Morgunblaðið - Sunnudagur - 26.08.2018, Blaðsíða 4

4 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26.8. 2018
Ekki allt á eina bókina lært
Þórdís Sævarsdóttir er formað-ur TónmenntakennarafélagsÍslands, kórstjóri, söngkona,
nýsköpunarkennari, með MA í menn-
ingarstjórn á sviði menntunar og lista
og kennir tónmennt í Dalskóla í Graf-
arholti. Hún segir tónmenntakennslu
vera þess eðlis að viðkomandi þurfi
meðal annars að hafa góða kunnáttu í
tónlist, geta spilað á hljóðfæri, stjórn-
að söng og jafnvel kór og ýmsum við-
burðum. Sérhæfingin sé þar af leið-
andi umtalsverð. Útskrifuðum
tónmenntakennurum hafi fækkað og
þróunin sé áhyggjuefni.
„List- og verkgreinar á Mennta-
vísindasviði Háskóla Íslands hafa
verið í varnarbaráttu því of litlu fjár-
magni og tíma hefur verið varið til
kennslunnar sem getur haft áhrif á
það hvort nýútskrifaðir kennarar séu
í stakk búnir til að kenna þessa um-
fangsmiklu og krefjandi faggrein. Fé-
lag tónmenntakennara hefur rætt
þessi mál innan stjórnsýslunnar og
við deildarstjóra háskólanna, en því
miður sjáum við ekki merki um mikl-
ar umbætur. Fólk er sammála um
gildi og mikilvægi þessara greina og
að breytinga sé þörf en lítið gerist.“
Strandar á hugsunarhætti
Þórdís segir forgangsröðun fjármuna
meðal þess sem hindrar úrbætur en
fleira komi til. „Ég held að þetta
strandi fyrst og fremst á þessum
gamla hugsunarhætti að bókin skili
alltaf mestu en list- og verkgreinar
séu frekar einhvers konar áhugamál.
Þetta má sjá nokkuð skýrt á ein-
kunnagjöf við lok unglingadeilda þar
sem allar listgreinar fá saman eina
einkunn, sem er eins og að gefa eina
einkunn fyrir stærðfræði og íslensku
saman.“
Hún bætir við að í nýrri aðal-
námskrá grunnskóla eigi list- og
verkgreinar ákveðinn tímakvóta í
stundaskrá og mikilvægt sé að skóla-
starfið sé skipulagt af metnaði í sam-
ræmi við það. Ef til vill séu ákvæðin
ekki nógu skýrt orðuð en í úttekt
menntamálaráðuneytis hafi komið í
ljós að þessu sé ábótavant í allt of
mörgum skólum, sérstaklega hjá
unglingum, sem þurfa ekki síst á fjöl-
breyttu námi að halda.
Þá skilgreini skólastjórnendur tón-
menntakennslu einnig misjafnlega.
„Einhver skólastjóri gæti talið það
tónmenntakennslu að leiðbeinandi
sæi um samsöng. En þetta snýst líka
um gæði, umfang og túlkun á því
hvað flokkast sem tónmennta-
kennsla.“
Skortur á aðhaldi
Eitt af því sem Félag tónmennta-
kennara hefur gagnrýnt er skortur á
aðhaldi og forgangsröðun skóla- og
menntayfirvalda. „Margir skólastjór-
ar eru allir af vilja gerðir en það dug-
ar ekki alltaf til,“ segir Þórdís. „Við
heyrum mikið talað um Pisa-könnun-
ina og hvernig íslenskir nemendur
standa sig samanborið við nemendur
í nágrannaþjóðunum, sem er vel. En
við heyrum bara um viðmið í stærð-
fræði, lestri og örfáum greinum þótt
dæmi séu um að listgreinar séu einn-
ig metnar í alþjóðlegum könnunum.
Það væri svo sannarlega ástæða til að
tala um viðmið í skapandi kennslu-
háttum, listum og slíkum greinum
hér á Íslandi þar sem sköpun, listir
og skapandi iðnaður er svo mikils
virði. Þar fengju sumir skólar verð-
skuldaða athygli og viðurkenningu,
því þrátt fyrir allt er víða unnið gott
og metnaðarfullt starf á þessu sviði.
