Morgunblaðið - 01.12.2018, Blaðsíða 29

UMRÆÐAN 29
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. DESEMBER 2018
Vantar þig
ráðleggingar
við sölu eignar
þinnar?
s 893 6001
Kópavogi | Selfossi | s 893 6001 | beggi@fasteignasalan.is
Guðbergur
Guðbergsson
Löggiltur fasteignasali
og leigumiðlari
Ég er sennilega einnmargra Íslendinga semfagna sigri MagnúsarCarlsen í einvíginu við
Fabiano Caruana sem lauk í London
á miðvikudaginn. Þegar öllu er á
botninn hvolft eru Norðmenn frænd-
ur okkar og við teljum okkur eiga dá-
litið í Magnúsi eftir að hann kom
hingað 13 ára gamall og tefldi við
Karpov og Kasarov á NASA við
Austurvöll á Reykjavik rapid-mótinu
2004. Hann er verðugur heimsmeist-
ari og góð fyrirmynd ungra manna,
sem sést best á því að hann undirbjó
sig oft með því að leika knattspyrnu
meðan á einvíginu stóð og skartaði
glóðarauga þegar hann mætti til að
tefla einn daginn. Knattspyrna og
skák eiga margt sameiginlegt og ég
er t.d. ekki frá því að varnaraðferð ís-
lenska karlalandsliðsins í knatt-
spyrnu sæki margt til „broddgaltar-
stöðutýpu“ sem kemur upp úr Enska
leiknum, Sikileyjarvörn og skyldum
byrjunum.
Heimsmeistaraeinvígið í skák er
stórviðburður á alþjóða mælikvarða,
en talið er að 1,5 milljarðar manns
hafi fylgst með einvígi Magnúsar við
Karjakin fyrir tveim árum og þá
aðallega í gegnum netmiðla en tölur
um áhorf nú liggja ekki fyrir. 100%
jafnteflisprósenta í kappskákunum
er auðvitað einsdæmi í sögu heims-
meistaraeinvígja og er ákveðið
áhyggjuefni og margir vilja fleiri
skákir, heimsmeistaraeinvígin á ár-
unum 1951-72 gerðu ráð fyrir 24
skákum. Anand orðaði það svo að
þegar hann tefldi við Boris Gelfand
um titilinn fyrir sex árum hefði hann
verið alltof meðvitaður um hvað
minnstu mistök í svo stuttu einvígi
gætu reynst dýrkeypt og þess vegna
hefði taflmennska hans verið allt of
varfærnisleg.
Einvígið í London hefði að öllum
líkindum þróast á annan veg ef
Magnús hefði getað klárað dæmið í
fyrstu einvígisskákinni en þar átti
hann rakinn vinning oftar en einu
sinni. Þegar líða tók á baráttuna virt-
ist Caruana heldur líklegri til að ná
forystunni og hann átti unnið tafl í
sjöttu skákinni. En vinningsleiðin
sem „vélarnar“ bentu á er fjar-
stæðukennd:
6. skák:
Magnús Carlsen – Fabiano
Caruana
Vinningsleiðin er 68. … Bh4! 69.
Bd5 Re2 70. Bf3 Rg1! og nú getur
hvítur lokað „hring“ riddarans með
71. Bg4 en samt vinnur svartur með
71. … Kg8! 72. h6 Bg5 því að hvítur
er í sérkennilegri leikþröng. En eins
og Kasparov „tísti“ réttilega hefði
Caruana örugglega verið skipað að
fara í málmleitartækið sem var til
taks hefði hann dottið niður á þessa
vinningsleið.
Sennilega sýnir þetta dæmi vel
hversu erfitt er að leggja Magnús
Carlsen að velli.
Við verðlaunaafhendinguna í
London afhenti nýr forseti FIDE,
Arkadí Dvorkovitsj, heimsmeist-
aranum verðlaun. Það er ekki
ósennilegt að gerðar verði breyt-
ingar á fyrirkomulagi heimsmeist-
arakeppninnar á næstunni og þegar
eru komnar vangaveltur um það úr
ýmsum áttum. En mikilvægasta
breytingin ætti að vera sú að gera
aðildarþjóðum FIDE kleift að taka
þátt í þessari keppni á svipaðan hátt
og áður var með svæðamótum, milli-
svæðamótum og áskorendakeppni.
