Morgunblaðið - 01.12.2018, Blaðsíða 44

44 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. DESEMBER 2018
Hér er gripið ofan í kafla þar sem
Jóna, næstelsta dóttir Kambshjóna,
segir frá lífinu í aðdraganda þess að
eigur fjölskyldunnar eru boðnar upp:
Veikindi mömmu mörkuðu fjöl-
skyldulífið, hún var berklasjúklingur
og dvaldi þar af leiðandi nokkrum
sinnum á Vífilsstöðum. Hún var með
lokaða berkla,
sem kallað var, og
því smitaði hún
okkur ekki. Mér
er sagt að fyrst
hafi orðið vart við
berklana hjá
henni þegar hún
var í kringum tví-
tugt, en það er
fyrst í september
1927 sem hún er lögð inn á berkla-
spítalann á Vífilsstöðum þar sem hún
dvaldi samfleytt næstu tvö árin eða
fram í mars 1929.
Á þessum tíma voru nothæf lyf til
þess að takast á við sjúkdóminn ekki
komin til skjalanna og því var reynt
að takast á við hann með því að ein-
angra sjúklingana frá samfélaginu,
gefa þeim góðan og hollan mat og sjá
til þess að þeir dveldu sem mest í
hreinu og góðu útilofti. Það er ekki
fyrr en um miðja öldina, sem fyrst
koma nothæf lyf til að berjast við
sjúkdóminn, sem varð til þess að lífs-
líkur berklasjúklinga bötnuðu mjög
og baráttan við sjúkdóminn tók að
skila árangri, sem lauk með fulln-
aðarsigri.
Fram til þess tíma voru berklarnir
viðvarandi ógn hjá öllum sem einu
sinni höfðu sýkst. Stundum dúraði
veikin, lagðist í dvala, en áður en
varði tók hún sig upp á ný og þá varð
að bregðast við. Þannig gekk þetta
hjá mömmu, stundum betra og
stundum verra og þegar verst gekk
varð hún að fara á spítala.
Það gerðist til dæmis þegar ég var
um það bil hálfs árs gömul, en áður
en hún fór suður var mér komið fyrir
í Kolbeinsvík hjá góðu fólki og þar
var ég í fóstri næsta árið. Heima í
Veiðileysu voru Pálína og Ágúst í
umsjá fólksins þar. Í þetta sinn dvaldi
mamma ekki á spítalanum nema í
þrjá mánuði, en það dróst samt á
langinn, í heilt ár, að hún treysti sér
til að taka mig aftur til sín, kannski
vegna ótta um að ég gæti smitast, ég
veit það ekki. Þegar að því kom var
ég orðin eins og hálfs árs og ekki enn
farin að ganga. Fósturfólkið vildi
gjarna hafa mig lengur en mamma
tók það ekki í mál, því henni var það
mikilvægast af öllu að halda fjöl-
skyldunni saman. Þegar ég kom heim
fannst mömmu ekki eðlilegt, að ég
væri ekki farin að ganga eins og önn-
ur börn, svo hún tók til sinna ráða,
hún mokaði í mig lýsi, fiskilifur, nýj-
um fiski, mjólk og öðru góðmeti eins
og hún gat í mig troðið. Árangurinn
lét ekki á sér standa, því á nokkrum
vikum braggaðist ég svo að ég var
farin að hlaupa um og hef æ síðan
verið frekar létt á fæti.
Vegna berklaveikinnar var
mamma viðvarandi heilsulítil og
þurfti af og til að dveljast á Vífils-
stöðum, alveg fram yfir miðja öldina.
Af heilsuleysinu leiddi að hún átti oft
erfitt með að ganga til daglegra
verka og því vöndumst við Pálína
snemma á að sinna verkum bæði úti
og inni. Mörg þessara verka voru
varla talin barnaverk á betri bæjum,
eins og að elda mat, þvo þvott, mjólka
kýr og yfirleitt öll tilfallandi störf sem
þurfti að vinna og mamma gat ekki
sinnt. Ekki bætti úr skák að pabbi
var oft að heiman svo að fjárhirðing
og önnur bústörf lentu á Pálínu og
Gústa um lengri eða skemmri tíma í
senn.
