Peningamál - 01.11.2004, Blaðsíða 18

Gangi áætlun fyrir yfirstandandi ár eftir mun
einkaneysla aukast um 14% að raungildi á árunum
2003 og 2004. Á sama tíma aukast húsnæðisskuldir
heimilanna um tæplega 10% að raungildi. Raungildi
húsnæðisauðs heimilanna hefur hækkað enn meira,
eða um 22%. Eiginfjárstaða heimilanna hefur því
batnað verulega sem eykur neyslugetu og -vilja
heimilanna á spátímabilinu. Verulegan hluta áætlaðs
vaxtar einkaneyslu næstu tvö árin má rekja til meiri
auðs einstaklinga. Þar leikur áðurnefnd breyting á
fasteignaveðlánum til einstaklinga stórt hlutverk.
Varlega áætlað mun þessi breyting leiða til þess að
einkaneysla aukist um 1½-2 prósentur meira en ella á
næstu tveimur árum. Auk þess að koma fram í hækk-
andi húsnæðisverði og auka þannig auð einstaklinga
kemur breytingin fram í greiðari aðgangi að lánsfé,
lægri langtímavöxtum, sem og í óbeinum áhrifum á
ráðstöfunartekjur (sjá nánar í rammagrein 2).
Horfur eru jafnframt á aukinni vinnuaflseftirspurn
á spátímabilinu (sjá umfjöllun um vinnumarkað hér á
eftir). Atvinnuþátttaka og atvinna ættu því að aukast
á ný og líklegt er að launaskrið, sem hefur verið lítið
að undanförnu, aukist. Atvinnutekjur munu því
aukast hraðar á næstu árum en að undanförnu.
Á næsta ári mun einnig gæta áhrifa lækkunar tekju-
skatts um 1 prósentu og sérstaks tekjuskatts um 2
prósentur, ásamt um 5½% hækkunar skattleysis-
marka. Á árinu 2006 lækkar tekjuskattshlutfallið um
1 prósentu til viðbótar og skattleysismörk hækka um
5%. Að auki hækka barnabætur töluvert á því ári. Að
samanlögðu munu lægri skattar og aukinn vöxtur at-
vinnutekna leiða til meiri vaxtar ráðstöfunartekna
milli áranna 2004 og 2005 en í ár. Gert er ráð fyrir að
kaupmáttur ráðstöfunartekna á mann muni aukast um
tæplega 4% árið 2005 og um 2½% árið 2006.
Samkvæmt spánni eykst einkaneyslan töluvert
hraðar en spáð var í júní, en þá var spáð rúmlega 6%
aukningu á næsta ári og rúmlega 5% aukningu árið
2006. Að stærstum hluta skýrist mismunurinn af
nýjum aðstæðum á lánamarkaði og tengdum auðs-
áhrifum, eins og rakið var hér að framan, en auk þess
hafa áform um enn meiri stóriðjuframkvæmdir en
áður var reiknað með áhrif (sjá síðar).
Samneysla
Útlit er fyrir að vöxtur samneyslu á þessu ári verði
u.þ.b. 1½%, eða svipaður og gengið var út frá í þjóð-
hagsáætlun fjármálaráðuneytisins í byrjun október.
Þá hefur hins vegar verið tekið tillit til áhrifa verk-
falls kennara, sem minnkar samneysluútgjöld árið
2004 en eykur þau árið 2005. Vegna breytinga á
framsetningu upplýsinga er þó venju fremur erfitt að
ráða í gjaldatölur í ár.
Samkvæmt áætlunum í fjárlagafrumvarpi fyrir
2005 verður undirliggjandi vöxtur samneyslu 2%.
Í spá Seðlabankans er reiknað með heldur meiri
undirliggjandi vexti, eða 2,5%. Þar af liggja 3,0% hjá
sveitarfélögunum og 2,3% hjá ríkinu. Ástæða þess að
vikið er frá forsendum fjárlagafrumvarps um undir-
Áhrifanna gætir því ekki í nýjum lánum bankanna, og
því líklegt að þau séu, þrátt fyrir auknar lántökur, til
þess fallin að draga úr greiðslubyrði. Vegna þess að
auðvelt er að nota lánin til endurfjármögnunar án
húsnæðisviðskipta munu þau að líkindum leiða til enn
frekari lengingar lánstíma.
Með fyrirhuguðum breytingum á lánveitingum
Íbúðalánasjóðs var talið að aðeins stæði eftir um 2,5%
vannýtt greiðslugeta (en var um 7% fyrir) vegna tak-
markana á lánsupphæðum og veðkröfum. Ætla má að
þessi þáttur sé nú hverfandi, enda er líklegt að 100%
brunabótamat verði það sem takmarkar upphæðina í
flestum tilvikum hvort sem um er að ræða 80% eða
90% lán.
Meðalupphæð nýrra lána var talin hækka um u.þ.b.
5% í skýrslunni, og samsvaraði það 2½% aukinni
skuldsetningu meðalheimilis í nýju jafnvægi. Varlegt er
að áætla að með nýjum lánum bankanna nemi hækkun
nýrra lána í kringum 7½%, einkum í ljósi þess að ekki
er gerð krafa um fasteignaviðskipti sem forsendu lán-
töku.
Út frá þessum forsendum, og að teknu tilliti til
áhrifa lánatilboðanna á einkaneyslu í gegnum ráð-
stöfunartekjur, vexti, aðgengi að lánsfé ásamt auðs-
áhrifum, fæst að einkaneysla muni aukast á næstu
þremur árum samanlagt um u.þ.b. 1½-2 prósentur um-
fram það sem annars hefði orðið, og að meginhluti
þeirrar aukningar komi fram á næsta ári.
1. Seðlabanki Íslands, Efnahagsleg áhrif breytinga á fyrirkomulagi
lánsfjármögnunar íbúðarhúsnæðis, skýrsla til félagsmálaráðherra,
28. júní 2004.
PENINGAMÁL 2004/4 17