Morgunblaðið - 12.05.2018, Blaðsíða 18

18 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 12. MAÍ 2018
Honeywell borðviftur, gólfviftur
og turnviftur – gott úrval.
Hljóðlátar viftur í svefnherbergi.
Viftur sem gefa gust á vinnustaði.
Sími 555 3100 www.donna.is
Erum nú á Facebook:
donna ehf
Gott úrval af gæðaviftum
frá Honeywell. Margar stærðir
og gerðir. Nánari upplýsingar
hjá Donna ehf. vefverslun
www.donna.is
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Hættan á eldgosi á Reykjanesi er til
staðar. Þar eru 4-5 þekkt eldgosa-
kerfi, þeirra helst eru Reykjanes-
kerfið, Krýsuvíkurkerfið, Bláfjalla-
kerfið og Hengilskerfið. Eldgos á
þessu svæði gætu mögulega ógnað
innviðum á borð við vegi, raflínur,
lagnakerfi, ljósleiðara og einnig
vatnsbólum að ekki sé talað um
byggingar.
Þóra Björg Andrésdóttir er að
leggja lokahönd á meistaraprófs-
verkefni við Háskóla Íslands. Þar
metur hún hvar líklegast er að eld-
gos geti orðið í Reykjaneskerfinu,
sem er yst á Reykjanesskaganum.
Hættumatið er unnið á grundvelli
jarðfræðilegra, landfræðilegra og
skipulagsfræðilegra gagna. Þóra
Björg teiknar upp líklegustu svæðin,
eins og sést á meðfylgjandi korti, og
eins hvar mikilvægt mannvirki eru á
svæðinu. Hún ver verkefnið sitt í
júní. Leiðbeinendur hennar eru
Ingibjörg Jónsdóttir, dósent við
Jarðvísindadeild, og Ármann Hösk-
uldsson, vísindamaður við Jarðvís-
indastofnun Háskóla Íslands.
Sefur vært á Völlunum
Þóra Björg býr á Völlunum í
Hafnarfirði og kveðst sofa alveg ró-
leg, þrátt fyrir að hafa sökkt sér nið-
ur í sögu eldvirkni á Reykjanesi
vegna vinnunnar við hættumatið.
Hún kveðst treysta því að nútíma-
tækni og þekking tryggi það að
nægur fyrirvari gefist til að vara
fólk við ef líkur á eldgosi aukast. Því
séu litlar líkur á manntjóni vegna
mögulegs eldgoss. Tekið skal fram
að ekkert bendir til þess að eldgos á
þessu svæði sé í aðsigi.
Þessi vinna er hins vegar mikil-
væg til að auka viðbúnað áður en og
ef til eldgoss kemur. Þá er dýrmætt
að vera vel undirbúinn og geta grip-
ið til viðbragðs- og almannavarna-
áætlana sem byggðar hafa verið á
vísindalega unnu hættumati.
Ingibjörg bendir á að komi upp
eldgos á Reykjanesi geti eitt helsta
viðfangsefnið orðið að stýra umferð
þeirra sem skoða vilja gosið og um
leið beina þeim frá hættum, t.d. af
mögulegri gasmengun.
Nýjustu aðferðum beitt
Ármann sagði að vinnan við
hættumatið á Reykjanesi væri af-
leiðing af evrópskum samstarfs-
verkefnum í eldfjallafræði á borð við
verkefnin Futurevolc, Vetools og nú
Eurovolc. Evrópusambandið hefur
styrkt öll þessi verkefni.
„Við beitum nýjustu aðferðum til
að meta eldfjallavá á svæðum. Við
þurfum að geta stutt niðurstöður
okkar með tölulegum gildum. Vand-
inn við jarðfræði er að tímaskalinn
er svo afskaplega langur miðað við
mannsævina. Þegar tölfræði er beitt
reynum við að hafa gagnasafnið eins
stórt og hægt er. Í því sambandi
hafa verið þróaðar nýjar aðferðir á
Ítalíu, Spáni, í Frakklandi og nú hér
á Íslandi sem snúa að eldfjöllum.
Hér hafa orðið um 260 eldgos á
sögulegum tíma. Þau eru ekki stórt
úrtak og til að reyna að skilja ís-
lenska eldfjallafræði þurfum við að
fara minnst tíu þúsund ár til baka
þegar fjöldi eldgosa er að nálgast
þrjú þúsund til að gagnasafnið verði
nógu traust,“ sagði Ármann. Mikið
af hraunum sem komu upp í eld-
gosum fyrir löngu síðan eru komin
langt undir hraun sem síðar runnu.
Eldfjallafræðin hefur þróast hratt
á undanförnum aldarfjórðungi. Ár-
mann segir að með því að skoða
gömul öskulög sé hægt að leggja
mat á hve lengi sprengigos sem eng-
inn sá stóð lengi yfir. Einnig hve
hátt gosmökkurinn fór. Þannig er
hægt að fá mynd af því hvað gerðist
í löngu liðnum eldgosum. Þessari
þekkingu er síðan hægt að beita til
að segja fyrir um hvernig eldgos í
framtíðinni kunna að haga sér.
Gögnin verða aðgengileg
Ármann segir að fyrsta skrefið í
heildaráhættumati sé að greina
svæði þar sem líklegt þykir að elds-
umbrot geti orðið. Það er mikilvægt
t.d. vegna skipulagsmála. Hvar þyk-
ir óhætt að reisa mannvirki í sæmi-
legu skjóli frá mögulegum eld-
gosum. Gögnin úr hættumatinu
verða aðgengileg fyrir t.d. sveitar-
félög sem fara með skipulagsmál og
almannavarnir.