Garrí Kasparov var því miður helsti
talsmaður þessi að Elo-stigin ætti að
nota sem einhvers konar aðgöngu-
miða að undakeppni um titilinn enda
varð lendingin sú að þessum mótum
var síðan holað niður í einhverjum af
fyrrverandi lýðveldum Sovétríkj-
anna, til dæmis í Khanty-Mansiysk í
Síberíu.
Verðugur heimsmeistari
Skák
Helgi Ólafsson
helol@simnet.is
Með peð í hendi Magnús Carlsen er við það að leika
hróknum til g7 í fyrstu atskákinni á miðvikudag.
Ljósmynd/Chessbase
Danski hagfræðing-
urinn Lars Christen-
sen skoðaði ásamt
teymi sérfræðinga
skilvirkni orkumark-
aðarins á Íslandi og
gaf út skýrsluna Our
Energy 2030 í maí
2016 fyrir Samtök
iðnaðarins. Sam-
kvæmt henni þarf
þrjár breytingar á
okkar raforkumarkaði til að
frjálsri samkeppni virki vel:
1. Skipta þarf Landsvirkjun upp.
Hún framleiðir um 70% rafork-
unnar og er því of markaðsráðandi
til að markaðurinn virki fullkom-
lega.
Almenningur þarf ekki að eiga
orkukerfið til að fá arð af auðlind-
inni og njóta lágs orkuverðs. Þjóð-
in getur fengið sínar tekjur af
orkuauðlindum í formi auðlinda-
rentu og skatta, samanber sjávar-
útveginn.
2. Fjölga þarf hluthöfum að
Landsneti sem flytur orkuna til
kaupenda til að jafna aðgang orku-
framleiðenda að markaðinum.
Landsvirkjun, sem á núna lang-
stærsta hlutann, getur ráðið mestu
um hvað er framkvæmt við flutn-
ingsnetið. Mikilvægt er að slíkar
ákvarðanir séu teknar út frá
heildarhagkvæmni.
3. Koma þarf upp spottmarkaði
fyrir raforku til þess
að laða fram sveigjan-
lega verðmyndun og
nýtingu afgangsorku.
Þetta varðar til
dæmis hleðslu á raf-
magnsbílum í framtíð-
inni. Hleðsla rafbíls
getur til dæmis verið
stillt þannig að hún
fer í gang þegar verð
lækkar í tiltekið verð
eða undir morgun ef
það næst ekki.
Af hverju samkeppni
á orkumarkaði?
Virk samkeppni nýtist neyt-
endum, þrýstir verði niður og eyk-
ur fjölbreytni og gæði vöru og
þjónustu.
Upp úr 1990 tóku Norðmenn,
Bretar, Nýsjálendingar og fleiri að
innleiða samkeppni á orkumakaði.
Árið 1996 gaf Evrópusambandið
(ESB) út grunnreglur fyrir sam-
eiginlegan orkumarkað Evrópu
sem flest þróaðri lönd fylgdu. Árið
2003 voru tekin hér skref í átt að
markaðsvæðingu raforkugeirans
að hætti EES. Samkeppnis-
starfsemi var aðskilin frá einka-
leyfisþáttum fyrirtækja raf-
orkuiðnaðarins.
Meginflutningslínur raforku um
landið voru færðar í Landsnet. Ár-
ið 2005 tók gildi orkustefna ESB
með skylduaðild allra EES-
ríkjanna. Regluverkið er enn í
þróun, samanber orkupakka 3.
Samkeppni yfir landamæri –
sæstrengur til Skotlands
Samkeppni innan landa er góð
en alþjóðleg samkeppni er jafnvel
betri. Þetta á við um orku eins og
aðra vöru og þjónustu.
Áætlað hefur verið að útflutn-
ingstekjur raforku um 1000MW
sæstreng verði um 100 milljarða
kr. á ári, við Skotlandsstrendur og
að landsframleiðslan muni vaxa
um 1,6% sem gerir um 100.000kr.
