Morgunblaðið - 10.11.2018, Side 10

10 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. NÓVEMBER 2018
BAKSVIÐ
Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
Verð á tunnu af Brent Norðursjávar-
olíu fór undir 70 dali á mörkuðum í
gær. Það er 15 dölum lægra en fyrir
nokkrum vikum. Það samsvarar um
20% lækkun frá hæsta punkti.
Olíufélagið N1 heyrir undir Festi.
Félagið er með um 110 dælustöðvar
fyrir eldsneyti um land allt.
Eggert Þór Kristófersson, for-
stjóri hjá Festi, segir þróun olíu-
verðs undanfarið gefa tilefni til að
ætla að útsöluverð á bensíni geti
lækkað á Íslandi.
„Það er ekki ólíklegt að við sjáum
lækkun á næstu dögum. Mér sýnist
þróunin gefa tilefni til þess,“ segir
Eggert Þór og bendir á að tonnið af
bensíni kostaði að meðaltali 720 dali í
október en nú um 650 dali. Það er um
10% lækkun. Á móti komi að meðal-
gengi dalsins hafi verið 117 krónur í
október en sé nú um 122 krónur. Það
er rúmlega 4% veiking krónu gagn-
vart Bandaríkjadal á tímabilinu.
Um 57% fara í skatta
„Gengisáhrifin hjálpa okkur ekki í
þessum slag,“ segir Eggert Þór.
Hann bendir á að um 57% af út-
söluverði bensíns á Íslandi séu skatt-
ar. Hlutur birgja sé um og yfir 33%
og álagning olíufélaganna 9-11%.
Vegna þessarar samsetningar
sveiflist útsöluverðið á Íslandi ekki
jafn mikið og heimsmarkaðsverðið.
Brynjólfur Stefánsson, sérfræð-
ingur hjá Íslandssjóðum, segir deil-
ur Bandaríkjastjórnar og stjórn-
valda í Íran hafa haft áhrif á þróun
olíuverðs á síðustu dögum. Íranar
flytji út um 2,5 milljón tunnur af olíu
á dag. Áætlað var að útflutningurinn
gæti minnkað um rúmlega milljón
tunnur vegna viðskiptaþvingana.
Tilslakanir gegn Íran
Nánar tiltekið hafi undanþágur
frá viðskiptaþvingunum Bandaríkja-
stjórnar, sem tóku gildi í vikubyrjun,
reynst vera víðtækari en spáð var.
„Það var óvænt hversu miklar
undanþágur voru gefnar. Menn
gerðu einhvern veginn ráð fyrir að
Bandaríkjamenn yrðu harðari á því
hverjir fengju undanþágu. Þeir hafa
hins vegar veitt undanþágur til ríkja
sem eru miklir kaupendur á olíu frá
Íran, þar með talið til Kína og Ind-
lands. Til dæmis voru Kínverjar
búnir að búa sig undir þessar við-
skiptaþvinganir. Þeir hafa verið
stórtækir í olíukaupum frá Íran.
Bandaríkjastjórn reyndist hins veg-
ar vægari í þessum aðgerðum en
menn héldu í fyrstu. Það virðist sem
Íranar komist á markað með sína
olíu í ríkara mæli en gert var ráð
fyrir. Þetta ásamt áhyggjum af
heimshagvexti er að mínu mati að-
alskýringin á þessari lækkun núna.“
Betri birgðastaða hefur áhrif
Brynjólfur segir aðspurður þetta
fela í sér töluverða breytingu á
markaðnum. Framboðið sé ekki eins
lítið og áætlað var fyrir nokkrum
vikum og mánuðum. Með því séu
horfurnar orðnar betri varðandi olíu-
verðið á næsta ári. Betri birgða-
staða, þar með talið í Bandaríkjun-
um, hafi þar áhrif.
Lækkun olíuverðs séu góð tíðindi
fyrir íslenskt efnahagslíf.
„Olíuverðið hefur lækkað um
næstum 20% frá hæsta punkti. Auð-
vitað skiptir það miklu máli fyrir ís-
lenskt efnahagslíf og flugfélögin.“
Víðtæk efnahagsleg áhrif
Olíuverðið hefur mikil áhrif í hag-
kerfinu. Fram kemur í nýjum Pen-
ingamálum Seðlabankans að hag-
vöxtur var 6,4% á fyrri hluta ársins.
Það sé „meiri hagvöxtur en gert var
ráð fyrir í ágústspá Peningamála og
skýrist frávikið fyrst og fremst af
kröftugri birgðaaukningu og óvænt-
um samdrætti vöruinnflutnings“.
Yngvi Harðarson, hagfræðingur
og framkvæmdastjóri Analytica,
segir innflutning koma til frádráttar
frá útflutningi við uppgjör þjóðhags-
reikninga. Þess vegna aukist hag-
vöxtur með minni innflutningi.
Hann segir aðspurður að lækkun
olíuverðs undanfarið skili sér í bætt-
um viðskiptakjörum þjóðarinnar. Á
móti komi að heimsmarkaðsverð á
áli hafi farið lækkandi að undan-
förnu. Greina þurfi nettóáhrifin af
þessu tvennu.
Hærra verð rýrir kjörin
Hugtakið viðskiptakjör vísar til
verðhlutfalls útflutnings og innflutn-
ings. Hækki verð á innfluttum
vörum og þjónustu umfram verð á
útflutningi þá rýrna viðskiptakjörin.
