Morgunblaðið - 13.11.2018, Blaðsíða 20

20 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 13. NÓVEMBER 2018
Rafport ehf • Auðbrekka 9-11 • 200 Kópavogur • Sími 580 1900 • rafport@rafport.is
Fækkaðu
hleðslu-
tækjunum
á heimilinu,
skrifstofunni
eða sumar-
bústaðnum.
Tengill með USB
Renndu við hjá okkur í Tangarhöfða 13
Sími 577 1313
kistufell.com
TANGARHÖFÐA 13
VÉLAVERKSTÆÐIÐ
Allar almennar
bílaviðgerðir
Hver er mikilvægasti
hlutur í lífi barna okkar?
Hvaða fyrirbæri er for-
sendan fyrir því að barn
megi dafna og þroskast
á sem bestan hátt?
Færa má sterk rök fyrir
því að það sé sjálfur heil-
inn. Það stórkostlega og
dularfulla líffæri.
Rannsóknir hafa leitt
í ljós að gen okkar séu
einungis grunnteikning að lífinu. Já-
kvæðar upplifanir og reynsla á fyrstu
árum ævinnar móta heilann og búa til
tengingar sem við notum til að rata
um lífsins ólgusjó.
Á þessum fyrstu árum getur heili
barna myndað a.m.k. eitt þúsund
taugatengingar á hverri sekúndu.
Þessar tengingar renna stoðum undir
framtíð hvers barns. Segja má því að
fyrstu árin í lífi barns – oft er talað um
fyrstu þúsund dagana – séu einstakt
tækifæri til að móta heilsteyptan ein-
stakling. Að fara á mis við jákvæða
reynslu og upplifun á þessum tíma
getur verið óafturkræft.
Það er nefnilega svo að hundruð
milljóna ungra heila á þessari jörð
verða fyrir alvarlegum skaða vegna
lélegrar næringar, ofbeldis og meng-
unar og vegna skorts á örvun. Það er
skaði okkar allra, það skaðar framtíð
okkar og barna okkar. Mikilvægasta
verkefni hvers samfélags ætti því að
vera að skapa aðstæður fyrir heil-
brigðan heilaþroska barna frá fyrstu
augnablikum í lífi þeirra.
Aðgerðaleysi er dýrkeypt
Barn sem fer á mis við heilaþroska
í frumbernsku er líklegra til að ganga
verr í skóla og afla
minni tekna síðar á lífs-
leiðinni, sem getur
skapað erfiðleika bæði
fyrir einstakling og
samfélag. Fjárfesting
og áhersla samfélaga á
heilbrigðan þroska ung-
barna hefur því marga
og ótvíræða kosti.
Rannsóknir leiða það
skýrt í ljós. Sem dæmi
má nefna að fjárfesting
ríkja í stuðnings-
aðgerðum sem eru sér-
staklega miðaðar að fyrstu árum af
ævi barns hefur minnkað tekjubil
samfélaga um meira en 13%. Einnig
hefur komið í ljós að þau ríki sem
stuðla ekki sérstaklega að næringu,
vernd og örvun yngstu barnanna endi
á því að eyða tvisvar til þrisvar sinn-
um meira fé í heilsugæslu- og
menntaverkefni er fram líða stundir.
Þegar heili ungra barna nær ekki
að þroskast að fullu í bernsku bregð-
umst við sem samfélag og viðhöldum
neikvæðri þróun mismunar og ójafn-
ræðis, því flest þau börn sem fara á
mis við heilaþroska er að finna á með-
al hinna fátækustu og jaðarsettustu.
Um mikla hnattræna hagsmuni er að
ræða; nær helmingur barna yngri en
fimm ára í lágtekju- og millitekju-
ríkjum heimsins á það á hættu að ná
ekki að þroska hæfileika sína til fulls
vegna þess að þau eru illa nærð, þau
skortir örvun eða búa við mengun og/
eða ofbeldi. Slíkir einstaklingar finn-
ast þó í öllum ríkjum. Einnig hér á
landi.
Ræktum tengslin
Ofbeldi, mengun og léleg næring
eru vágestir sem samfélag okkar er
meðvitað um og berst gegn, þótt
ávallt megi betur gera. Við megum
hins vegar aldrei gleyma örvuninni og
lífsnauðsynlegu mikilvægi tengsla-
myndunar barns og aðstandenda
þess. Að tala, syngja, snerta og leika
við barn geta virst of einfaldar lausnir,
en þær eru hins vegar undirstaðan að
góðu lífi og heilbrigðu samfélagi.
Vegna þessa hefur UNICEF hafið
alþjóðlegt átak undir myllumerkinu
#EarlyMomentsMatter. Átakið hvet-
ur ríki heims til að fjárfesta í verk-
efnum sem gagnast ungbörnum og
þróar efni sem nýst getur foreldrum í
umönnun ungra barna. Nú hafa
Heilsugæslan, Embætti landlæknis
og UNICEF á Íslandi einnig tekið
höndum saman og hafið vitund-
arvakningu um mikilvægi tengsla-
myndunnar milli foreldra og barns.
