Morgunblaðið - 04.08.2018, Blaðsíða 6

6 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 4. ÁGÚST 2018
Við tökum út og þjónustum
kæli- og loftræstikerfi
Stangarhyl 1A • 110 Reykjavík • Sími 587 8890 • rafstjorn.is
Sigtryggur Sigtryggsson
sisi@mbl.is
Varp kríunnar hefur víðast hvar
gengið vel í sumar. Þetta er mat
Jóhanns Óla Hilmarssonar fugla-
fræðings.
Jóhann Óli hefur fylgst með
varpinu á Suðurlandi og á Sel-
tjarnarnesi, en þar var meðfylgj-
andi mynd tekin í vikunni. Mán-
aðargamall kríuungi fær sandsíli í
gogginn hjá mömmu sinni. Það er
eins gott að ungarnir taki vel til
matar síns til að vera búnir undir
ferðalagið til suðurhvels jarðar,
sem hefst eftir fáeinar vikur.
Jóhann Óli skoðaði varpið á
Seltjarnarnesi á dögunum og þá
var mikill sílaburður hjá kríunni,
sem hefur verið að færa sig frá
bílastæðinu við golfvöllinn og verp-
ir nú í meiri mæli nær Gróttu.
Þetta hefur verið þróunin undan-
farin ár.
Af umræðum af spjallþráðum
fuglaáhugamanna má ráða að kríu-
varpið hafi gengið vel víðast hvar á
landinu, a.m.k. þar sem krían hefur
fengið að vera í friði, en kríurnar
þola illa truflun frá mönnum og
dýrum.
Sandsíli er aðalfæða kríunnar.
Sandsílastofninn hrundi upp úr
2005 við sunnanvert landið og mis-
fórst varp víða næsta áratuginn
vegna fæðuskorts. Árið 2016 fór að
rofa til og það ár virðist krían hafa
komist í meira æti í hafinu.
Sumarið 2017 reyndist kríunni
einnig hagstætt og kom hún upp
talsverðu af ungum. Mikið sást af
ungri kríu í fyrra.
Sandsílastofninn hefur náð sér
á strik að nýju við sunnanvert land-
ið, sem menn tengja kólnandi sjó.
Þetta kemur sér vel fyrir sjófugla
sem byggja afkomu sína á sandsíli.
Má þar auk kríunnar nefna lunda,
langvíu, ritu og sílamáf.
Fyrir Norður- og Austurlandi
hefur sandsílastofninn verið sterk-
ur í áratugi og þar hefur varp krí-
unnar jafnan gengið vel.
Varp kríunnar hefur
gengið vel í sumar
Morgunblaðið/Ómar
Gott í gogginn Kría færir unga sandsíli. Ungarnir þurfa að braggast vel því þeirra bíður langt flug í haust.
 Sandsílastofninn hefur braggast við sunnanvert landið
Jón Birgir Eiríksson
jbe@mbl.is
„Þetta er svakalegt,“ segir Páll
Ingvarsson, taugalæknir og sér-
fræðingur á endurhæfingardeild
Landspítalans að Grensási, um tölur
Samgöngustofu um stóraukinn
fjölda umferðarslysa sem verða
vegna aksturs undir áhrifum fíkni-
efna, sem birtust í Morgunblaðinu í
gær. Á fyrstu fjórum mánuðum árs-
ins slösuðust 47 í slysum af völdum
fíkniefnaaksturs og nemur fjölgunin
124% milli ára.
Páll segir að tæmandi talning á
komum á Grensásdeildina vegna
áverka af völdum ölvunar- og fíkni-
efnaaksturs liggi ekki fyrir hjá
Landspítalanum, en tilfinning heil-
brigðisstarfsfólks á deildinni rími
sannarlega við tölur Samgöngustofu.
Slysin verði alvarlegri
Samkvæmt spám Samgöngustofu
gæti svo farið, ef fram fer sem horfir,
að hátt í 20 manns lendi í alvarlegum
slysum á þessu ári eða látist af völd-
um fíkniefnaaksturs. „Við tökum eft-
ir því að það er nokkuð hátt hlutfall
sem kemur til okkar til endurhæf-
ingar sem hefur lent í slysum sem
verða vegna aksturs undir áhrifum
og þeim hefur síst farið fækkandi.
Þetta er skýr áhættuþáttur að okkar
mati,“ segir hann og nefnir að eitt
augnablik í gáleysi geti kostað mán-
uði, ár eða jafnvel ævilöng örkuml.
„Slysin verða oftar en ekki alvar-
legri og þyngri ef ölvun er inni í
myndinni vegna þess gáleysis sem
fylgir því að aka undir áhrifum. Það
er alveg afdráttarlaust,“ segir Páll.
Áverkarnir alvarlegir
Algengustu áverkarnir við alvar-
leg umferðarslys eru af þrennum
toga að sögn Páls, fjöláverkar, heila-
og mænuskaði. „Við fjöláverka getur
sjúklingurinn verið margbrotinn á
útlimum, mjöðmum o.s.frv. Þá verða
oft innri blæðingar sem geta verið
lífshættulegar ef brot valda hnjaski á
innri líffærum,“ segir hann. „Vegna
heilaskaða verða mismikil, ævilöng
mein. Þeir sem verða fyrir heila-
skaða ná oft aldrei fyrri starfshæfni
og getu. Stundum verður fólk algjör-
lega óvinnufært eftir heilaskaða,“
segir Páll.