Með grunnþættinum sköpun er búið
að leggja áherslu á list- og verk-
greinar, með fullri virðingu fyrir
skapandi hliðum annarra faga. Það er
mjög jákvætt. Þar með erum við að
mennta til manns, stuðla að þroska á
heilsteyptan hátt og rækta mennsk-
una og menninguna sem verður sam-
félagið og velferðin á morgun og
næstu ár.“
Hvers vegna skiptir tónmennta-
kennsla svona miklu máli?
„Það er nú hægt að ræða það í all-
an dag,“ segir Þórdís og hlær. „En í
tónmenntinni rúmast öll önnur fög;
hrynjandin í líkama, tungumáli, orð-
um, setningum, ljóðum, náttúru og
umhverfi. Það að syngja og vinna
með texta er gríðarlega áhrifarík leið
til að efla orðaforða og styðja við læsi,
þótt lítið hafi verið hugað að því í öll-
um þessum læsisátökum. Svo er
söngur frábær leið til að læra erlend
tungumál.“
Þórdís segir mjög auðvelt að sam-
þætta tónlist og aðrar námsgreinar
og margar rannsóknir hafi sýnt fram
á að list- og verkgreinar auki og efli
námsárangur í öðrum greinum. „Ég
hef til dæmis sýnt nemendum mínum
hvernig hægt er að halda vatnsdropa
á lofti með hljóðbylgjum. Í tónlist er
líka mikil stærðfræði og formfræði.
Svo er tónlistin saga og menning og
tjáning og tilfinningar skipta máli.
Nemendur kynnast skapandi ferlum í
gegnum tónlistar- og listsköpun, en
skapandi og vísindaleg ferli eru al-
gjörar hliðstæður. Þar eru settar
fram kenningar/tillögur; þær skoð-
aðar, gagnrýndar, samþykktar, sann-
aðar eða afsannaðar þar til niður-
staða fæst. Í þeim felst frumkvæði,
hugrekki og þrautseigja. Þannig að
tónlistin er hin þverfaglega grein sem
styður við allar aðrar námsgreinar og
ræktar hug, hjarta og hönd, feg-
urðina og skynjunina, læsi á öllum
sviðum.“
Þórdís segir niðurstöður rann-
sókna hafa sýnt fram á að í skólum
þar sem listir eru í hávegum hafðar
verði yfirbragð glaðlegra, samskiptin
opnari og einlægari og námsárangur
betri. „Svo er tónlist auðvitað notuð í
leiklist, dansi og svo framvegis. Þann-
ig að tónmennt snertir einfaldlega öll
önnur fög og eflir þau, nemandann og
skólabraginn í leiðinni. List- og verk-
greinarar munu verða lykilfög í
námsþróun 21. aldar, og það er mín
skoðun að íslenska menntakerfið geti
verið í fararbroddi á því sviði. Við
þurfum bara að taka þá afstöðu öll
saman.“
Er ástæða til að hafa áhyggjur af
tónmenntakennarastéttinni?
„Já, algjörlega, og þetta er
áhyggjuefni sem á að taka alvarlega.
Það er flótti úr stéttinni vegna kjara-
mála og álags. Laun grunnskóla-
kennara eru of lág eins og er vitað, en
tónmenntakennarar eru á enn lægri
launum og það stekkur ekki hver
sem er inn í þetta starf. Þetta er
mjög sérhæft starf. Þetta þarf að
leiðrétta. Ef bekkjarkennari er feng-
inn til að leysa faglærðan tón-
menntakennara af fær hann borgað
tveimur launaflokkum hærra en tón-
menntakennarinn. Þessi skekkja
birtist ekki aðeins í lægri mán-
aðarlaunum heldur hefur einnig áhrif
á réttindi og svo lífeyrismál síðar á
ævinni.“
Þórdís segir marga list- og verk-
greinakennara gerast umsjónar-
kennarar til að fá hærri laun og auka
réttindi sín. Það auki enn á kennara-
skortinn í tónmenntinni.
