Fréttablaðið - 03.11.2018, Síða 32

H in sænska Beat­rice Fihn stýrir samtökunum Int­ernational Camp­aign to Abolish Nuclear Weapons
(ICAN) og hefur gert frá árinu 2014.
Síðasta ár var stórt fyrir samtökin.
Í júlí greiddu 122 ríki atkvæði með
nýjum sáttmála um bann við kjarn­
orkuvopnum og var hann því sam­
þykktur þrátt fyrir harða andstöðu
kjarnorkuríkja og bandamanna
þeirra. Í október veitti Fihn svo
friðarverðlaunum Nóbels viðtöku
fyrir hönd ICAN.
Í viðtali við Fréttablaðið segir
Fihn að afstaða Íslands í málinu
komi henni á óvart, að nýtt vígbún­
aðarkapphlaup sé fram undan og að
kjarnorkuvopn beri að setja á sama
stall og til dæmis efnavopn.
Engin góð efnavopnaríki
Að sögn Fihn er enginn eðlismunur
á því að Norður­Kórea eða ríki sem
almennt telst ábyrgara eigi kjarn­
orkuvopn. „Það eru engin ábyrg
lífefnavopnaríki. Vopnin sjálf eru
vandamálið. Svo höfum við líka
fengið að sjá hversu hratt jafnvel
vestræn lýðræðisríki fara úr ábyrgri
og stöðugri stjórn í röklausa skap­
ofsastjórn.“
Og jafnvel þótt stjórnendur séu
ábyrgir segir Fihn að slíkt komi ekki
í veg fyrir mistök, misskilning eða
slys. Heimsbyggðin hafi séð á tímum
kalda stríðsins að misskilningur
leiddi nærri til kjarnorkustyrjaldar.
Aðspurð um þann rökstuðning
fyrir tilvist kjarnorkuvopna að þau
búi yfir ákveðnum fælingarmætti
sem fyrirbyggir stríð svarar Fihn því
að það sé bara kenning. „Ef þú horfir
til raunveruleika kjarnorkuvopna
sérðu að þau ógna öryggi allra þjóða
og eru þess megnug að valda gífur­
legri þjáningu. Það að eiga kjarn­
orkuvopn þýðir að þú hótar því í
raun stanslaust að fremja fjöldamorð
á almennum borgurum.“
Undarlegar undanþágur
Fihn segir að ICAN hafi verið stofnuð
með það að leiðarljósi að notkun
vopna sem ekki er hægt að forða
almennum borgurum undan stang­
ist í raun á við alþjóðavopn og þau
beri því að banna.
„Þannig að við sprettum upp úr
hreyfingunum sem stuðluðu að
banni lífefnavopna, efnavopna,
jarðsprengja og klasasprengja og
við ákváðum að vinna að banni og
útrýmingu kjarnorkuvopna,“ segir
Fihn.
Að hennar sögn hafa kjarnorku­
vopn of lengi verið undanþegin
alþjóðalögum í raun. „Jafnvel ríki
sem berjast fyrir mannréttindum
og virða stríðslög, passa sig að drepa
ekki almenna borgara, virðast gera
stóra undanþágu fyrir kjarnorku­
vopn. Þeim finnst þau einhvern
veginn í lagi. Svona eins og þau séu
eiginlega ekki raunveruleg vopn.
Fólk lítur á þetta sem eitthvert pólit­
ískt stefnumál en ekki hernaðarmál,“
segir Fihn.
Þess vegna, segir Fihn, vill ICAN
reyna að fá fólk til þess að viður­
kenna raunveruleika kjarnorku­
vopna. „Þau eru stór, tröllvaxin,
ómannúðleg gjöreyðingarvopn
sem valda gífurlegri þjáningu og við
viljum vinna að banni og útrýmingu
þeirra.“
Nóbelsverðlaunin breyttu miklu
fyrir samtökin, að sögn Fihn. Þau
fengu fólk til þess að hafa áhuga á
málaflokknum og gerði samtök­
unum kleift að beita meiri þrýstingi.
Að auki leiddu þau til þess að fleiri
ríki undirrituðu bannsáttmálann og
til umræðu í kjarnorkuríkjum.
„Við vitum að til dæmis á Íslandi
hefur verið lögð fram tillaga á þingi
um að Ísland ætti að skrifa undir og
fullgilda sáttmálann,“ segir Fihn.
