Skírnir - 01.09.2001, Blaðsíða 209

SKÍRNIR
GETULEYSI ÚTGEFENDA?
473
freðar saga árið 1977. Útgáfur sem nú eru á markaði byggjast á
fyrri prentuðum útgáfum. Betur er komið fyrir konungasögum,
einkum vegna þess að ritröðin Islenzk fornrit stóð sig vel í þeim
efnum árin 1980-1984. Að mínu mati er þetta útgáfuleysi víta-
vert. Við þurfum fleiri útgáfur og af nógu er að taka: sögur í tuga-
tali, annálar og bréf, rímur og kvæði, hvers kyns fræði og guð-
fræðitextar. í fyrirmyndarveröld kæmi út ein úrvalsútgáfa af
áhugaverðu fornriti í öðrum hverjum mánuði en ekki ein og tvær
og þrjár á ári eins og hefur verið að jafnaði síðustu 70 árin.
Hvernig stendur á þessu? Fræðimenn hafa aldrei verið fleiri og
hafa aldrei haft jafnmikla fjármuni til ráðstöfunar. í því sem á eftir
fer tek ég þetta til athugunar og legg jafnframt smáræði til um
breytingar á hugsunarhætti og vinnulagi við textaútgáfur sem
gætu horft til fjölgunar. Oft er sagt að stærsta vandamálið sé tíma-
skortur fræðimanna og önnur krefjandi störf, en það er ófull-
nægjandi skýring.
Nýlega áformaði ég að gefa út prestastefnudóma um getuleysi
sem skilnaðarsök á 17. öld (en hætti við þegar væntanlegum út-
gefanda fundust dómarnir ekki nógu krassandi). Mér datt þá í
hug að ofangreindan skort á góðum útgáfum íslenskra og norskra
texta frá miðöldum mætti tengja við hugtakið getuleysi í víðri
merkingu hvers kyns vanmáttar sem felst í því að eitthvað kemst
ekki í framkvæmd sem tilteknum einstaklingi finnst endilega að
hann vilji eða þurfi að koma í verk. Rétt er að gera greinarmun á
fjórum tegundum getuleysis hið minnsta, og verður nú reynt að
lýsa þeim og heimfæra hverja þeirra upp á útgáfu texta. Mestu
skiptir afstaða gerandans til þess sem á að framkvæma: hvað veld-
ur því að hann missir máttinn og í hverju felst fyrirstaðan ná-
kvæmlega?
Þekktast er að öllum líkindum kynferðislegt getuleysi, fyrst og
fremst getuleysi karla: þeim rís ekki hold eða þverr máttur þegar á
reynir. Vansæll útgefandi fræðilegrar útgáfu líkist þá Árna Guð-
mundssyni sem fyrstu sex árin í hjónabándi þeirra Halldóru
Brynjólfsdóttur sýndi aldrei þá burði að hún gæti orðið barnshaf-
andi. Vorið 1725 æskti Halldóra skilnaðar og Árni brást við með
því að reyna að nauðga henni til að bjarga hjónabandinu. Hann