Morgunblaðið - 14.09.2018, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 14. SEPTEMBER 2018
Hraðamæling Eitt er að sparka bolta, annað að spyrna af nákvæmni og enn eitt að setja kraft í skotið, en stundum getur verið mikilvægt að sparka fast og miða rétt eins og Blikar í 5. flokki.
Árni Sæberg
Í dag klukkan 17
býður Hrókurinn til
skákveislu í Ráðhúsi
Reykjavíkur í tilefni af
tuttugu ára afmæli fé-
lagsins. Keppendalist-
inn er glæsilegur og
endurspeglar vel kjör-
orð okkar í Hróknum:
Við erum ein fjöl-
skylda.
Aldursforseti er
goðsögnin Friðrik Ólafsson, fyrsti
stórmeistari Íslendinga, heið-
ursborgari Reykjavíkur og fv. forseti
FIDE, alþjóðaskáksambandsins.
Yngst er hin 11 ára og bráðefnilega
Haile Batel Goitom.
Vegferð Hróksins
hefur verið ævintýraleg.
Upphaflega var félagið
stofnað af glaðbeittum
hópi, sem setti sér það
markmið að senda lið til
keppni í 4. deild Ís-
landsmóts skákfélaga,
vinna sig rakleitt upp í
efstu deild og vinna Ís-
landsmeistaratitilinn.
Og það gerðum við.
Keppnissveitir Hróks-
ins sópuðu til sín gull-
verðlaunum og A-liðið
okkar varð Íslandsmeistari þrjú ár í
röð.
Þetta var skemmtilegur tími í
sögu Hróksins, en við lærðum margt
á leiðinni á toppinn. Til dæmis að gull
er lítils virði, í samanburði við gleði,
vináttu og kærleika. Og við lærðum
að skákin er hið fullkomna verkfæri
til að skapa ánægjustundir, því allir
geta teflt: Ungir og gamlir, strákar
og stelpur, blindir og sjáandi. Skákin
er alþjóðlegt tungumál sem brúar öll
bil.
Á þessum tuttugu árum höfum við
heimsótt öll sveitarfélög á Íslandi og
hvern einasta grunnskóla. Við höfum
farið í leikskóla jafnt sem dval-
arheimili aldraðra, við höfum heim-
sótt fangelsi, athvörf og sjúkrahús.
Síðan árið 2003 höfum við Róbert
Lagerman, varaforseti Hróksins,
heimsótt Barnaspítala Hringsins
flesta fimmtudaga og kynnst ótal
ungum hetjum og fjölskyldum
þeirra. Sama ár fórum við í fyrstu
heimsóknina í Vin, batasetur Rauða
krossins við Hverfisgötu, og stóðum
að stofnun Vinaskákfélagsins, sem
síðan hefur vaxið og dafnað.
Og þegar við komumst að því, okk-
ur til nokkurrar hrellingar, að skák
var næstum óþekkt hjá okkar næstu
nágrönnum á Grænlandi ákváðum
við að bæta úr því. Fyrsta alþjóðlega
skákmótið í sögu Grænlands var
haldið í Qaqortoq 2003 og síðan hafa
liðsmenn Hróksins farið um 80 sinn-
um að útbreiða fagnaðarerindi skák-
listar og vináttu. Nú stendur einmitt
sem hæst hátíð Hróksliða í Kullor-
suaq, 450 manna bæ á 74. breidd-
argráðu. Þar er skák- og sirkusskóli
og listsmiðja, því Hrókurinn notar öll
tiltæk verkfæri til að framleiða gleði-
stundir. Og svo því sé haldið til haga:
Íslendingar eru heppnasta þjóð í
heimi þegar kemur að nágrönnum.
Á þessum tímamótum, tuttugu ára
afmæli Hróksins, er okkur frumherj-
unum efst í huga þakklæti fyrir að
hafa tekið þátt í ævintýri. Við erum
þakklát fyrir að hafa kynnst alls-
konar skemmtilegu fólki á öllum
aldri og úr öllum heimsins hreppum;
þakklát fyrir allt sem við höfum lært;
þakklát öllum þeim sem hafa lagt
okkur lið við að sýna í verki að við er-
um ein fjölskylda.
Komið fagnandi á Afmælismót
Hróksins!
Eftir Hrafn
Jökulsson
Hrafn Jökulsson
Höfundur hefur verið forseti
Hróksins síðan 1998.
Takk fyrir tuttugu ár!
