Morgunblaðið - 25.04.2019, Qupperneq 32

32
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 25. APRÍL 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Kári Stef-ánssonskrifar
langa grein í
Fréttablað í gær
um raforkumál og
er þó full ástæða til að lesa.
Hann segir m.a.: „Það bárust
um daginn þær fréttir af aðal-
fundi Landsvirkjunar að af-
koma hennar hefði verið betri
árið 2018 en í nokkurn annan
tíma og þrátt fyrir það ætlaði
hún að hækka gjaldskrá sína
um þrjátíu prósent. Lands-
virkjun er í eigu ríkisins þannig
að tekjur hennar umfram
rekstrarkostnað eru einfald-
lega óbein skattlagning.“
Þetta er athyglisvert einkum
nú þegar heimtað er með
nokkrum hávaða að fyrirtækin,
hvernig sem þau eru stödd, taki
hvert og eitt á sig launahækk-
anir sem miðstýrð samtök
skrifuðu undir, hvort sem þau
séu fær um það eða ekki. Kaup-
hækkanir nú bættust við mikla
kaupmáttarhækkun sem hér
var orðin áður. Staðan hjá ein-
stökum fyrirtækjum er mis-
munandi og víst munu allmörg
þeirra í færum um að bæta út-
gjöldum á sig án þess að afla
tekna á móti. En þau fyrirtæki
sem komin voru að eða yfir þol-
mörk útgjalda fyrir samnings-
gerð og sitja undir hótunum
hækki þau verð vöru sinnar
hljóta að spyrja: Hvað skal þá
gera? Svarið blasir við og fáir
vilja heyra það og enn færri
axla ábyrgð á svarinu.
Í lok greinar sinnar um raf-
orkumál segir Kári Stefánsson:
„Þegar maður veltir fyrir sér
orkupakkanum þriðja í
tengslum við hugmyndir um
það hvernig orkan sem við
virkjum úr íslenskri náttúru sé
nýtt og mikilvægi hennar fyrir
framtíð þjóðarinnar, þá held ég
að við ættum að láta hann vera
þótt ekki sé nema vegna þeirra
skilaboða sem samþykkt hans
myndi senda börnum okkar og
barnabörnum.“ Kári bætir því
að vísu við að þjóðin myndi
sennilega lifa slíkan gerning af
því hún hafi breyst í „atvinnu-
menn og konur í því að takast á
við þau bjánasköp kjörinna full-
trúa þjóðarinnar sem þeir
fremja gjarnan í nágrenni
Austurvallar, þau afdrifaríku
inni í hlöðnu steinhúsi sem
blasir við Jóni Sigurðssyni...“.
Það má benda á að sá hluti ís-
lensku þjóðarinnar sem lætur
sig helst varða það sem frá
Sjálfstæðisflokknum kemur og
er enn drjúgur þótt skroppið
hafi saman seinasta rúma ára-
tuginn, taldi ástæðulaust að
hafa áhyggjur af undirmálum í
þessu orkupakkamáli. Lands-
fundur flokksins hafði tekið af
þunga á því máli seinast þegar
hann mátti. Það styrkti al-
menna flokksmenn
í góðri trú sinni að
fyrir réttu ári lagði
formaður flokksins
lykkju á sína leið í
ræðustól Alþingis
og hnykkti á stefnu flokksins
með mjög afgerandi hætti svo
enginn maður velktist í vafa um
eitt né neitt. Hann sagði: „Hvað
í ósköpunum liggur mönnum á
að komast undir sameiginlega
raforkustofnun Evrópu á okkar
einangraða landi með okkar
eigið raforkukerfi? Hvers
vegna í ósköpunum hafa menn
áhuga á því að komast undir
boðvald þessara stofnana? Eru
það rök að þar sem Evrópusam-
bandinu hefur þegar tekist að
koma Íslandi undir einhverja
samevrópska stofnun sé ástæða
til að ganga lengra? Hérna er-
um við með kristaltært dæmi
um það, raforkumál Íslands eru
ekki innrimarkaðsmál.“
Satt best að segja er þarna
kveðið miklu fastar að en for-
maðurinn temur sér alla jafnan.
