Fréttablaðið - 16.03.2019, Blaðsíða 30

Þorbjörg Þorvaldsdóttir tók við formennsku í Samtökunum ’78 í byrjun mánaðar. Hún stundar doktorsnám í íslenskri málfræði við
Háskóla Íslands og er tiltölulega
nýflutt heim frá Hollandi þar sem
hún lauk MA-prófi í málvísindum
frá Leiden University.
Þorbjörg er kvænt Silju Ýri S.
Leifsdóttur lífeindafræðingi. Þær
eiga eina dóttur, Valbjörgu Maríu
þriggja ára. Þorbjörg er fyrsti for-
maður Samtakanna sem er opin-
berlega tvíkynhneigð.
„Við Silja giftum okkur frekar
ungar, ég var 24 ára og hún 23 ára
gömul. Hún starfar sem lífeinda-
fræðingur. Við búum í Garðabæ,“
segir Þorbjörg um hagi sína.
„Ég sé fyrir mér að halda áfram
því góða starfi sem hefur verið í
samtökunum. Ég vil byggja á þeim
grunni. Samtökin hafa stækkað
undanfarið,“ segir Þorbjörg og vill
styðja við enn frekari vöxt sam-
takanna.
„Ég vil auka fræðsluna og þjón-
usta f leira fólk, það er mikil eftir-
spurn eftir þeirri þjónustu sem
samtökin bjóða upp á. „Fólk getur
hringt á skrifstofuna og óskað eftir
ráðgjöf. Þetta getur verið fólk sem er
ekki komið út úr skápnum, eða fólk
sem er löngu komið út úr skápnum
og vill ræða við ráðgjafa um fjöl-
skyldu- eða samskiptavandamál.
Eða þarf bara á stuðningi að halda.
Hælisleitendur nýta sér ráðgjöfina
líka,“ segir Þorbjörg en samtökin
veita þessa þjónustu frítt í gegnum
samninga við hið opinbera. Sex ráð-
gjafar og lögfræðingur eru til taks
og hitta skjólstæðinga samtakanna
og ræða við þá.
Skref í rétta átt
Samtökin fagna ýmsum breyting-
um á hag hinsegin fólks. Nýverið
var tekin til endurskoðunar blóð-
gjöf karlmanna sem stunda kynlíf
með karlmönnum. Þó lýstu sam-
tökin vonbrigðum með tillögur ráð-
gjafarnefndar um að þeir megi ekki
gefa blóð fyrr en eftir tólf mánaða
kynlífsbindindi.
Hún nefnir f leiri áríðandi verk-
efni á sínu borði sem varða hags-
muni hinsegin fólks. Tvö frumvörp
liggja nú fyrir Alþingi sem varða
hagsmuni hinsegin fólks. Frum-
varp til laga um kynrænt sjálfræði
og frumvarp til laga um breytingu
á almennum hegningarlögum sem
tekur til þrengingar ákvæðis um
hatursorðræðu.
Getur fengið að malla í kerfinu
„Frumvarp um kynrænt sjálfræði er
mjög mikilvægt en það eru nokkrir
gallar á því,“ segir hún. „Það er búið
að fjarlægja hluta frumvarpsins
sem var í drögum þess áður en það
var sett inn á samráðsgáttina. Sá
hluti snýr að banni á óafturkræf-
um aðgerðum á intersex börnum.
Stjórnvöld hafa ekki haft kjark til
að setja þetta á dagskrá. Ég tel að
þau hafi óttast að þetta mikilvæga
ákvæði yrði umdeilt. Og það var
ákveðið að kalla til samráðshóp og
lækna að borðinu. Sem er gott og
blessað en þá hefði ég viljað að þessi
inngrip yrðu bönnuð í millitíðinni.
