Morgunblaðið - Sunnudagur - 20.05.2018, Blaðsíða 18

L
átið aldrei kappið bera fegurðina
ofurliði! Svo mælti séra Friðrik
Friðriksson, hinn nafntogaði
æskulýðsleiðtogi og einn merk-
asti maður Íslands á sinni tíð, í er-
indi við vígslu fótboltasvæðis KFUM á Mel-
unum í Reykjavík 6. ágúst 1911. Hafa þessi
fleygu orð hans iðulega verið rifjuð upp á síð-
ustu áratugum og jafnan þótt eiga mjög vel
við, enda sígild.
Fótboltafélag KFUM var stofnað 11. maí
1911 en breytt síðar sama ár í Val. Er gjarnan
talað um séra Friðrik sem föður Vals. Hann
stofnaði KFUM 1899, kom einnig að stofnun
skátafélagsins Væringja 1913 og stofnun
Hauka í Hafnarfirði 1931.
Friðrik Friðriksson fæddist á Hálsi í Svarf-
aðardal 25. maí 1868 og um næstu helgi verða
því liðin 150 ár frá fæðingu hans. Fjölmargir
af elstu kynslóð núlifandi Íslendinga minnast
Friðriks en hann er í raun nær yngri kyn-
slóðum en margur hyggur, bæði sakir fé-
lagssamtakanna sem hann átti þátt í að stofna
og ekki síður vegna styttunnar á horni Amt-
mannsstígs og Lækjargötu! Þar situr gamli
maðurinn og fylgist með mannlífinu; ekki er
algengt að styttur séu reistar af mönnum
meðan þeir lifa, en listaverk Sigurjóns Ólafs-
sonar var afhjúpað 1955, á 87 ára afmæli
æskulýðsleiðtogans, sem lést fimm árum síð-
ar.
„Öll mín sál sem í uppnámi“
Þórarinn Björnsson guðfræðingur rifjar upp í
Lesbók Morgunblaðsins 1993, er 125 ár voru
frá fæðingu Friðriks, að hann hélt 25 ára til
Danmerkur og innritaðist í læknisfræði við
Háskólann á Kaupmannahöfn, haustið 1893.
„Í janúarmánuði 1895 varð honum það á að
álpast ofan í kjallaraholu í miðbæ Kaup-
mannahafnar þar sem haldinn var fundur fyr-
ir nærri 300 unglingsdrengi í félagsskap sem
nefndi sig KFUM, Kristilegt félag ungra
manna.“
Þórarinn vitnar svo í skrif séra Friðriks, í
æviminningum hans:
„Við komum þar inn, og var kliður eins og í
rjettum. Þar var fullt af drengjum, voru sumir
að tefla, sumir að skoða myndablöð, sumir að
ganga saman og tala. Jeg varð alveg forviða
yfir þessari sýn … Aldrei hafði mjer dottið í
hug að hægt væri að safna saman á kristi-
legum grundvelli svo mörgum Kaup-
mannahafnar-drengjum af svo ólíkum stjett-
um …
Þegar jeg kom heim um kvöldið, var öll mín
sál sem í uppnámi; jeg sá fyrir mjer þennan
drengjaskara, og söngur þeirra hljómaði mjer
enn fyrir eyrum. Fyrir sálarsýn minni reis
upp herskari af slíkum sveitum í þjónustu hins
mikla konungs, og jeg hugsaði mjer hvílíkur
kraftur það væri ef þessi aldur gæti unnist
fyrir málefni Krists.
