Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.02.2014, Blaðsíða 5

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í febrúar 2014
http://www.ætt.is aett@aett.is5
Einstök mannúð
Skapti var annálað góðmenni og „Hafði á sér almanna-
róm fyrir háttprýði og einstaka mannúð og góðsemi
við hina mörgu bágstöddu, hvar af nálægt alltaf var
húsfyllir hjá þeim hjónum,“ segir í bæjarfulltrúatali
Páls Líndals og Torfa Jónssonar. Hann breytti heim-
ili sínu í sjúkrahús fyrir holdsveika menn, bæklaða og
vangefna en þó einkum berklasjúklinga.
Þegar efnt var til samskota vegna 50 ára ljósmæðra-
starfs Ingibjargar, systur Skapta, 1873, segir í Þjóðólfi,
að hennar hafi oft verið vitjað þegar ekki varð náð til
læknis og hún orðið mörgum að liði með ráðum og
meðölum. Þar segir einnig að eldri menn megi muna
og hafa minnisstæðan með virðingu og þakkláts-
semi föður hennar, Skapta „lækni“ Sæmundsson eins
og hinir yngri hér muni son hans og bróður hennar,
Skapta dannebrogsmann Skaptason, því hver um sig
var heppinn með lækningar, er þeir tömdu sér með
mikilli alúð og komu mýmörgum fátækum að liði,
þeim er eigi höfðu efni eða tök á að leita reglulegs
læknis, né að kaupa meðöl, á dögum Skapta hins
eldra var líka bæði læknir og lyfjabúð fram í Nesstofu
en eigi hér innfrá.
Í bæjarstjórn
Tómthúsmenn áttu fulltrúa í bæjarstjórn Reykjavíkur
og því embætti hefur líklega fylgt töluverð virðing.
Árið 1852 var Skapti Skaptason úr Efri-Þingholtunum
kosinn í bæjarstjórn með yfirgnæfandi meirhluta, en
hann hlaut þá 24 af 32 greiddum atkvæðum. Þar sat
hann til 1855. Hann kom að mörgum málum eins og
gefur að skilja og var mikils metinn í bænum. Hann
var einnig um tíma fátækrafulltrúi.
Árin líða og þau Skapti og Guðný búa í Skaptabæ
ásamt börnum sínum. Lífið virðist vera þeim gott. Í
Mt 1850 er Skapti titlaður húseigandi og smiður sem
fæst við lækningar og lifir þar af. Í mt 1855 búa börn-
in Sigríður, Jóhanna, Margrét og Skapti ennþá öll
heima þótt þau séu öll komin yfir tvítugt. Upp úr því
giftist Margrét, eignast fjögur börn og flytur aðeins
ofar í Skólavörðuholtið.
Napóleon
Árið 1856 dróst Skapti Skaptason ef svo má segja
óvænt inn í Evrópusöguna. En þannig var að það
ár kom franskur leiðangur til Íslands undir forystu
Jérôme Napoleon Bonaparte II (1830-1893) en hinn
eini sanni Napoleon Bonaparte var afabróðir hans.
Faðir Jérôme, og alnafni, og Napoleon III, síðasti
keisari Frakklands, voru bræðrasynir.
Þótt tilgangur Íslandsferðarinnar væri fyrst og
fremst að kanna möguleika frönsku stjórnarinnar á að
koma á fót fiskverkunarstöðvum á Íslandi fyrir þann
mikla fiskveiðiflota sem veiddi kringum landið, þá
var hún einnig hluti af umfangsmiklum könnunarleið-
öngrum franskra náttúruvísindamanna, en þeir höfðu
áhuga á lítt könnuðu svæði norðurslóðanna.
Með í för voru, auk vísindamannanna, mynda-
smiðir og mótunarmeistarar sem tóku gifsafsteypur
af nokkrum Íslendingum. Þær sýna handleggi, fót-
leggi, brjóstmyndir, höfuð, hendur og brjóst. Þeir
einstaklingar sem valdir voru til afsteypu endur-
spegla ákveðið félagslegt úrtak: bændur, verkafólk og
menntamenn.
Fundust á safni
Afsteypurnar voru sýnishorn sem var ætlað að gefa
heildarmynd af frumstæðum íbúum norðursins. Svo
skemmtilega vildi til að Skapti Skaptason var einn
þeirra sem afsteypa var gerð eftir. Annars vegar var
gerð af honum brjóstmynd og hins vegar tvær af-
steypur af hægri hönd hans.
Þessar afsteypur voru Íslendingum lengst af óþekkt-
ar en fyrir nokkrum árum fann Ólöf Nordal myndlistar-
maður þær á Mannfræðisafninu í París. Ólöf kom svo
þessum afsteypum og sögu þeirra og listrænu gildi á
framfæri á Íslandi með myndlistarverkum sínum á
sýningunni Musée Islandique á Listasafni Íslands árið
2010. Ólöf veitti Ættfræðifélaginu góðfúslegt leyfi til
að nota myndirnar af Skapta.
Það er ótrúlegt að geta barið Skapta Skaptason aug-
um á þessari brjóstmynd, séð þennan svipsterka mann,
eins og ljóslifandi, andlitsfallið, svipinn, hrukkurnar,
hárið. Ekki er síður athyglisvert að geta séð hægri
hönd hans, höndina, sem líknaði og læknaði og gerði
svo mörgum gott fyrir meira en 150 árum.
Dannebrogsmaður
Haustið 1860 er Skapti læknir Skaptason gerður
að Dannebrogsmanni. Það var mikill heiður. Í mt
1860 sést að Skapti litli Jónsson, sonur Guðríðar
Skaptadóttur er komin suður til afa síns og ömmu, þá
7 ára gamall. Um Skapta Jónsson segir í Ísafold þegar
hann andast langt um aldur fram árið 1887: Afi hans
Skapti læknir kom honum í skóla 1867 og var hann
útskrifaður þaðan 1875 og af prestaskólanum 1877 og
vígður að Hvanneyri á Siglufirði 1878. Skapti læknir
lætur sér greinilega annt um litla dóttursoninn.
En svo fer að halla undan fæti. Guðný kona
Hér er hægri hönd Skapta Skaptasonar, höndin sem
líknaði og læknaði svo marga. Afsteypuna gerðu frönsku
náttúruvísindamennirnir sem komu til Íslands í leið-
angri Jérôme Napoleon Bonaparte.