Ekkert fer á milli mála. For-
maðurinn var vissulega ekki að
tala til kjósenda þess flokks
sérstaklega eða félaga í þeim
flokki. Hann talaði til allrar
þjóðarinnar. En líklegast er að
fyrrnefndir hópar hafi hlustað
betur en meðaltalið vegna vin-
semdar eða hreinnar flokks-
hollustu. Og þessar yfirlýs-
ingar komu þeim ekki á óvart.
Sjálfstæðismenn telja það
reglu en ekki undantekningu að
formaðurinn tali í takt við það
sem flokkurinn samþykki á
Landsfundum sínum.
En skyndilega tóku einstakir
þingmenn, þeirra á meðal þeir
sem margur hefur talið sér
óhætt að bera gott traust til, að
birta pistla eins og vottar sem
gengu þvert á það sem Lands-
fundur hafði samþykkt og for-
maðurinn ítrekað með svo af-
gerandi hætti að athygli og
aðdáun vakti. Því er spurt í stíl
formannsins sjálfs: Hvað í
ósköpunum gengur mönnum
til?“
Kostirnir sem eru í boði eru
aðeins tveir. „Kosturinn“ við
málið er talinn að halda megi
því fram að þótt ágreinings-
laust sé að það sé vita gagns-
laust og ástæðulaust fyrir Ís-
land, sé ekki nægilega öruggt
að það sé hættulegt fyrir Ísland
og ekki heldur sé algjörlega
öruggt að stjórnarskráin sé
brotin.
Ókostur málsins felst í óaft-
urkræfum og óbætanlegum
skrefum sem fara í bága við
stjórnarskrá landsins. Þetta
dugar öllum sem bera hag Ís-
lands fyrir brjósti. Og þeir og
aðrir munu sjálfsagt einnig
hugsa til þeirra raka sem for-
maður Sjálfstæðisflokksins
flutti af þunga á þingi.
Hvorki flokkar né
fólk þola ítrekaða
ágjöf óheilinda}
Hvers vegna
í ósköpunum?
H
örður Sigurgestsson var frum-
kvöðull sem leiddi Eimskipa-
félagið og viðskiptalífið allt í
gegnum byltingu í stjórnar-
háttum. Samtímis var hann
formfastur og maður framfara, en hafði líka
þann allt of fágæta eiginleika að hafa sjálf-
stæðar skoðanir og geta tekið af skarið.
Stjórnendur sem störfuðu undir handarjaðri
Harðar hafa verið leiðandi í viðskiptalífinu
fram á þennan dag. Kalla má þetta skeið við-
skiptaháskóla Eimskips.
Vegna þess „prússneska“ yfirbragðs sem
var á stjórnunarstíl Harðar að hans eigin sögn
áttuðu margir sig ekki á því hversu víðsýnn
hann var. Í jólablaði Vísbendingar árið 2005
birtist viðtal við Hörð. Gefum honum orðið:
„Mín niðurstaða er að sumt fólk hafi hæfi-
leika til að leiða aðra, hafi yfirsýn og horfi fram í tímann
betur en aðrir. Stjórnandinn verður að eiga gott með að
tjá sig og leiða hóp. Fólk sem hefur þessa hæfileika er
besta efnið í stjórnendur.
Ég lagði áherslu á menntun, að nýir stjórnendur hefðu
góða háskólamenntun. Það var einungis einn viðskipta-
fræðingur hjá Eimskip þegar ég kom þangað, Þorkell Sig-
urlaugsson. Þegar ég kom heim frá framhaldsnámi 1968
var það undantekning ef menn með viðskiptafræði-
menntun voru áhrifamenn í viðskiptalífinu.