Þessi vitundarvakning felur meðal
annars í sér útgáfu á fræðsluefni og
veggspjaldi með ráðum um þroska og
umönnun barna. Á veggspjöldunum,
sem hanga munu uppi á öllum heilsu-
gæslustöðvum og víðar hér á landi, má
finna einföld en bráðnauðsynleg skila-
boð fyrir verðandi og nýja foreldra.
Þau skilaboð minna okkur á gömul
sannindi, að lengi býr að fyrstu gerð.
Það eru einföldustu og mikilvægustu
skilaboðin í lífi okkar allra.
Eftir Bergstein
Jónsson »Heilsugæslan á höf-
uðborgarsvæðinu,
Embætti landlæknis og
UNICEF á Íslandi hafa
tekið höndum saman og
hafið vitundarvakningu.
Bergsteinn Jónsson
Lengi býr að fyrstu gerð
Höfundur er framkvæmdastjóri
UNICEF á Íslandi.
bergsteinn@unicef.is
Nýverið fjölluðu ís-
lenskir fjölmiðlar um
samnorræna skýrslu
um fangelsismál á ár-
unum 2012 til 2016 og
héldu því fram að Ís-
land væri með lægstu
endurkomutíðni fanga
á Norðurlöndunum.
Ríkisútvarpið gekk
meira að segja svo
langt að slá því upp á
vef sínum að „Fangar
á Íslandi brjóta sjaldnast af sér aft-
ur“. Eflaust er ekki við fjölmiðlana
að sakast, kannski frekar umhverfið
sem fréttamenn hrærast í, þann
skamma tíma sem þeir fá til að vinna
fréttir og álag sem fylgir framleiðslu
frétta í tímapressu.
Samkvæmt því sem kemur fram í
skýrslunni þá brutu um 35% fyrr-
verandi fanga í Svíþjóð, Danmörku
og Finnlandi af sér að nýju innan
tveggja ára en aðeins
um 20% á Íslandi. Í at-
hugasemdum er þess
aftur á móti getið að
ekki sé í raun hægt að
bera saman end-
urkomutíðni landanna
út frá tölunum heldur
gefi þær fyrst og
fremst vísbendingu um
það hvernig þróunin sé
innan hvers lands fyrir
sig á milli ára. Er það
vegna þess að mismun-
andi aðferðum er beitt
við útreikninginn og
skilvirkni réttavörslukerfanna er
ekki sú sama. Íslenskur síbrotamað-
ur getur þannig safnað upp brotum í
þrjú ár áður en hann er dæmdur aft-
ur en danskur síbrotamaður er
mögulega dæmdur við fyrsta brot
strax eftir afplánun.
Af þessum sökum verður að fara
varlega í fullyrðingar og þá má segja
Páli Winkel, fangelsismálastjóra, til
hróss að hann gerði það í viðtölum.
Eftir sem áður hefði verið gagnlegra
ef hann hefði fengið spurningar um
endurkomutíðni fanga eins og þær
birtast í ársskýrslu hans eigin stofn-
unar, Fangelsismálastofnunar. Þær
skýrslur má finna á vefsvæði stofn-
unarinnar og sú síðasta fyrir sjö ára
tímabil, árin 2009-2016. Þar má finna
töfluna sem hér fylgir.
Eins og augljóslega má sjá á töfl-
unni hefur þeim fjölgað undanfarin
ár sem eru dæmdir í fangelsi og áður
hafa afplánað fangelsisdóm og er
hlutfallið við síðustu samantekt, árið
2016, 46,4%. Þar með stöndum við
sem samfélag frammi fyrir þeirri
staðreynd að tæplega helmingur
þeirra sem fara í fangelsi á Íslandi
snýr þangað aftur, því miður! Og á
þá eftir að leiðrétta tölfræðina vegna
dauðsfalla, eftir að afplánun lýkur.
Afstaða, félag fanga, hefur á um-
liðnum árum margsinnis bent á það
ósamræmi sem er í yfirlýsingum
ráðamanna um endurkomutíðni í
fangelsum landsins og skortir getu
til að sjá hvers vegna reynt er að
fegra þessar tölur. Þingmenn vita að
málaflokkurinn fær ekki það fjár-
magn sem þarf og fangelsismála-
stjóri einnig. Væri ekki nær að tala
tæpitungulaust og reyna að bæta
fangelsiskerfið?
Eftir Guðmund
Inga Þóroddsson
Guðmundur Ingi
Þóroddsson
»Helmingur þeirra sem
fara í fangelsi á Ís-
landi snýr þangað aftur.
Höfundur er formaður Afstöðu,
félags fanga á Íslandi.
formadur@afstada.is
b) Fyrsta afplánun eða afplánaðað áður
Fangar Fjöldi % Fjöldi % Fjöldi % Fjöldi % Fjöldi % Fjöldi % Fjöldi % Fjöldi %
Fyrsta afplánun 121 59,9 107 62,2 153 70,8 146 63,5 145 68,1 125 65,4 135 64,6 89 53,6
Afplánað áður 81 40,1 65 37,8 63 29,2 84 36,5 68 31,9 66 34,6 74 35,4 77 46,4
202 100 172 100 216 100 230 100 213 100 191 100 209 100 166 100
2015 20162009 2010 2011 2012 2013 2014
Hverjum hentar
að fegra ástandið?
ÞÚ FINNUR ALLT Á FINNA.IS
ÞARFTU
AÐ LÁTA
GERA VIÐ?