Peningamál - 01.11.2004, Blaðsíða 58

Ísland
Hér á landi hefur stefna stjórnvalda verið að auðvelda
landsmönnum að búa í eigin húsnæði. Mun meira fé
hefur því verið lagt í að stuðla að almennri húsnæðis-
eign en í að efla leigumarkaðinn. Fyrirhugaðar
breytingar á útlánum Íbúðalánasjóðs þess efnis að
lána allt að 90% af kaupverði húsnæðis auka enn
frekar stuðning við almenna húsnæðiseign. Einnig er
fyrirhugað að afnema eignaskatt en á móti vegur
fyrirhuguð lækkun vaxtabóta.13 Stuðningur við
leigumarkaðinn var þó aukinn með reglugerð árið
2001. Hann felst í því að Íbúðalánasjóður lánar til
byggingar leiguíbúða. Lánin mega nema allt að 90%
af byggingarkostnaði eða kaupvirði húsnæðisins og
vera til allt að 50 ára. Húsaleigubætur eru greiddar í
tiltölulega litlum mæli enda tekjutengdar og leigu-
markaður ekki stór. Leiguhúsnæði í eigu hins opin-
bera, aðallega sveitarfélaga, er af skornum skammti
og eingöngu notað til félagslegrar þjónustu eða fyrir
starfsmenn þeirra. Á landsbyggðinni er algengt að
sveitarfélögin eigi það húsnæði sem starfsfólk þeirra
býr í, t.d. kennarar.
Annað sem gerir íslenska leigumarkaðinn frá-
brugðinn flestum samanburðarlöndunum er að afar
lítið er um leigusala sem eiga húsnæði sem ætlað er
sérstaklega til útleigu. Algengt er að leiguhúsnæði
séu íbúðir fólks sem tímabundið er búsett annars
staðar, t.d. vegna náms. Leigusamningar eru því
yfirleitt til frekar skamms tíma, oftast til eins árs og
afar sjaldgæft er að leigjandi sé í sama leiguhús-
næðinu lengur en í fimm ár. Vegna þess að leigu-
samningar eru til skamms tíma fylgir húsaleiguverð
breytingum í húsnæðisverði hratt eftir. Því er ekki
eins hagkvæmt að leigja á tímum húsnæðisverðbólgu
eins og í þeim löndum þar sem leigusamningar eru til
lengri tíma og húsaleiga fylgir húsnæðisverði hægt
eftir og reglur um hækkun húsaleiguverðs eru
strangari. Hér er þó vert að nefna að eitthvað hefur
verið byggt af leiguhúsnæði frá árinu 2001 í kjölfar
reglugerðar14 sem sett var þá. Aukið framboð leigu-
húsnæðis ætti að stuðla að leigusamningum til lengri
tíma. Tíminn verður svo að leiða í ljós hvort nægilega
mikið af leiguhúsnæði verði byggt og eftirspurn eftir
leiguhúsnæði sé til staðar til að auka hlutfall þess.
Stuðningur við íbúa í eigin húsnæði
Þegar einstaklingur tekur ákvörðun um að kaupa
húsnæði frekar en að leigja þarf hann að huga að
ýmsu. Hann verður að geta staðið undir afborgunum
af húsnæðinu og æskilegt er að unnt sé að selja
húsnæðið án mikils kostnaðar eða annarra vand-
kvæða. Eignamyndun skiptir líka máli því að
almenningur fjárfestir stóran hluta af lífssparnaði
sínum í húsnæðinu.
Stuðningur hins opinbera við íbúa í eigin húsnæði
er oftast veittur með skattaafslætti vegna vaxta-
greiðslna eða með vaxtabótum. Með slíkri fram-
setningu styður hið opinbera við húsnæðiskaupendur
yfir fyrsta og jafnframt erfiðasta hjallann þegar
höfuðstóll lána er mestur og vaxtagreiðslur þyngstar.
Eftir því sem á líður lækkar höfuðstóll húsnæðis-
skulda og vaxtagreiðslur verða léttari. Í töflu í við-
auka má sjá að flest löndin eru með vaxtabætur eða
skattaafslætti af einhverju tagi. Aðeins Bretland,15
Frakkland og Þýskaland styðja ekki við húsnæðis-
eigendur með þessum hætti.
Algengara er að stuðningur sé veittur með skatta-
afslætti vegna vaxtagreiðslna. Hann kemur þó aðeins
þeim til góða sem hafa atvinnu og þurfa að greiða
skatta. Vaxtabætur hér á landi eru hins vegar tekju-
tengdar og gagnast því ekki síst atvinnulausum og
láglaunafólki. Vaxtabætur eru langstærsti einstaki
liður opinberrar aðstoðar vegna húsnæðis hér á landi
og eru mun meiri en húsaleigubætur. Á heildina litið,
eins og fram kemur í töflu 2 er umfang opinbers
stuðnings á Íslandi tiltölulega lítið í alþjóðlegum
samanburði.
Rétt er að taka fram að þótt Bretland veiti hvorki
skattaafslátt vegna húsnæðis né vaxtabætur er
félagsleg aðstoð veitt vegna vaxtagreiðslna ef um
erfiðar aðstæður er að ræða, t.d. atvinnuleysi eða
veikindi. Slík aðstoð er aðeins veitt ef ógreidd vaxta-
gjöld vegna húsnæðis hafa safnast upp í nokkra
mánuði. Vextirnir eru þá greiddir en greiðendur fá
ekki fjármunina í hendur. Aðstoðin er ennfremur
aðeins veitt þeim sem ekki hafa keypt tryggingu
13. Samanber frumvarp til laga um breytingu á lögum nr. 90/2003, um
tekjuskatt og eignarskatt, með síðari breytingum, og fleiri lögum.
14. Reglugerð þessi miðar að því að auðvelda sveitarfélögum og félaga-
samtökum að auka framboð leiguhúsnæðis. Aðallega virðist vera um
félagslega aðstoð að ræða.
15. Bretar voru með aðstoð vegna vaxtagreiðslna en hættu henni því að
stjórnvöldum þótti of algengt að almenningur notaði vaxtabætur til
neyslu í stað þess að greiða af húsnæðinu.
PENINGAMÁL 2004/4 57