Næsta skref er að meta hvað
mögulega gerist verði eldgos. Hvort
það verði sprengigos og þá hvernig
askan frá því dreifist. Verði það
hraungos, hvert hraunið muni þá
líklega renna og hvert gas gæti bor-
ist. Hraunstraumur er flókið fyrir-
bæri og getur verið erfitt að segja til
um hvert hann fer. Hann nefnilega
breytir landslaginu jafnóðum og
hann rennur. Þegar þessar grein-
ingar liggja fyrir er hægt að leggja
línur um skammtímalíkön fyrir
öskudreifingu eða hraunrennsli.
Helga þarf hættusvæðin
Ármann segir að nú sé hægt að
sjá eldgos fyrir með betri fyrirvara
og meira öryggi en áður. Dæmi um
það er gosið í Eyjafjallajökli sem
sást að var í aðsigi um þremur vik-
um fyrir gosið 2010. Einnig þurfi að
vera hægt að sjá fyrir hvað gerist
næst og búa sig undir það.
Hann segir að helga þurfi þau
svæði þar sem eldgosavá er meiri en
annars staðar svo þar séu ekki
skipulögð mannvirki. Undantekn-
ingin eru jarðhitaver sem eðli máls-
ins samkvæmt þurfa að vera ofan á
svona svæðum.
Eldstöðvakerfin á Reykjanesi
teygja sig út í sjó. Verði gos úti í sjó
gæti það líkst Surtseyjargosinu með
gosmekki upp í 10-12 km hæð. Verði
gosið kröftugt mun askan dreifast
víða með veðri og vindum. Eldgos á
landi verður líklega hraungos.
Reykjanesskaginn er eldvirkt
svæði og eldvirknin hefur komið í
hrinum. Líklegt er að í framtíðinni
eigi eftir að gjósa í sprungu-
sveimnum sem tekur land við
Reykjanestána og teygir sig austur
eftir og inn á nesið. Sprungusveim-
urinn teygir sig austur að Grindavík.
Í framtíðinni gæti komið upp hraun-
gos sem stefndi í átt til Grindavíkur.
Ármann minnti á að menn hefðu öðl-
ast dýrmæta reynslu af hraunkæl-
ingu í Heimaeyjargosinu 1973. Það
sé því hægt að stjórna því hvert
hraun rennur.
Einnig mun líklega gjósa í Krýsu-
víkurkerfinu sem gengur þar á land
og teygir sig norður undir Hafnar-
fjörð. Sama má segja um Bláfjalla-
kerfið og Hengilskerfið ofan höfuð-
borgarsvæðisins. Ómögulegt er að
segja hvenær það gerist. Síðasta gos
í Henglinum var fyrir tæplega 2.000
árum, í Bláfjallakerfinu um landnám
og á svipuðum tíma í Krýsuvíkur-
kerfinu. Ekki hefur gos komið upp á
landi síðan á 13. öld að gaus í
Reykjaneskerfinu.
Neðansjávareldgos algeng
Neðansjávareldgos hafa verið al-
geng við Reykjanes og á Reykjanes-
hrygg. Talið er að a.m.k. tvö eldgos
hafi orðið hryggnum á síðustu öld,
1926 og líklega einnig 1973. Þau
náðu ekki upp úr hafinu. Það gerði
hins vegar eldgos á 19. öld sem m.a.
stráði ösku yfir Keflavík. Sam-
kvæmt sögulegum heimildum hafa
orðið 1-2 eldgos á öld á Reykjanes-
hrygg, að sögn Ármanns. Ingibjörg
minnti á að ekki væri langt síðan
ástand var sett á gult vegna skjálfta-
hrina út af Reykjanesi.
Ákveðið hefur verið að kortleggja
allt landgrunnið með fjölgeislamæl-
ingum. Vísindamennirnir sögðust
bíða spenntir eftir niðurstöðum
slíkra mælinga suður af Reykjanesi.
Búið er að kortleggja botninn út af
hælnum á Reykjanesi. Atlantshafs-
hryggurinn sem liggur á land-
grunninu er lítið þekktur í þessu til-
liti og sama er að segja um hafs-
botninn suður af Reykjanesi.
Mikilvægt er að vita hvað eldvirknin
hefur náð langt út í sjó. Verði þar
eldgos á sjávarbotni þá verður það
sprengigos.
Áframhaldandi gerð
hættumats
Vinnan við hættumat á Reykja-
neskerfinu er fyrsta skrefið í gerð
slíks hættumats fyrir öll eldstöðva-
kerfi á landinu, að sögn þremenn-
inganna. Sömu aðferðum verður
beitt þar og á Reykjanesi. Þau
sögðu rökrétt að gera næst sam-
bærilegt hættumat fyrir hin eld-
stöðvakerfin á Reykjanesinu.
Gerir hættumat vegna eldgosa
 Eldvirknihætta á Reykjanesi metin og kortlögð eftir nýjustu aðferðum  Eldgos gæti ógnað nauð-
synlegum innviðum samfélagsins  Upphafið að hættumati fyrir öll eldfjallasvæði landsins
Morgunblaðið/RAX
Hættumat undirbúið Þóra Björg Andrésdóttir (í miðið) er að ljúka meistaraprófsverkefni við Háskóla Íslands um
hættumat vegna eldgosa á Reykjanesi. Leiðbeinendur hennar eru Ingibjörg Jónsdóttir og Ármann Höskuldsson.
Kort/Þóra Björg Andrésdóttir og Eldfjallafræði- og náttúruvárhópur HÍ
Reykjanes Tjónnæmi er mælikvarði á möguleg áhrif eða tjón vegna eld-
goss. Rauðu flekkirnir sýna hvar hætta er talin á slíkum áhrifum eða tjóni.