Kannski vorum við að mörgu leyti akademískir stjórn-
endur. Við þurftum þó ekki mjög langan tíma til að taka
ákvarðanir.“
Útrásin svonefnda var hafin af krafti: „Það er
eðlilegt að menn þurfi að hafa vara á sér ef hinar
raunverulegu höfuðstöðvar þessara fyrirtækja
fara að flytjast í meira mæli en nú til útlanda. Þá
á ég ekki við hinar lögformlegu höfuðstöðvar
heldur hvar foringjarnir eru og hugvitið er.“ Í
framhaldinu velti Hörður fyrir sér hvort það
væri heppilegt að þróun íslensks atvinnulífs
væri í ríkum mæli komin undir bönkunum.
Hver átti staða Íslands að vera í samfélagi
þjóðanna? „Útflutningur sjávarútvegsfyr-
irtækja sem hlutfall af landsframleiðslu hefur
minnkað hratt. [Þá] breytist ýmislegt annað,
eins og t.d. rökin fyrir því að við getum ekki
gengið í Evrópusambandið. Við hljótum að vilja
skoða hvernig við getum orðið meiri þátttak-
endur í Evrópu 21. aldarinnar en hingað til. Ég
er ekki að hugsa um þetta bara út frá pen-
ingum, hvað við fáum eða þurfum að borga. Það er áhuga-
vert að búa til sterka Evrópu sem er mótvægi, ásamt
Bandaríkjunum, við önnur stórveldi sem eru að verða til.
Ég skil heldur ekki að menn vilji ekki sitja við borðið þar
sem ákvarðanirnar eru teknar.“
„Á starfstíma mínum hjá Eimskip urðu dramatískar
breytingar á Íslandi. Hér skapaðist viðskiptasamfélag
hliðstætt því sem tíðkaðist í helstu samskiptalöndum okk-
ar. Frelsið jókst og afskipti ríkisvaldsins urðu minni. Við-
horf verkalýðshreyfingarinnar urðu jákvæðari, hún nýtt-
ist betur félögum sínum, en völdin hafa minnkað.“
Benedikt
Jóhannesson
Pistill
Upphafsmaður nútímans
í viðskiptalífinu
Höfundur er stærðfræðingur og stofnandi Viðreisnar.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Magnús Heimir Jónasson
mhj@mbl.is
Frumvarp Katrínar Jak-obsdóttur forsætisráð-herra um kynræntt sjálf-ræði er komið til
allsherjar- og menntamálanefndar.
Um er að ræða lagafrumvarp sem
snýr að rétti einstaklinga til þess að
skilgreina sjálfir kyn sitt og miðar að
því að tryggja að kynvitund þeirra
njóti viðurkenningar. Verði frum-
varpið að lögum mun sérhver ein-
staklingur njóta óskoraðs réttar til
þess að skilgreina kyn sitt sjálfur.
Einstaklingar sem náð hafa 15 ára
aldri eiga þannig rétt til að breyta
skráningu á kyni sínu í þjóðskrá.
Beiðni um slíka breytingu skal beint
til Þjóðskrár Íslands. Þá er hlutlaus
skráning kyns einnig heimil. „Op-
inberum aðilum og einkaaðilum sem
skrásetja kyn ber að gera ráð fyrir
hlutlausri skráningu kyns, t.d. á skil-
ríkjum, eyðublöðum og í gagnasöfn-
um, og skal skráningin táknuð á
óyggjandi hátt. Í vegabréfum skal
ávallt tákna hlutlausa skráningu kyns
með bókstafnum X,“ segir í 2. mgr. 6.
gr. frumvarpsins. Stofnanir hafa 18
mánaða frest frá gildistöku laganna
til að laga skráningarform, eyðublöð,
skilríki og þess háttar samkvæmt
ofangreindu ákvæði. Þjóðskrá Ís-
lands telur í umsögn sinni við frum-
varpið tímarammann til að fram-
kvæma þessar breytingar vera of
knappann.
