjald, þar með talið fiskeldi í sjó, en
vinnsluskip greiddu helming gjaldsins eins og
aflagjöld hafna gera ráð fyrir. Í dag er veiði-
gjald af þorski yfir 20 kr. á kg vegna afkomu
viðmiðunarársins 2015/16.
Sýnileg gjaldtaka
Gjaldtaka með þessum hætti er að ryðja sér
til rúms á fleiri sviðum og gæti því verið fyr-
irmynd til almennrar gjaldtöku fyrir nýtingu
sameiginlegra náttúruauðlinda
landsmanna. Þjóðgarðar eru að
taka upp gjaldtöku fyrir aðgang
að náttúruminjum, t.d. köfun í
Silfru, og þá eru hugmyndir um
farþegagjald í skoðunarferðum
bíla innan þjóðgarða. Þá eru
komnar fram hugmyndir um 5%
framleiðslugjald af fiskeldi í sjó.
Auðlindagjöld af annarri starf-
semi sem byggist á nýtingu eða
afnotum af náttúruauðlindum í al-
mannaeigu gætu verið á sama
grunni, eða sýnilegt auðlindagjald
sem allir greiða sem selja aðgang eða nýta
náttúruna með einum eða öðrum hætti. Skoða
verður vel grunn auðlindagjalds á alla nýtingu
fyrir notkun auðlinda í þjóðareigu, enda ekki
um skattlagningu að ræða. Hér er ég aðeins að
varpa fram hugmyndum um einfalda að-
ferðafræði sem er sýnileg rauntímagjaldtaka
og gæti náð til allrar atvinnustarfsemi sem
byggist á auðlindum þjóðarinnar.
Greitt fyrir allar auðlindir
Í mínum huga er auðlindagjald greiðsla fyrir
aðgang sem allir greiða og verður gjaldið því
að vera hóflegt. Fyrirmyndir að útfærslu af-
sláttargjalda eða frítekjumarka er til í núver-
andi veiðigjaldakerfi og ekkert því til fyr-
irstöðu að nota slíkt kerfi í öllu umhverfinu.
Aðrir hafa bent á að veiði- eða náttúrugjald
mætti líka innheita með hærri tekju-
skattsprósentu á hagnað fyrirtækjanna sem
nýta auðlindir. Það gjald væri þá ekki mjög
sýnileg gjaldtaka, en sýnileiki gjaldsins er
mikilvægur þáttur að mínu mati.
Með nánari útfærslu gæti hér verið skýr,
einföld og sýnileg leið til að innheimta náttúru-
og eða veiðigjöld. Samfélagið á að njóta af-
rakstrar auðlinda sem nýttar eru til tekjuöfl-
unar í atvinnuskyni. Hér er bent á einfalda og
skilvirka leið, sem er ekki skattur heldur gjald
sem hægt er að útfæra af öllum auðlindum
þjóðarinnar.
Auðlindagjald,
skattur eða greiðsla
fyrir aðgang
Eftir Ásmund
Friðriksson
Ásmundur Friðriksson
»Með nánari útfærslu gæti
hér verið skýr, einföld og
sýnileg leið til að innheimta
náttúru- og eða veiðigjöld.
Samfélagið á að njóta afrakstr-
ar auðlinda sem nýttar eru til
tekjuöflunar í atvinnuskyni.
Höfundur er þingmaður.