Bætir því við að verðlaunin hafi haft
mikil áhrif á starf samtakanna er
varðar gerð sáttmálans.
Ísland meðsekt
kjarnorkuveldunum
Fréttablaðið ræðir við Beatrice Fihn, stjórnanda nóbelsverðlauna-
samtakanna ICAN, um baráttuna gegn kjarnorkuvopnum, afstöðu
Íslands í málinu og framtíðarhorfur kjarnorkumála í heiminum.
Beatrice Fihn þegar hún veitti nóbelsverðlaununum viðtöku fyrir hönd samtaka sinna, ICAN. NordICphotos/AFp
 Hvers vegna er Ísland ekki með?
Guðlaugur Þór Þórðarson utan-
ríkisráðherra sagði í svari við fyrir-
spurn Smára McCarthy um þá
ákvörðun Íslands að gerast
ekki aðili að sáttmálanum
um bann við kjarnorku-
vopnum að afstaða Íslands
sé skýr. „Hún er sú að stefna
skuli að kjarnavopnalausri
veröld og að kjarnavopnum
sé eytt með mark-
vissum og gagn-
kvæmum hætti.“
„Ísland studdi
hins vegar ekki
þá ályktun og
þær viðræður
sem leiddu til
samningsins
um bann
við kjarna-
vopnum.
Ástæðan var m.a. sú að fyrir fram
var ljóst að kjarnavopnaveldin
myndu ekki taka þátt í þessu
ferli og fyrirséð að ekki
næðist árangur nema þau
sætu við samningaborðið.
Því telja íslensk stjórnvöld
það raunhæfustu leiðina
og líklegasta til árangurs að
styðjast við þá samninga og
ferli sem fyrir liggja,
ekki síst samning-
inn um bann við
útbreiðslu kjarna-
vopna (NPT-
samninginn),
sem kjarna-
vopnaveldin
eru aðilar að,“
sagði í svari
ráðherra.
Þórgnýr Einar
Albertsson
thorgnyr@frettabladid.is
Ísland meðsekt
Fihn segir að það hafi komið sér á
óvart að Ísland hafi ekki stutt gerð
sáttmálans. „Ég held að Ísland eigi
sér góða sögu um að hafa staðið fyrir
mannréttindum og stutt setningu
banns við lífefnavopnum, efnavopn­
um, jarðsprengjum, klasasprengjum
og hefur tekið afstöðu gegn beitingu
vopna gegn almennum borgurum,“
segir hún og bætir við:
„Ísland hefur líka stutt baráttuna
fyrir kjarnorkuafvopnun og fest
það í lög að vopn megi ekki ferðast
í gegnum Ísland. Þannig að ég held
að það væri eðlilegt að Ísland skrifaði
undir. Það þýðir ekki að þið þyrftuð
að segja ykkur úr NATO. Það þýðir
einfaldlega að Ísland þyrfti að stað­
festa að ríkið myndi biðja um að
kjarnorkuvopn væru ekki notuð af
þess hálfu.“
Sem meðlimur NATO er Ísland
hluti kerfisins sem viðheldur kjarn­
orkuvopnum, segir Fihn. „Það eru
bara níu kjarnorkuríki en mun fleiri
ríki, til dæmis Ísland, sem eru þögul
eða meðsek í þessu máli. Þessi ríki
leyfa þessu ástandi að viðgangast í
sínu nafni.“
Ísland er ekki bara áhorfandi í
málinu, að sögn Fihn, og stendur
nú frammi fyrir vali. „Ísland þarf
að taka afstöðu. Vill það vinna að
heimi án kjarnorkuvopna eða vera
meðsekt í þessu nýja vígbúnaðar­
kapphlaupi?“
Nítján hafa fullgilt
Til þess að samningurinn taki laga­
legt gildi þurfa fimmtíu ríki að full­
gilda hann. Fihn segir að það hafi
nítján ríki nú þegar gert á einu ári
og að hún búist við því að ríkin verði
fimmtíu undir lok næsta árs. Málið
taki hins vegar tíma enda þurfi það
víða að fara í gegnum þjóðþing sem
krefst umræðu og nefndarstarfa.
„Þegar fimmtíu ríki hafa skrifað
undir mun standa í alþjóðalögum
að kjarnorkuvopn séu ólögleg. Auð­
vitað kemur þá engin heimslögga og
handtekur kjarnorkuveldin en þetta
mun gefa baráttufólki aukið vægi.