á mann á ári, eða um 400.000 kr. á
fjögurra manna heimili.
Styrkja þarf orkuflutningskerfið
víða um land með tilkomu sæ-
strengs. Fá mætti þann kostnað
greiddan hjá sæstrengsfyrirtæk-
inu með eins konar aðgöngugjaldi
að flutningskerfinu, ef af yrði.
Sæstrengur verður ekki lagður
nema í einkaframkvæmd á ábyrgð
fjárfesta. Fjárfestar munu ekki
leggja í framkvæmdina nema að
stjórnvöld styðji framkvæmdina
því að verkefnið kallar á fram-
kvæmdir við raforkuflutnings-
kerfið og útvegun raforku til að
nýta strenginn. Þó að verðmæti
raforkunnar aukist umtalsvert við
opnun nýrra markaða um sæ-
streng hækkar verð til 90% heim-
ila ekki. Fáir hér munu finna fyrir
hækkun raforku aðrir en stórnot-
endur. Almenningur mun hins
vegar hagnast af auðlindagjöldum
og fleiru ef stengur verður að
veruleika.
Það fylgja sæstreng ýmsir fleiri
kostir. Hann eykur afhendingarör-
yggi þannig að ef hér verða nátt-
úruhamfarir sem gera virkjanir
óstarfhæfar mætti ef til vill flytja
inn orku þar til úr rætist. Þá bæt-
ir strengurinn nýtingu vatnsafls-
virkjana því hægt er að flytja inn
ódýra næturorku sem stundum
stendur til boða.
Umhverfisáhrif
Til að nýta sæstreng þarf að
auka orkuframleiðslu um sem
nemur um tveimur virkjunum á
borð við Búrfellsvirkjun eða rúm-
lega það. Tilkoma strengsins bæt-
ir reyndar nýtingu kerfisins um
sem nemur einni slíkri virkjun
vegna ódýru næturorkunnar. Um-
hverfisvæn orka héðan getur
dregið úr notkun meira mengandi
orku í Bretlandi.
Það sneyðist um vatnsafls- og
hitaorkukosti hér og líklegt er að
vindorka verði nýtt. Við höfum
nóg af henni með litlum og full-
komlega afturkræfum umhverfis-
áhrifum. Ýmsar áskoranir tengj-
ast þó lagningu háspennulína og
staðsetningu virkjana, en mikil
vitundarvakning hefur orðið um
umhverfismál og ljóst að það
verður passað vel upp á að um-
hverfisáhrif af því sem þarf til
vegna raforku útvegunar fyrir
sæstreng verði frekar lítil. Á
heimsvísu verður verkefnið mjög
umhverfisvænt.
Orkupakkinn og
almannahagur
Þriðji orkupakkinn varðar regl-
ur um sameiginlegan orkumarkað
Evrópu með hagsmuni neytenda í
forgrunni.
Við höfum tekið skref í átt að
markaðssvæðinu orkugeirans og
þurfum að ljúka því verki fyrir
neytendur í landinu. Evrópski
orkumarkaðurinn er mikilvægur
fyrir frændur okkar Norðmenn
og vont að bregða fæti fyrir þá.
Ef reglur markaðarins liggja fyrir
eru meiri líkur á að einkaaðilar
sýni sæstreng áhuga. Ef af sæ-
streng verður verður það mjög
hagfellt fyrir almenning í þessu
landi.
Það er því ekkert að óttast við
að staðfesta þriðja orkupakkann
heldur mögulegt að það verði
okkur mjög hagfellt.
Orkupakkinn í stóra samhenginu
Eftir Guðjón
Sigurbjartsson »Með tengingu
við orkumarkað
Bretlands, ef til kemur,
mun orkuverð hér
hækka hjá stórnot-
endum og tekjur þjóðar-
innar af orkuauðlindinni
hækka verulega.
Guðjón Sigurbjartsson
Höfundur er fyrrverandi
fjármálastjóri Rafmagnsveitu
Reykjavíkur.
gudjonsigurbjartsson@gmail.com