Jeg fann hjá mjer brennandi löngun til að
vera með í slíku starfi og bað guð um leiðbein-
ing, ef hann gæti notað mig í þjónustu sína í
einhverju horninu á sínum mikla akri.“
Þórarinn tekur svo til orða að frá þessari
stundu hafi verið útséð um nám Friðriks í
Kaupnannahöfn. Hann „gaf sig heilshugar að
starfinu meðal drengjanna í KFUM og fyrr en
hann hugði virtist Guð hafa útvalið honum
vænan skika „á sínum mikla akri“. Eftir harða
innri baráttu ákvað Friðrik að halda heim til
Íslands og freista þess að koma þar á fót starfi
í nafni KFUM. Kvöldið áður en hann sigldi
kvaddi Friðrik vini sína í aðaldeild KFUM í
Kaupmannahöfn. Þar voru tekin samskot sem
dugðu fyrir farinu heim og vel það.“
Eftir fjögurra ára dvöl ytra kom Friðrik
heim til Reykjavíkur en fór sér í engu óðslega
við að hefja skipulagt félagsstarf í anda
KFUM. Innritaði hann sig í Prestaskólann en
var fljótlega farinn að vinna fyrir sér með
kennslu. Vildi hann ávinna sér traust ungra
sem aldinna, eins og Þórarinn orðar það í Les-
bókinni. „Tilburðir hans í þá átt voru þó stund-
um teknir með fyrirvara. Árni Árnason læknir
lýsir þeirri reynslu sinni á skemmtilegan hátt:
Mér er það í minni, þegar fundum okkar bar
fyrst saman. Það var sumarið 1898 og var ég þá
„mjólkurpóstur“ frá Skildinganesi. Ég var
staddur í Austurstræti með mjólkurílátin, þeg-
ar ungur maður, svarthærður og með svart al-
skegg, víkur sér að mér og ávarpar mig mjög
vingjarnlega, spyr mig að heiti, hvaðan ég sé og
því um líkt. Síðan hvarf hann burt, en ég stóð
eftir og vissi ekki, hvaðan á mig stóð veðrið …
Annað eins og þetta var alveg óvenjulegt í þá
daga.“
Bjarni Jónsson, dómkirkjuprestur og-
formaður KFUM í hálfa öld, varð fyrir svipaðri
reynslu sem unglingspiltur. „Það hefur víst ver-
ið þessi hálfvitlausi stúdent, sem er nýkominn
frá Kaupmannahöfn,“ var skýringin sem Bjarni
fékk þegar hann greindi skólafélaga sínum úr
Latínuskólanum frá atvikinu.
Matthías Johannessen, blaðamaður á
Morgunblaðinu og síðar ritstjóri þess til ára-
tuga, birti samtal við séra Friðrik í blaðinu um
hvítasunnuna 1958, í tilefni af níræðisafmæli
æskulýðsleiðtogans.
Vildi verða kennari eða læknir
Hér er gripið niður í samtalinu, þar sem gamli
maðurinn púaði vindlareyk út í stofuna.
„ – Vindlar! Jú auðvitað, ég reyki mikið
ennþá, ég er breyskur og hef alltaf verið. Ég er
svo sem enginn dýrlingur, máttu vita. Annars
er alltaf verið að gefa mér vindla og meðan ég
reyki úr kassanum frá einhverjum vina minna,
þá hugsa ég alltaf hlýlega til hans og stundum
jafnvel með fyrirbænum. En það máttu ekki
hafa eftir mér, því að ég á nóg af vindlum. Svo
brosir hann og ég virði hann fyrir mér, þakk-
látur fyrir að hafa fengið tækifæri til að vera í
návist hans stundarkorn, hlusta á þessa djúpu,
persónulegu rödd og horfa í þetta andlit, þetta
postullega andlit. Við fórum að tala um ævisögu
hans, sem hann hefur bæði samið á dönsku og
íslenzku og hann spurði, hvort ég vildi ekki lesa
fyrir sig nokkra kafla úr Undirbúningsárunum.
Mér þætti gaman að rifja þá upp, sagði hann.
Ég er búinn að gleyma, hvað ég skrifaði. Svo las
ég nokkrar glefsur og hann hlustaði með and-
agt. Það var skemmtileg stund: – Ef ég hefði
vitað, að þetta yrði bók, hefði ég skrifað miklu
ýtarlegar um ýmsa þætti í lífi mínu. En ég vissi
ekki annað, þegar Þorsteinn Gíslason bað mig
um að hripa þetta niður, en það ætti einungis að
birtast í Óðni og hvergi annars staðar. En þetta
er samt ekki svo afleitt, finnst þér það?“
Síðar skrifar Matthías:
„Þú átt marga drengi, séra Friðrik, sagði ég.