Þetta mun gefa ríkjum sem eru and­
víg kjarnorkuvopnum meira vald til
þess að pressa á kjarnorkuveldin og
bandamenn þeirra og þetta þýðir að
nýtt norm verður til.“
Og kjarnorkuveldin og banda­
menn þeirra, til að mynda Ísland,
munu að sögn Fihn standa fyrir utan
þetta nýja norm.
Hún segir að þrýstingur á þau
muni aukast og bankar gætu til að
mynda hætt öllum fjárfestingum í
framleiðendum kjarnorkuvopna.
„Við viljum taka fjármagnið af fram­
leiðendum kjarnorkuvopna og í raun
gera vopnin sjálf óaðlaðandi fyrir
þessi ríki.“
Ógnin enn til staðar
Fihn segir að Bandaríkin og Rússland
séu við það að hefja nýtt vígbúnaðar­
kapphlaup. Trump hafi til að mynda
dregið Bandaríkin út úr sáttmála um
bann við millidrægum eldflaugum
sem Bandaríkin og Sovét ríkin gerðu
árið 1987.
„Eldflaugarnar sem þarna voru
bannaðar voru ætlaðar Evrópu. Þeim
var ætlað að sprengja í loft upp evr­
ópskar borgir. Það sem er núna að
gerast er að við erum á barmi nýs víg­
búnaðarkapphlaups og við verðum
ekki endilega eins heppin nú og við
vorum síðast. Þetta er raunveruleg
ógn við öryggi okkar,“ segir Fihn.
Að auki segist Fihn hafa áhyggjur af
tækniþróun í þessu samhengi. Til að
mynda af þróun sjálfstýrðra vopna,
stafrænum hernaði og því að heimur­
inn nú sé töluvert óútreiknanlegri en
á dögum kalda stríðsins. „Það þýðir
að ákvarðanir verða ekki eins upp­
lýstar og áður. Við munum ekki endi­
lega vita hvaðan árásin sem verið er
að svara kom, til dæmis vegna tölvu­
árása. Þetta gerir kjarnorkuvopn mun
hættulegri í dag en þau hafa nokkurn
tímann verið.“
Umræðan hjálpar
Kjarnorkuvopn hafa verið mikið
í umræðunni undanfarin misseri.
Íranssamningurinn og ákvörðun
Trumps um að draga Bandaríkin út
úr honum, deilurnar á Kóreuskaga og
sú óvænta þíða sem komst svo í þau
samskipti hafa vakið heims athygli.
Fihn segir að þrátt fyrir að þetta séu
uggvænlegir tímar hafi þessar fréttir
vakið fólk af værum blundi.
„Margir héldu að eftir lok kalda
stríðsins hefði þetta mál einfaldlega
verið leyst og að við þyrftum ekki að
hafa áhyggjur. En auðvitað muna
margir að þessi vopn eru enn þá til og
að við þurfum að gera eitthvað í því.
Þannig að okkur finnst baráttan aldr­
ei hafa verið öflugri þar sem sífellt
fleiri slást í lið með okkur,“ segir Fihn.
Hún bætir því þó við að á sama
tíma séu kjarnorkuveldin að uppfæra
vopnabúr sín og að stjórnarfar víða
hafi þróast í alræðisátt.
„Ég held að það sé engin tilviljun
að kjarnorkumál séu komin á dag­
skrá aftur á sama tíma og við erum að
sjá valdboðssinna stæra sig af stærð
vopna sinna og sýna andlýðræðis­
legan, illskeyttan, þjóðernishyggju­
legan og ógnandi málflutning. Þetta
helst í hendur. Kjarnorkuvopn og
lýðræði fara illa saman.“
3 . n ó v e m b e r 2 0 1 8 L A U G A r D A G U r32 H e L G i n ∙ F r É T T A b L A ð i ð
0
3
-1
1
-2
0
1
8

0
4
:0
5
F
B
1
1
2
s
_
P
0
9
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
1
2
s
_
P
0
8
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
1
2
s
_
P
0
1
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
1
2
s
_
P
0
3
2
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
2
1
4
6
-1
D
0
0
2
1
4
6
-1
B
C
4
2
1
4
6
-1
A
8
8
2
1
4
6
-1
9
4
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
2
A

F
B
1
1
2
s
_
2
_
1
1
_
2
0
1
8
C
M
Y
K