» Skákin er alþjóðlegt
tungumál sem
brúar öll bil.
Það er kunnara en
frá þurfi að greina, að
mannskepnan þarf á
aðstoð við að halda lífi
allt sitt skeið og til þess
sækir hún til lækna. Til
eru einnig þeir, sem
þurfa á lítilli aðstoð að
halda til að halda lífi og
sækja sjaldan til
lækna. Einn veit ég
um, sem notar áfengi
sem lyf við flestum meinum, hvort
heldur verkjum, þunglyndi eða létt-
lyndi. Eitt sinn fékk sá skjálfta
vinstra megin í brjóstholi og taldi það
vera hættulegt. Slíkt hafði hann aldr-
ei fundið áður. Manninum var komið
undir læknishendur. Sá sagði honum
að þetta væri eðlilegt, það væri hjarta
að slá. „Nú,“ sagði maðurinn. „Hvað
er það, er maðurinn með hjarta?
Hvað er það? Til hvers er það? Ég hef
aldrei fyrr heyrt um það!“ Með það
var maðurinn útskrifaður úr heim-
sókn til læknisins.
Óumbeðin vitjun
Það var verra með ráðherrann,
sem fékk óumbeðna vitjun læknis.
Læknirinn sagði ráðherrann ekki
„normal“. Ráðherrann hafði nokkru
áður lýst því yfir að það væri aðeins
eitt hættulegra en fégráðugir lög-
fræðingar. Það væru fégráðugir
læknar! Þeir gætu nefnilega drepið!
Sennilega eru allir þeir sem eru
„normal“ svo flatir persónuleikar að
þeir geta ekki orðið geðveikir. Þar
sem ákveðna geðveiki þarf til að
framkalla snilld, þá er
best að vera ekkert að
berjast við að vera
„normal“ og láta sér í
léttu rúmi liggja að vera
eilítið „abnormal“. Það
kann að vera að heil-
brigðisráðherrar nú-
tímans séu um of normal
og þar með of flatir per-
sónuleikar til verulegra
átaka að skapandi hætti.
Hví er þetta fært í tal?
Á komandi vetri er
það nokkuð ljóst að tekist verður á
um heilbrigðismál. Ekki er víst að
það verði á Alþingi. Þar er oftar en
ekki rætt um tittlingaskít fremur en
hið sentrala. Alvarlegar umræður
fara fram úti í bæ.
Nú vill heilbrigðisráðherra færa
sem mest af þjónustu sjálfstætt starf-
andi sérfræðinga inn á sjúkrahús.
Ekki er það svo, að það sé pláss fyrir
alla þessa sjálfstætt starfandi lækna
á sjúkrahúsum. Þaðan af síður svæði
fyrir alla viðskiptavini þessara lækna
og bifreiðar þeirra í og við sjúkrahús.
Samningar við sjálfstætt starfandi
sérfræðinga renna út um áramót og
engar samningaviðræður eru í gangi.
Lítil endurnýjun hefur verið í hópi
sjálfstætt starfandi sérfræðilækna
vegna þess að ráðherrar heilbrigð-
ismála vilja takmarka þjónustu þeirra
á stofum utan sjúkrahúsa. Þar með
halda ráðherrar að útgjöld til þessa
hluta heilbrigðismála hverfi. Þetta er
þó minnstur hluti af útgjöldum til
heilbrigðismála. Stærstur hluti út-
gjalda til heilbrigðismála er á sjúkra-
húsunum.
Stefnan virðist sú að allar aðgerðir
á sjúklingum fari fram á sjúkra-
húsum en ekki einkareknum sjúkra-
stofum. Ekki er kostnaðarmat, sem
liggur til grundavallar þeirri ákvörð-
un.
Heilbrigðismál eru þjónusta. Í
þjónustu er það markmið að draga úr
biðröðum! Það er sennilega aðeins í
einni grein þjónustu, sem veitt er, þar
sem talið er að biðlistar séu ásætt-
anlegir. Það er í sjúkraþjónustu. Það
er ekki ásættanlegt að sjúklingar á
biðlista deyi af læknanlegum meinum
sínum.
Er það forsvaranlegt að bið eftir
liðskiptum sé 90-120 dagar? Biðin
kostar sjúklinginn, ekki ráðamenn,
þjáningar. Og hver hefur pínst meira
fyrir hinn, ráðherra fyrir mennina
eða mennirnir fyrir ráðherra?