Það er líka gagnrýnivert að það
er enginn skilafrestur tilgreindur
fyrir þennan samráðshóp. Þetta
getur því fengið að malla í kerfinu
endalaust sem er ömurlegt því það
er verið að gera þessar aðgerðir
á börnum núna,“ segir Þorbjörg.
„Við viljum að þessum aðgerðum
verði hætt. Ég fæ bara fyrir hjartað
þegar ég hugsa um þetta, enda á
ég þriggja ára dóttur. Að vita af
börnum jafngömlum henni sem
hafa farið í endurteknar aðgerðir á
kynfærum til þess að þau líti út eins
og fyrirframgefnar hugmyndir um
það hvernig kynfæri eigi að líta út,“
segir Þorbjörg.
Tvöfaldi skápurinn
Þótt Þorbjörg gagnrýni stjórnvöld
harðlega fyrir kjarkleysið segir hún
mikla réttarbót í frumvarpinu fyrir
transfólk. „Við fögnum því að sjálf-
sögðu en að sama skapi er frum-
varpið vonbrigði þegar kemur að
mannréttindum intersex barna. Því
frumvarpið hefur verið í smíðum
mjög lengi og það var haft samráð
við hagsmunahópa hinsegin fólks,“
segir hún.
„Réttarbótin fyrir transfólk er
mjög mikilvæg vegna þess að þau
eru einn viðkvæmasti hópurinn
hvað varðar líðan,“ segir Þorbjörg.
„Sérstaklega transfólk sem er ekki
lesið sem það kyn sem þau eru og
losna aldrei við viðbrögð samfélags-
ins. Það er alltaf verið að spyrja þau
hvaða kyni þau tilheyra. Ég nefni
líka þau sem eru kynsegin og öll
þau sem hafa stundum kyntján-
ingu sem ögrar hugmyndum sam-
félagsins,“ segir Þorbjörg um þá
hópa innan samtakanna sem eru í
sérstaklega viðkvæmri stöðu hvað
varðar fordóma og slæma líðan.
„Það sem kemur einnig í ljós í
rannsóknum er að tvíkynhneigðar
stelpur eru líka í miklum áhættu-
hópi hvað varðar slæma líðan. Það
hefur oft verið talað um þennan
tvöfalda skáp sem tví- og pankyn-
hneigt fólk er í. Þau eiga það ekki
víst að fá viðurkenningu innan
hins egin samfélagsins og ekki
heldur innan gagnkynhneigða sam-
félagsins,“ segir Þorbjörg.
„Þótt ég vilji ekki alhæfa, þá
finnst mér ég sjaldan hitta stráka
sem eru opinberlega tvíkynhneigð-
ir. Ég held að það sé vegna þess að
þeir eru svo stimplaðir báðum
megin, því miður,“ segir Þorbjörg.
Þrenging hatursorðræðu
Þorbjörg undirbýr umsögn um
frumvarp dómsmálaráðherra sem
felur í sér þrengingu á ákvæði um
hatursorðræðu. „Við erum mjög
óánægð með þetta frumvarp. Ekk-
ert tillit er tekið til sjónarmiða sem
snúa að félagslegum þáttum, til að
mynda til umsagnar Mannrétt-
indaskrifstofu Íslands. Við gáfum
út yfirlýsingu nýlega og lýstum
okkur eindregið á móti þessu. Í
rökstuðningi fyrir þrengingu á
ákvæðinu voru teknir sérstak-
lega fyrir Hæstaréttardómar sem
féllu fyrir ummæli um hinsegin
fólk. Það var tekið fram að þeir
myndu ekki falla undir breytt lög.
Okkur finnst það lítillækkandi,
svona eins og þetta hafi bara verið
eitthvað væl í hinsegin fólki og
dómarnir mistök sem þurfi að leið-
rétta. En ég held að það sem þetta
frumvarp felur í sér fari gegn því
sem meirihluti fólks vill. Í frum-
varpinu felst þöggun. Ekki bara
fyrir hinsegin fólk heldur alla aðra
minnihlutahópa. Þegar hatursorð-
ræða fær að grassera óáreitt þá
felur það í sér þöggun þeirra hópa
sem um er rætt.
