Fréttablaðið - 28.03.2019, Blaðsíða 19

Hæstiréttur
hefur frá hruni
dæmt banka-
menn í tæplega
100 ára fang-
elsi samanlagt.
Þeir einstakl-
ingar skipta
þó a.m.k.
hund ruðum
sem telja
bankana hafa
hlunnfarið sig
með fulltingi
dómstóla óháð
þeim brotum
sem banka-
menn voru
dæmdir fyrir.
Þorvaldur
Gylfason
Í DAG Valparaíso, Síle – Gamall vinur minn og starfs­bróðir í Háskóla Íslands sagði við mig upp úr þurru: Við þurfum ekki að hafa þungar áhyggjur
af lagadeildinni svo lengi sem dóm­
stólarnir eru í lagi. Ég beit á jaxlinn.
Eru dómstólarnir í lagi?
Ástand dómstóla er hægt að meta frá
ýmsum hliðum. Einn mælikvarðinn er
skipan dómara. Veljast hæfir menn og
óhlutdrægir til dómarastarfa? Annar
kvarði er gæði dómanna af hlutlægum
sjónarhóli. Eru dómarnir réttir og sann­
gjarnir? Þriðji kvarðinn er traustið sem
fólkið ber til þeirra. Njóta þeir almenns
trausts?
Skoðum málið lið fyrir lið
Skipan dómara. Sjálfstæðisflokkurinn
og Framsókn hafa haldið dómsmála­
ráðuneytinu út af fyrir sig allar götur frá
1926 ef tíu ár af bráðum 100 eru undan
skilin. Þessir tveir flokkar hafa haft
skipan langflestra dómara á hendi sinni
og sáð tortryggni. Fimm af dómurunum
sex sem úrskurðuðu stjórnlagaþings­
kosninguna 2010 ólöglega með frá­
leitum rökum voru skipaðir af dóms­
málaráðherrum Sjálfstæðisflokksins.
Allir dómarar Hæstaréttar hafa sótt
sömu lagadeild í Háskóla Íslands. Hlut­
drægni dómsmálaráðherra við skipun
í dómaraembætti hefur oftar en einu
sinni bakað ríkinu skaðabótaskyldu
gagnvart hæfari umsækjendum sem
ráðherra gekk fram hjá. Nýlega hafa
tveir dómsmálaráðherrar Sjálfstæðis­
flokksins neyðzt til að segja af sér, annar
vegna ólöglegrar skipunar í dómara­
embætti. Hæstaréttardómarar bítast í
blöðunum og jafnvel fyrir dómstólum.
Grunur um lögbrot í Hæstarétti hefur
ekki fengizt rannsakaður. Nýlega hafa
nokkrir dómarar sakað Mannréttinda­
dómstól Evrópu um að misskilja íslenzk
lög og afhjúpað um leið að þeir skilja
ekki sjálfir að þjóðir kjósa gjarnan
að styrkja fullveldi sitt með því að
deila því. Þeirra fullveldi er „fullveldi
fantsins“ eins og Sif Sigmarsdóttir stalla
mín hér á blaðinu orðaði það vel fyrir
nokkru. Þeir virðast halda að ESB sé
byggt á misskilningi.
Gæði dóma. Margir hafa kvartað
undan rangsleitnum dómum, t.d.
maðurinn sem tapaði innheimtumáli
fyrir banka í Hæstarétti sem gerði sér
mat úr því að maðurinn hafði ekki lagt
fram hljóðrit af símtali við bankann,
hljóðrit sem bankinn átti að geyma en
þóttist ekki finna. Héraðsdómur hafði
dæmt manninum í vil með réttum
rökum, en Hæstiréttur sneri sýknu­
dóminum við. Svipuð dæmi skipta
tugum. Hæstiréttur hefur frá hruni
dæmt bankamenn í tæplega 100 ára
fangelsi samanlagt. Þeir einstaklingar
skipta þó a.m.k. hundruðum sem telja
bankana hafa hlunnfarið sig með full­
tingi dómstóla óháð þeim brotum sem
bankamenn voru dæmdir fyrir. Önnur
dæmi eru beinlínis sprenghlægileg eins
og t.d. dómur héraðsdóms þar sem pró­
sentutala var ýmist skráð með níu eða
14 aukastöfum og dómarinn bætti síðan
við textann, væntanlega til að varpa
enn skýrara ljósi á viðfangsefnið: „Unnt
er að reikna niðurstöðuna með enn
fleiri aukastöfum.“
Traust almennings. Engan þarf
því að undra að meiri hluti fólksins í
landinu hefur vantreyst dómskerfinu
óslitið frá aldamótum þegar mælingar
hófust án þess að séð verði að stjórn­
völd hafi reynt að styrkja lög og rétt,
öðru nær. Dómstólar hafa þó átt góða
spretti, eins og t.d. nú um daginn þegar
Hæstiréttur endurreisti loksins prent­
frelsi Stundarinnar sem bankamenn
höfðu með fulltingi sýslumannsins á
höfuðborgarsvæðinu haldið í gíslingu í
522 daga. Þegar hliðstætt mál kom upp
í Bandaríkjunum 1971 dæmdi Hæsti­
réttur landsins prentfrelsinu í vil innan
15 daga. Lengur en svo taldi rétturinn
ekki leyfilegt að láta prentfrelsið bíða.
Réttarfar undir smásjá
Bandaríska lögfræðingafélagið átti
fyrir nokkrum árum frumkvæði að
nýrri stofnun, World Justice Project,
sem birtir tölur um dómskerfi og rétt­
arfar um heiminn og gefur einkunnir
líkt og tíðkast hefur að slá máli á lýð­
ræði, spillingu og traust. Átta ólíkir
þættir réttarfars eru lagðir til grund­
vallar, m.a. valdmörk og mótvægi við
ríkisvald, gegnsæi í andstöðumerkingu
við spillingu, virðing fyrir mannrétt­
indum, framfylgd laga o.fl. Tölurnar
ná yfir 126 lönd. Norðurlöndin fá háar
einkunnir, frá 8,5 í Svíþjóð upp í 9,0
í Danmörku sem er dúxinn í öllum
hópnum. Bandaríkin fá einkunnina 7,1
borið saman við 8,1 í Kanada. Banda­
ríkin fá lægri einkunn en Kanada og
Norðurlönd í öllum greinum. Suður­
Ameríkulönd fá lægri einkunnir, frá 2,8
í Venesúelu sem er fúxinn, 5,1 í Perú,
6,8 hér í Síle og allt upp í 7,1 í Úrúgvæ
eins og í Bandaríkjunum. Einkunnir
fyrir lög og rétt og fyrir lýðræði fylgjast
jafnan að frá einu landi til annars.
Ísland er ekki með í hópnum sem
bandarísku lögfræðingarnir hafa undir
smásjá, ekki frekar en önnur fámenn
lönd eins og Kýpur og Malta. Fróðlegt
verður að sjá einkunn Íslands þegar þar
að kemur.
Dómstólar í deiglunni
Sparneytnari, hagkvæmari og hljóðlátari ISUZU D-MAX
Isuzu D-Max BASIC dísil, beinskiptur. Verð: 5.090.000 kr. (Verð án vsk: 4.100.483 kr.)
Isuzu D-Max PRO dísil, sjálfskiptur. Verð: 5.990.000 kr. (Verð án vsk: 4.830.645 kr.)
164 hestöfl – 3.500 kg dráttargeta. Eyðsla frá 7,0 l/100km* E
N
N
E
M
M
/
S
ÍA
/

