Skírnir - 01.09.2011, Blaðsíða 188

418
STEFÁN SNÆVARR
SKÍRNIR
Reyndar ræðir Popper stuttlega þjóðnýtingarforskriftirnar en
misskilur þær og fegrar allhressilega, nefnir ekki miðstýringar- og
vinnuþvinganaósómann. Hann segir að farið hafi verið eftir flestum
af forskriftunum í lýðræðisríkjum, yfirleitt með sæmilega góðum
árangri. Því þurfi menn ekki byltingu til að laga veruleikann að
þessum forskriftum (Popper 1962b: 141). En hvernig má koma á
vinnuþvingun nema með byltingu? Djöfuldómur marxismans stafar
ekki af forskriftarleysi eins og Popper hélt, heldur af varhuga-
verðum forskriftum.20
En samt gæti Popper átt hér sterkan leik á borði. Hann gæti sagt
að hugmyndin um söguhyggju skýri þá undarlegu mótsögn sem er
á milli forskriftanna annars vegar og hugmyndarinnar um frjálsa
þróun einstaklingsins hins vegar. Marx og Engels hafi einfaldlega
haldið að söguleg lögmál sæju til þess að byltingarsamfélagið með
sína vinnuþvingun yrði samfélag frjálsræðis er fram í sótti. Sé þetta
rétt þá eflist fyrir vikið tilgáta mín um að söguhyggja kunni að vera
hættuleg sé henni blandað saman við aðrar varhugaverðar kenn-
ingar. Eg hef í huga einingarhyggju marxismans sem hvergi kemur
við sögu í söguhyggju manna á borð við Condorcet eða Mill.
En hér ber að slá varnagla. Hafi Marx og Engels trúað því að
beiting forskriftanna leiddi til sósíalísks frelsisskipulags þá hljóta
þeir að hafa trúað á skilyrta forspá: Ef byltingarforskriftunum
verður beitt undir tilteknum kringumstæðum þá mun verða til sósí-
alískt skipulag þar sem frjáls þróun einstaklingsins verður forsenda
frjálsrar þróunar einstaklingsins. Minnumst þess að Popper taldi
trúna á óskilyrtar spásagnir upphaf hinnar marxísku eymdar. En
þótt Popper kynni að hafa skjátlast þá halda forskriftirnar áfram að
vera í ógeðfelldara lagi.
Hvað sem því líður var Kommúnistaávarpið ekki bara helsis-
kver heldur líka frelsisrit. Læra má af Marx og Engels að ríkið á ekki
einkarétt á yfirgangi; auðmagn, auðmenn og stórfyrirtæki sitja oft
yfir hlut manna án fulltingis ríkisins.
20 Athugið að bæði forskriftarritin eru skrifuð af Marx og Engels í félagi. Ekki
eykur sú staðreynd tiltrú mína á tilgátu Levines um Marx sem góða karlinn, Eng-
els þann vonda.