Þegar verð á útfluttum vörum og
þjónustu hækkar hins vegar umfram
innflutning batna viðskiptakjörin.
„Þetta hefur í gegnum söguna haft
gríðarleg áhrif á afkomu þjóðarinn-
ar. Við erum enda svo háð utanríkis-
viðskiptum. Við erum lítið hagkerfi,
sérhæfum okkur í tiltölulega fáum
atvinnugreinum og njótum mikils
ávinnings af viðskiptum við aðra.
Hversu mikill sá ávinningur er
sveiflast mikið eftir því hvernig við-
skiptakjörin þróast,“ segir Yngvi.
Viðskiptakjör þjóðarinnar hafa
batnað mikið á síðustu árum með
lækkandi olíuverði, innfluttri verð-
hjöðnun og fleiri þáttum. Með því
jókst kaupmáttur almennings.
Á grafi sem Yngvi útbjó má sjá
hvernig viðskiptakjörin og olíu- og
fiskverð, deilt með olíuverði, hafa
fylgst að á öldinni. Eftir því sem verð
fisks og áls er hlutfallslega hærra
gagnvart olíu þeim mun betri eru
kjörin á þann mælikvarða. Við-
skiptakjörin eru aftur á uppleið.
Reiknar með lækkun olíuverðs
 Forstjóri Festi reiknar með að lækkun heimsmarkaðsverðs skili sér í lægra útsöluverði á Íslandi
 Tunna af Norðursjávarolíu hefur lækkað úr 85 í 70 dali  Lægra olíuverð þýðir betri viðskiptakjör
Vísitölur viðskiptakjara og hlutföll álverðs, fiskverðs og olíuverðs
2000-2018
125
120
115
110
105
100
95
90
85
300
225
150
75
0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018
Heimildir: Seðlabanki Íslands og Analytica
Viðskiptakjör (vinstri ás) Álverð/olíuverði (hægri ás)
Fiskverð/olíuverði (hægri ás)
(2010=100)
Morgunblaðið/Kristinn
Við dæluna Bensínverð hefur hækkað undanfarið en gæti nú lækkað aftur.
Verð á Brent hráolíu frá 1. október 2018
90
88
86
84
82
80
78
76
74
72
70
68
66
64
1. október 2018 9. nóvember 2018
1. október
um 85
9. nóvember
um 70
Heimild: Thomson Reuters, Analytica
Verð er í $/tunnu frá degi til dags
Laxar með rafeindamerki í kviðar-
holi fóru niður á allt að 1.187 metra
dýpi, samkvæmt rannsókn sem Sig-
urður Már Einarsson, Sigurður
Guðjónsson, Ingi Rúnar Jónsson og
Jóhannes Guðbrandsson, sérfræð-
ingar á ferskvatnslífríkissviði Haf-
rannsóknastofnunar, hafa gert. Í ný-
birtri grein er fjallað um dýpis-
hegðun og sérstaklega djúpar dýfur
sjö endurheimtra laxa í sjávardvöl
þeirra á 15 mánaða tímabili.
Gerð er grein fyrir rannsókninni í
tímaritinu Environmental Biology of
Fishes og er hún aðgengileg á
heimasíðu Hafrannsóknastofnunar.
Árin 2005 og 2006 voru laxaseiði
merkt með rafeindamerkjum sem
komið var fyrir í kviðarholi seiðanna
og sleppt í Kiðafellsá í Kjós.
Rafeindamerkin voru framleidd af
íslenska hátæknifyrirtækinu
Stjörnu-Odda og skráðu hita og dýpi
(þrýsting) á klukkustundar fresti.
Mestan hluta tímans voru laxarnir
á tiltölulega litlu dýpi (<100m), en
sýndu dægursveiflur allan tímann,
þar sem fiskarnir héldu sig nálægt
yfirborði sjávar yfir nóttina en köf-
uðu niður á meira dýpi yfir daginn.
Dægursveiflunar voru sérstak-
lega áberandi frá hausti fram á vor.
Þegar leið á sjávardvölina fóru lax-
arnir að taka stuttar djúpar dýfur
(>100 m) og jókst tíðni og lengd dýf-
anna er leið á veturinn. Þessar djúpu
dýfur höfðu áður sést hjá hoplöxum
en þetta er í fyrsta skipti sem þær
sjást hjá unglaxi.
Lengsta dýfan 33 tímar
Mesta dýpi sem laxarnir sýndu
var frá 419 m til 1.187 m. Flestar
dýfurnar voru innan við fimm
klukkustundir en lengsta dýfan var
33 klst. Algengast var að dýfurnar
hæfust á kvöldin eða að nóttu til. Til-
gáta höfunda er sú að djúpar dýfur
laxanna tengist fæðuatferli, en
þekkt er að miðsjávarfiskar geta
verið mikilvæg fæða fyrir laxa að
vetrarlagi, segir á heimasíðu Haf-
rannsóknastofnunar. aij@mbl.is
Laxar á 1.187 metra dýpi
 Í fyrsta skipti sem
svo djúpar dýfur
hafa sést hjá unglaxi
Morgunblaðið/Einar Falur
Lax Í Túnhyl í Miðfjarðará.
GIMLI fasteignasala / Grensásvegi 13, 108 Rvk. / s 570 4800 / gimli@gimli.is
www.gimli.is
Við vitum hvað þín
eign kostar