N
M
9
2
8
2
5
I
s
u
z
u
D
-
M
a
x
a
lm
e
n
n
5
x
3
8
m
a
rs
*M
ið
að
v
ið
u
pp
ge
fn
ar
tö
lu
r f
ra
m
le
ið
an
da
u
m
e
ld
sn
ey
tis
no
tk
un
í
bl
ön
du
ðu
m
a
ks
tr
i.
BL ehf
Sævarhöfða 2 / 110 Reykjavík
525 8000 / www.bl.is
Bílasalan Bílás
Akranesi
www.bilas.is
431 2622
Bílasala Akureyrar
Akureyri
www.bilak.is
461 2533
Bílaverkstæði Austurlands
Egilsstöðum
www.bva.is
470 5070
IB ehf.
Selfossi
www.ib.is
480 8080
BL söluumboð
Vestmannaeyjum
481 1313
862 2516
S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð 19F I M M T U D A G U R 2 8 . M A R S 2 0 1 9
2
8
-0
3
-2
0
1
9
0
4
:4
3
F
B
0
5
6
s
_
P
0
3
8
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
3
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
1
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
2
6
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 2
2
A
D
-F
6
6
8
2
2
A
D
-F
5
2
C
2
2
A
D
-F
3
F
0
2
2
A
D
-F
2
B
4
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
6
A

F
B
0
5
6
s
_
2
7
_
3
_
2
0
1
9
C
M
Y
K