Í þriðja lagi verða margir fyrir
mænuskaða sem lenda í alvarlegum
bílslysum. „Mænuskaði veldur löm-
un að meira eða minna leyti. Þetta
getur gengið til baka við hlutskaða á
mænu, en þegar mænan er tætt í
sundur og alveg sundurmarin, þá
fylgir oftar en ekki ævilöng lömun
þannig að viðkomandi fær enga
hreyfigetu neðan skaðans,“ segir
Páll og nefnir einnig að milli 50 og
75% þeirra sem verði fyrir mænu-
skaða hafi ekki verið í bílbelti.
„Það eykur svo hættuna á því þeg-
ar viðkomandi er ölvaður, að sjálf-
sagðar öryggisráðstafanir eins og að
vera í bílbelti séu ekki gerðar,“ segir
hann.
Sumir komast aldrei aftur heim
Páll segir það mjög mismunandi
hvaða árangri endurhæfing skili fyr-
ir hvern og einn sjúkling. Sumir
komist aldrei heim til sín á nýjan
leik. „Við þekkjum ungt fólk undir 40
ára aldri, m.a. sem hefur áverka eftir
bílslys, sem ekki sér fram á að kom-
ast heim til sín og bíður eftir plássi á
hjúkrunarheimili. Þau eru vön að
taka á móti áttræðum einstaklingum
en ekki fertugum. Það er gríðarlegt
vandamál að þessir einstaklingar fái
ekki þá þjónustu sem þeir þurfa,“
segir Páll.
Alvarleg bílslys hafa ekki aðeins
áhrif á þá sem lenda í bílslysunum,
heldur einnig stóran hóp fólks í um-
hverfi þeirra. „Það er alveg augljóst
að þegar einn einstaklingur lendir í
alvarlegu slysi myndast hringir á
vatninu. Ef fjölskyldumeðlimur
lendir í slysi gjörbreytir það hvers-
dagslífi þeirrar fjölskyldu, ættingja,
vina og vinnufélaga,“ segir Páll og
nefnir að dæmi séu um það að að-
standendur verði líka óvinnufærir.
„Margir fjölskyldumeðlimir taka
slys og alvarleg veikindi svo nærri
sér að þeir verða óvinnufærir til
lengri eða skemmri tíma. Ef sjúk-
lingur kemur heim og að hluta til er
hægt að sinna honum með heima-
hjúkrun en ekki alveg, þá getur það
skert vinnugetu annarra fjölskyldu-
meðlima,“ segir hann.
Afleiðingar geta varað til æviloka
Morgunblaðið/Júlíus
Dýrkeypt Páll Ingvarsson nefnir að á bilinu 50 til 75% þeirra sem verða fyr-
ir mænuskaða hafi ekki verið í bílbelti. Slíkt gáleysi fylgi oft ölvunarakstri.
 Akstur undir áhrifum veldur oft alvarlegum bílslysum  Hlutfallið síst lækkandi á Grensásdeild
 Fjöláverkar, heila- og mænuskaði algengir áverkar eftir alvarleg slys  Þungbært fyrir fjölskyldur
Úrskurðarnefnd um upplýsinga-
mál hefur staðfest þá ákvörðun
velferðarráðuneytisins að synja
beiðni blaðamanna Morgunblaðs-
ins um aðgang að álitsgerð nefnd-
ar heilbrigðisráðherra sem mat á
hæfni umsækjenda um embætti
landlæknis.
Alma Möller var skipuð í emb-
ætti landlæknis í byrjun mars.
Fram kom í tilkynningu frá vel-
ferðarráðuneytinu að tveir um-
sækjendur hefðu verið metnir hæf-
astir, þar á meðal Alma.
Blaðamenn Morgunblaðsins ósk-
uðu þá eftir að fá sendar niður-
stöður hæfninefndarinnnar og
upplýsingar um hver hinn um-
sækjandinn væri, sem hefði verið
metinn hæfastur ásamt Ölmu.
Velferðarráðuneytið svaraði
beiðninni á þann veg að sam-
kvæmt upplýsingalögum væri
skylt að veita almenningi upplýs-
ingar um nöfn og starfsheiti um-
sækjenda um starf þegar umsókn-
arfrestur væri liðinn, eins og verið
hafði gert á vef Stjórnarráðsins 8.
janúar 2018. Hins vegar tæki rétt-
ur almennings til aðgangs að
gögnum um málefni starfsmanna
ekki til gagna í málum sem vörð-
uðu umsóknir um starf, framgang í
starfi eða starfssamband að öðru
leyti. Því væri ráðuneytinu hvorki
heimilt að veita aðgang að nið-
urstöðum hæfninefndarinnar né
upplýsingar um hvernig umsækj-
endur röðuðust samkvæmt mati
nefndarinnar.
Þessi synjun ráðuneytisins var
kærð til úrskurðanefndar um upp-
lýsingamál. Í niðurstöðum nefnd-
arinnar segir, eins og í forsendum
velferðarráðuneytis, að álitsgerð
hæfnisnefndar feli í sér umsögn
um umsækjendur og teljist því
undanþegin upplýsingarétti al-
mennings. Er því niðurstaða ráðu-
neytisins staðfest.
Þess má geta að umsagnir dóm-
nefnda um hæfni umsækjenda um
embætti dómara eru jafnan birtar
opinberlega. teitur@mbl.is
Álitsgerð hæfni-
nefndar ekki birt
 Gögnin ekki fyrir augu almennings