Einhvern veginn æxluðust hlut-
irnir þannig að þar sem ég var meiri
innimanneskja en Pálína tók ég að
mér inniverkin meðan Pálína gösl-
aðist úti og vílaði ekkert fyrir sér.
Ofan í berklaveikina fékk mamma
magasár, sem hún þurfti að glíma við
oft og lengi og þegar verst lét þoldi
hún alls ekki matinn sem var daglega
á borðum á Kambi; siginn fisk, salt-
fisk eða saltkjöt, sjaldan nýmeti þar
sem lendingin var oft ófær svo ekki
varð komist á sjó og mjólk og mjólk-
urmatur af skornum skammti. Þegar
mömmu leið sem verst varð að grípa
til þeirra ráða sem í boði voru svo hún
fengi eitthvað sem hún þyldi og héldi
niðri.
Byssa var til á bænum, en þrátt
fyrir að Pálína væri aðeins óharðn-
aður unglingur dó hún ekki ráðalaus
frekar en fyrri daginn þegar nauðsyn
krafði. Þá tók hún byssuna og nokkur
skot og gekk niður í fjöru þar sem
æðarfuglinn sat uppi í stórum hópum.
Hann styggðist ævinlega fram á sjó-
inn við mannaferðina svo ekki varð
komið skoti á hann, en aftur á móti
hlupu oft stórir hópar af sendlingum
um fjöruna og tíndu í sig góðmeti á
milli steina. Pálína hugsaði sem svo
að kjöt væri kjöt, sama hvaðan það
kæmi, og þar sem mömmu bráðvant-
aði nýmeti skaut hún stundum send-
linga sem ég matreiddi. Þannig leyst-
um við matarvandamálin á bænum
þegar kreppti verulega að, annars
get ég staðfest að bringan á sendling-
unum er alveg ótrúlega stór og kjötið
er gott.
Það var aldrei spurt um hlutina
þegar í nauðir rak, hvort sem þurfti
að skjóta fugl í matinn eða annað sem
úrlausnar krafðist, aðeins gert það
sem gera þurfti hverju sinni og hægt
var að bjargast við.
Magaveikin var þrálát ekki síður
en berklarnir og fór stöðugt versn-
andi. Að endingu varð mamma að
fara til Reykjavíkur vorið 1953 að
leita sér lækninga og var í framhald-
inu lögð inn á Landspítalann þar sem
stór hluti magans var fjarlægður.
Þrátt fyrir öll veikindin missti
mamma hvorki kjarkinn né baráttu-
þrekið, það var eftirminnilegt að
fylgjast með henni sitjandi við
saumavélina og sauma, hún saumaði
allan fatnað á okkur systkinin meðan
við vorum öll heima, stundum hall-
aðist hún fram á saumavélarborðið og
hélt um magann meðan verstu verk-
jakviðurnar gengu yfir og hélt svo
áfram við saumaskapinn þegar aftur
dúraði. Hún gafst aldrei upp hún
móðir okkar, uppgjöf var nefnilega
aldrei til í hennar orðabók.
Árið 1949 varð fyrst í alvöru vart
við veikindin hjá pabba, sem lýstu sér
í þrekleysi og lystarleysi, hann guln-
aði allur í framan og var með stöðuga
og vaxandi verki eftir því sem á leið.
Sjúkdómsgreiningin var krabbamein,
óafturkræfur dauðadómur yfir hverj-
um manni á þessum árum. Veikindin
urðu til þess að hann var frá vinnu
löngum stundum og gat aldrei sinnt
neinu sem tók líkamlega á. Sjúkdóm-
urinn lagðist hart á hann, krabba-
meinið dreifðist hratt um allan líkam-
ann og hjó skörð í andlega heilsu
hans þegar á leið. Veikindin leiddu til
þess að hann varð óvinnufær seinustu
tvö árin sem hann lifði, andlegri
heilsu hans hrakaði verulega og hann
tók stundum rangar ákvarðanir, sem
kostuðu peninga; skuldir hrönnuðust
upp sem aldrei fyrr, þá fyrst og
fremst við sveitarfélagið og Kaup-
félag Strandamanna í Djúpuvík.