Fólk veigrar sér við því að taka
þátt í opinberri umræðu. Tjáningar-
frelsi eins er farið að skerða frelsi
annars. Til þess að fá að vera hann
sjálfur án þess að eiga á hættu að
þola svívirðingar og árásir.“
Stjórnvöld
skortir kjark
segir Þorbjörg Þorvaldsdóttir, nýr for-
maður Samtakanna ’78, og gagnrýnir harð-
lega óafturkræfar aðgerðir sem gerðar eru
á kynfærum barna á Íslandi. Bann við að-
gerðunum var fjarlægt úr drögum að frum-
varpi um kynrænt sjálfræði sem lagt var
fyrir þingflokka á Alþingi í vikunni.
Þegar hatursorðræða fær að grassera óáreitt þá felur það í sér þöggun þeirra hópa sem um er rætt, segir Þorbjörg Þorvaldsdóttir um þrengingu hatursorðræðu. FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON BRINK
Staðreyndir
Hvað er að vera
intersex?
Intersex er hugtak sem,
eins og kemur fram á vef
samtakanna Intersex Ísland:
„nær yfir breitt svið af með-
fæddum líkamlegum einkenn-
um eða breytileika sem liggja á
milli okkar stöðluðu hugmynda
um karl- og kvenkyn. Intersex
einstaklingar fæðast með ein-
kenni sem eru ekki algjörlega
karl- eða kvenkyns; sem eru
sambland af karl- og kvenkyns;
eða sem eru hvorki karl- né
kvenkyns.
2-3 börn á hverju ári
Á hverju ári má gera
ráð fyrir að það fæðist
að minnsta kosti tvö til
þrjú börn á Íslandi sem
eru með ódæmigerð kynein-
kenni. Dæmi eru um að skurð-
aðgerðir séu framkvæmdar á
þessum börnum.
Óþarfa aðgerðir
Stundum eru gerðar
læknisfræðilega
nauðsynlegar aðgerðir
á börnum, til dæmis ef þarf að
opna fyrir þvagrás. En einnig
eru gerðar aðgerðir á ungum
intersex börnum sem hafa ekki
læknisfræðilegan tilgang. Til að
mynda skorið í kynfæri þeirra til
þess að þau líti út fyrir að vera
eins og fyrirframgefnar hug-
myndir fólks eru um karlkyns
eða kvenkyns kynfæri. Aðgerðir
geta leitt til ófrjósemi og haft
áhrif á hormónaframleiðslu.
Þá er hætta á að „rangt kyn“ sé
valið fyrir barn sem fer í slíka
aðgerð. Það verði ekki í sam-
ræmi við kyngervið sem barn
samsamar sig með seinna meir. 
Umboðsmaður barna hefur lýst
því yfir að hann sé andsnúinn
aðgerðunum.
Það eru þessar aðgerðir sem
baráttusamtök vilja að sé lagt
bann við eins og var gert ráð
fyrir að yrðu bannaðar í drögum
að frumvarpi um kynrænt sjálf-
ræði.
Kristjana Björg
Guðbrandsdóttir
kristjana@frettabladid.is
1 6 . M A R S 2 0 1 9 L A U G A R D A G U R30 H E L G I N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
1
6
-0
3
-2
0
1
9

0
4
:2
5
F
B
1
2
8
s
_
P
1
1
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
8
s
_
P
0
9
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
8
s
_
P
0
1
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
8
s
_
P
0
3
0
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
2
2
9
2
-9
5
A
0
2
2
9
2
-9
4
6
4
2
2
9
2
-9
3
2
8
2
2
9
2
-9
1
E
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
4
A

F
B
1
2
8
s
_
1
5
_
3
_
2
0
1
9
C
M
Y
K