Já, þeir eru orðnir mörg þúsund, bæði hér á
landi, í Danmörku og í Ameríku. En ég hef
aldrei eignazt son sjálfur. Ég hef aldrei reynt
neitt til þess. Var alltaf hræddur um, að það
yrði stelpa!
Mig langar til að tala við þig um drengina
þína, sagði ég. Drengina mína, já. Ég var mjög
ungur, þegar ég fann stoð og styrk í handleiðslu
guðs og snemma vaknaði hjá mér sú löngun að
leiðbeina öðrum og þá fyrst og fremst ungum
drengjum á hans fund. Þegar ég var 10 ára,
fluttist ég að Svínavatni á Ásum. Faðir minn
hafði tekið að sér að reisa nýja kirkju þar og
langaði til að hafa fjölskyldu sína hjá sér og
fékk því húsmennsku þar. Þau þrjú ár, sem við
bjuggum á Svínavatni, var ég oft á Tindum hjá
ömmubróður mínum Jónasi Erlendssyni. Þar
var smaladrengur, 15 - 16 ára gamall sem var
ákaflega orðljótur og blótaði mikið. Ég fór eitt
sinn með hann suður fyrir vallargarð og benti
honum á, að svona munnsöfnuður leiddi til glöt-
unar og líklega hef ég sagt honum, hvar hann
mundi hafna, ef hann héldi þessu áfram. En
hann brást reiður við og barði mig. Þetta er
kannski fyrsta tilraunin í þá átt að leiða aðra til
einhvers betra. Það hefur verið mitt ævistarf
síðan. – Þó ég hafi orðið prestur, þá langaði mig
Í þjónustu hins mikla konungs
Friðrik Friðriksson fæddist á Hálsi í Svarfaðardal 25. maí 1868 og um næstu helgi verða því liðin 150 ár frá fæðingu hans. Fjöl-
margir af elstu kynslóð núlifandi Íslendinga muna séra Friðrik og minnast hins mikla æskulýðsleiðtoga með mikilli hlýju.
Skapti Hallgrímsson skapti@mbl.is
Séra Friðrik með bikar, eftir fyrsta
sigur Vals - þegar 2. flokkur sigraði í
haustmóti Reykjavíkur 1919. Magnús
Guðbrandsson, formaður Vals og
þjálfari liðsins, er lengst til vinstri.
Séra Friðrik segir í endurminningum sín-
um, Starfsárin III, að hann hafi kviðið fyr-
ir 50. afmælisdeginum, 25. maí árið 1918,
og hefði helst langað að fara eitthvað úr
bænum, en vinur hans hafi hreint og
bannað honum það.
„Ég vissi að þeir ætluðu að gera eitt-
hvað mér til sæmdar. Það komu til mín
tveir menn og sögðu mér að það væru
sumir bæjarmenn að hugsa um að halda
mér samsæti niður á Hótel Ísland. Ég
sagði þeim að fyrir mér mættu þeir halda
sér veislu og éta og drekka, en þeir
mættu ekki ætlast til að ég kæmi þangað.
Svo féll það úr sögunni.“
Séra Friðrik segir á sama stað:
„Ég var spurður að því í trúnaði, hvern-
ig mér litist á að verða heiðursborgari.
Það leist mér illa á, því að ég þóttist sjá í
anda, hve óviðeigandi það væri að sjá
„heiðursborgara“ höfuðstaðarins vera
snöggklæddan að hamast með strákum
suður á fótboltavelli eins og unglings-
strákur. Mér fannst að með því að fá slíka
sæmd væri ég dæmdur til að haga mér
„settlega“ og framganga virðulega og vel
búinn á strætum úti. En ég sagði: „Það
besta, sem bæjarstjórnin gæti gert fyrir
mig, væri það að gefa mér til eignar eða
þá til fullrar erfðafestu Valsvöllinn á mel-
unum. Því bæjarstjórnin hafði veitt okkur
völlinn til fullra umráða og afnota svo
lengi sem bærinn þyrfti ekki að halda á
honum til sinna þarfa“.
Vildi ekki verða heiðursborgari
MINNING
18 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20.5. 2018