Fátæktin tók fjölskylduna heljar-
tökum á þessu tímabili, hún stóð ein
uppi algjörlega varnarlaus, enga að-
stoð var að hafa af hálfu samfélags-
ins, það var eins og allir biðu eftir
endalokunum, að þá fyrst yrði eitt-
hvað hægt að aðhafast. Kannski hef-
ur hugmyndin um að leysa heimilið
upp og setja okkur á sveitina verið
farin að búa um sig í huga ráðamanna
samfélagsins strax á þessum tíma.
Seinasta haustið sem pabbi lifði
var mjög erfitt, mamma heilsulítil að
vanda og lítt vinnufær, með stöðug
magavandamál og pabbi rúmfastur,
fárveikur og leið miklar þjáningar
svo vinnan og ábyrgðin hvíldi á okkur
Pálínu af fullum þunga, ég 16 ára og
Pálína 17 ára. Um nokkurra mánaða
skeið sprautaði ég pabba oft á sólar-
hring með morfíni, sem héraðslækn-
irinn skildi eftir heima hjá okkur í
þessu skyni. Ég sinnti honum eins og
ég gat jafnframt öllum inniverk-
unum, meðan Pálína, með aðstoð
elstu systkinanna, annaðist öll úti-
verkin. Undir það síðasta var pabbi
fluttur suður á Landspítalann í
Reykjavík, þegar við réðum ekki
lengur við að hjúkra honum.
Það er erfitt að hugsa til baka, til
þessara daga, hvernig við lögðum
okkur öll fram um að halda í horfinu,
sinna skepnum og nauðsynlegu heim-
ilishaldi og á kvöldin sátum við
krakkarnir og mamma, þögul og
hnípin og biðum þess sem verða vildi;
veikindi mömmu ágerðust dag frá
degi og við vissum að lokin hjá pabba
væru ekki langt undan.
Jólin voru döpur, myrkur og lát-
lausar hríðar með nístingsfrosti og
lítið til að borða. En einhvern veginn
stóðum við þetta af okkur og þrátt
fyrir veikindin talaði mamma í okkur
kjarkinn; við vorum öll meðvituð um
hversu staða fjölskyldunnar var erfið
og vorum því mjög samtaka um að
hjálpast að, gefast ekki upp og leggja
okkur fram af alefli til að gera það
sem við orkuðum hvern einasta dag á
meðan týrði á dagsbirtunni.
En ekki var hægt að halda öllu í
horfinu. Stöðugt hallaði undan fæti á
meðan þessar hamfarir sjúkdóma, fá-
tæktar og bjargarleysis gengu yfir
heimilið.
Pabbi dó á Landspítalanum 9. jan-
úar 1953 og nokkrum mánuðum síðar
varð mamma að fara suður til lækn-
inga eins og áður sagði. Eftir sátum
við systkinin á Kambi í óvissu um
framhaldið; það yrði allavega ein-
hvern veginn, en við vorum staðráðin
í að takast á við hlutina af fullri ein-
urð, hvað sem á kynni að dynja.
Og það gerðum við.
Engu gleymt, ekkert fyrirgefið
Bókin Kambsmálið – Engu gleymt, ekkert fyrirgefið segir frá átökum fátækrar fjölskyldu við hreppsyfirvöld í Árneshreppi á
sjötta áratug 20. aldar, en 4. júni 1953 mætti hreppstjóri Árneshrepps að bænum Kambi til að bjóða upp dánarbú heimilisföður-
ins, sem látist hafði fyrr á árinu, þegar húsmóðirin var á berklahælinu á Vífilsstöðum en heima fyrir einungis börnin, átta talsins.
Höfundur bókarinnar er Jón Hjartarson, fyrrverandi fræðslustjóri, en það er Bókaútgáfan Sæmundur sem gefur út.
Basl Það sem eftir er af íbúðarhúsinu á Kambi í Veiðileysufirði.
Samhent Sjö systkinanna á Kambi, en þau voru átta uppboðsdaginn.
3ja herbergja íbúð á jarðhæð ásamt bílastæði í bílgeymslu
í mjög vönduðu fjölbýli við höfnina í Keflavík. Stærð 107,9 m2.
Verð kr. 41.900.000.
Víkurbraut 15, 230 Reykjanesbæ
Nánari upplýsingar á skrifstofu s. 420 6070 eða eignasala@eignasala.is