Ráðherrar, hvar í flokki sem þeir
standa, hafa engan rétt til að telja það
ásættanlegt að sjúklingar kveljist í
þrjá mánuði. Þá megi þeir fara til út-
landa á kostnað sjúkratrygginga, og
ríkið greiðir mun meira til erlendra
sjúkrastofnana en sama aðgerð kost-
ar á einkareknum sjúkrastofum hér-
lendis. Allt er þetta til að þjóna duttl-
ungum ráðherra!
Það er svo að það er hægt að segja
fyrir með nokkurri vissu hve margar
tilteknar aðgerðir þarf í hverjum ald-
ursflokki. Öldrun er ekki óvænt
ástand. Það er hægt að áætla heil-
brigðisþjónustu með nokkurri vissu.
Því er eftirspurn ekki svo óvænt að
þurfi að leiða til biðlista.
Oflækningar og
sjúkdómavæðing
Það er auðvitað álitamál hvort
stundaðar séu oflækningar. Sömu-
leiðis er það álitamál hvort hags-
munaðilar í heilbrigðisstéttum stuðli
að sjúkdómsvæðingu hjá þjóðinni.
Einn eilítið ruglaður rithöfundur
sagði um sjúkrahúslækni, að hann
kæmi sjaldan til vinnu á sjúkrahús-
inu, því hann væri að lækna „hyster-
ískar“ kellingar úti í bæ.
Það á alltént að veita þá þjónustu
að lina þjáningar, það var vilji Hippo-
kratesar hvar sem hann kom í hús.
Hann var læknir en ekki ráðherra.
Vissulega eru heilbrigðismál mála-
flokkur þar sem engin takmörk eru
fyrir útgjöldum. Leitin er ávallt eftir
ásættanlegri niðurstöðu. Það er ekki
glóra í þeirri spurningu hvort veita
eigi 9, 10 eða 11% af landsframleiðslu
til heilbrigðismála. Spurningin er hve
mikla þjónustu á að veita og hægt er
að veita.
Með vaxandi öldrun er nokkuð víst
að útgjöld til heilbrigðismála munu
aukast. Það góða við öldrun hér í
landi er að hinir öldruðu greiða mun
meira en áður til samfélagsins vegna
greiðslna úr lífeyrissjóðum.
Hve mikla þjónustu á að veita?
Eftirspurn eftir heilbrigðisþjón-
ustu er þess eðlis að hún er ómet-
anleg, sérstaklega ef sjúklingurinn
borgar lítið sem ekkert sjálfur. Ein-
hvers konar fjárhæðamörk verður
því að setja þessum málaflokki í fjár-
lögum. Ýmis rök eru fyrir því að þessi
mörk breytist og að líkindum aukist
með árunum vegna aldurssamsetn-
ingar þjóðarinnar og dýrari lyfja og
framfara í læknavísindum sem sífellt
geta lengt líf þótt ekkert líf sé. For-
gangsröðun innan heilbrigðiskerf-
isins er því óhjákvæmileg og biðlist-
um verður aldrei útrýmt.
Það verður ekki allt gert fyrir alla
en mikilvægt er að leita hagkvæm-
ustu leiða og án allra fordóma. Leyfa
verður einkarekstri að þrífast en und-
ir vökulu eftirliti hins opinbera sem
gætir að því hvað það er að greiða
fyrir. Oflækningar eru hvorki sjúk-
lingi né fjárhag hins opinbera til góðs.
Það kann að vera að ráðherra sá, er
vill allt til þess vinna að koma í veg
fyrir tvöfalda heilbrigðisþjónustu,
eina fyrir alþýðu og aðra fyrir betur
megandi, kalli yfir þjóðina tvöfalda
heilbrigðisþjónustu. „Það sem helst
varast vann varð þó að koma yfir
hann“, svo kvað sálmaskáldið um
frelsarann. Þannig verður ráð-
herrann í sporum frelsarans án þess
að ætla sér það.
En eins og skáldið orti:
Jú
hollt
er hólið
heilsunni og
oflofið drepur
engan mann og
ekkert nema
dáðir hans
í dróma.
Eftir Vilhjálm
Bjarnason » Sennilega eru allir
þeir sem eru „norm-
al“ svo flatir persónu-
leikar að þeir geta
ekki orðið geðveikir.
Vilhjálmur Bjarnason
Höfundur var alþingismaður.
Heilbrigði, kvöl, þjónusta og flatur persónuleiki