Hvað er til ráða?
„Stjórnsýslan þarf að horfast í
augu við þetta, nýta tækifærið, efla
bæði kennsluþróun, skólaþróun og
alla menntun með því að skoða hvað
hægt er að gera. Þetta er einn af mik-
ilvægum þáttum í þjóðarsátt um
menntun. Verði ekkert að gert held
ég að við horfum fram á að eiga erfitt
með að manna faglega og góða list-
kennslu í skólum. Þessar greinar eru
lykilþáttur fyrir skólakerfið og skóla-
þróunina til framtíðar. Þær hafa
hreinlega jákvæð áhrif á allt sam-
félagið.“
„[…] tónlistin er hin þverfaglega grein
sem styður við allar aðrar násmgreinar
og ræktar hug, hjarta og hönd, fegurðina
og skynjunina, læsi á öllum sviðum.“
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Í nokkrum grunnskólum landsins er ekki boðið upp á tónmenntakennslu sökum kennaraskorts. Formaður Tónmenntakennara-
félags Íslands segir þetta áhyggjuefni og stjórnsýslan verði að skoða hvað hægt er að gera svo listkennsla leggist ekki af.
Í sumum skól-
um hefur sú
leið verið farin
að fá verktaka
til að sinna tón-
mennta-
kennslunni.
Þorgerður
Laufey Diðriks-
dóttir, formað-
ur Félags grunnskólakennara,
segir verktakann ekki verða
hluta af skólamenningunni og
svona kennsla nái ekki að festa
djúpar rætur inni í allri kennslu.
„Ég veit ekki hvort þetta fyr-
irkomulag sé framtíðin en ég
held að það sé ekki það ákjós-
anlegasta. Að mínu mati er
betra að vera með lista- og
verkgreinakennara sem hluta af
skólaheildinni. Svona verktakar
verða ekki hluti af starfsliði
skólans þannig að allt sem heit-
ir umgjörð í kringum barn og
að virkja styrkleika þess,
kannski á mismunandi stöðum
og fá alla kennara til að taka
þátt í því, verður auðvitað erf-
iðara ef verktakar sjá um
kennsluna. Þetta er bara önnur
hugsun.“
Þorgerður segist ekki vita
hvort tónmenntakennsla, eins
og við þekkjum hana, leggist af.
Það fari svolítið eftir því hvernig
menntayfirvöld taki á mál-
unum, bæði hvað varðar
menntun og starfsskilyrði tón-
menntakennara.
Aðspurð segist Þorgerður
telja að það séu nokkrar ástæð-
ur fyrir lítill endurnýjun í röðum
tónmenntakennara. „Ég myndi
halda að það væri sambland af
nokkrum þáttum; starfs-
aðstæðum, starfsskilyrðum og
launakjörunum. Þeir sem út-
skrifast sem tónmenntakenn-
arar í gegnum Listaháskólann fá
jafnframt réttindi sem tónlist-
arkennarar. Þeir geta því valið
um starfsvettvang, þ.e.a.s.
hvort þeir vilji starfa í tónlistar-
skóla eða grunnskóla. Svo ráða
þeir sig líka í leikskólana því þar
fléttast leikur og söngur meira
daglegu starfi. Þannig að þetta
er örugglega fjölþætt ástæða en
við þurfum að minnsta kosti að
hafa verulegar áhyggjur af því ef
við förum að taka út þennan
menntaþátt úr grunnskólunum
og færa þá svolítið til hliðar.“
Önnur hugsun
Guðrún Óla
Jónsdóttir
’
Ég held að þetta strandi fyrst og fremst á hugs-
unarhætti og viðhorfum. Það er þessi gamli hugs-
unarháttur að bókin skili alltaf mestu en list- og verk-
greinar séu frekar einhvers konar áhugamál.
Þórdís Sævarsdóttir er formaður Tónmenntakennarafélags Íslands
INNLENT
GUÐRÚN ÓLA JÓNSDÓTTIR
gudruno@mbl.is