„Stofnunin telur að greiningar-
vinna og nauðsynlegar breytingar á
kerfum stofnunarinnar muni taka að
minnsta kosti tvö ár,“ segir í umsögn
Þjóðskrár. Stofnunin bendir einnig á
að hún hefur látið útbúa kostnaðar-
mat vegna nauðsynlegra breytinga á
kerfum stofnunarinnar svo m.a. verði
hægt að skrá, miðla og gefa út skilríki
með hlutlausu kyni. „Ljóst er að ekki
verður hægt að fara í nauðsynlegar
breytingar á framangreindum kerf-
um nema fyrir liggi fjármagn til slíkr-
ar vinnu,“ segir í umsögn Þjóðskrár.
Líkamleg friðhelgi
Lögunum er einnig ætlað að
standa vörð um rétt einstaklinga til
líkamlegrar friðhelgi.
Í frumvarpinu er tekið fram að
óheimilt er að gera varanlegar breyt-
ingar á kynfærum, kynkirtlum eða
öðrum kyneinkennum einstaklings 16
ára eða eldri án skriflegs samþykkis
hans. Til varanlegra breytinga teljast
meðal annars skurðaðgerðir, lyfja-
meðferðir og önnur óafturkræf lækn-
isfræðileg inngrip. Slíkt telst til lík-
amlegrar friðhelgi einstaklings.
Samtökin Trans Ísland, félags trans-
fólks á Íslandi, gera alvarlega at-
hugasemd við aldursskilyrðin í þessu
ákvæði.
„Líkamleg friðhelgi er að
tryggja fólki í rauninni vernd gegn
inngripum sem þau geta ekki veitt
leyfi fyrir. Það er talað um að það sé
brotið á líkamlegri friðhelgi þegar
ungbörn eru send í aðgerðir og kyn-
einkennum þeirra breytt á einhvern
hátt. Þegar við tölum um líkamlega
friðhelgi erum við að tala um að setja
valdið í hendur einstaklingsins.
Þannig að það verða ekki gerðar
neinar aðgerðir án upplýsts sam-
þykkis þeirra,“ segir Ugla Stefanía
Kristjönudóttir Jónsdóttir, kynja-
fræðingur og formaður Trans Ís-
lands.
Hún segir það sérstakt að setja
aldurstakmark á líkamlega friðhelgi
þar sem langflest inngrip á börnum
með ódæmigerð kyneinkenni verða
þegar þau eru ungbörn. „Þannig að
frumvarpið tryggir ekki eitt af þeim
grundvallaratriðum sem það ætti að
tryggja,“ segir Ugla.
Að öðru leyti styðja samtökin
frumvarpsdrögin en þau voru unnin í
samstarfi við Trans Ísland, Intersex
Ísland og Samtökin 78.
Ísland yrði með fremstu lönd-
um í réttindum trans og intersex
Samkvæmt bráðabirgðaákvæði í
lögunum verður settur á fót starfs-
hópur sem mun meðal annars fá það
verkefni að skoða líkamlegu friðhelg-
ina nánar. „Þetta er kannski eitt af
þeim atriðum sem mesti ágreining-
urinn er um og í raun stærsta álita-
málið almennt í heiminum þegar
kemur að intersex fólki; það eru rosa-
lega fáir staðir sem tryggja því lík-
amlega friðhelgi. Það er verið að
storka ákveðnu kerfi og hrófla við
heilbrigðisstéttinni þannig að oft
myndast einhver mótstaða og íhalds-
samar skoðanir. Við bjuggumst alveg
við því að þetta myndi valda einhverri
togstreitu en við vorum að vonast til
þess að okkar álit og sérstaklega álit
þeirra sem eiga í hlut myndi vega
meira en áhyggjur annarra,“ segir
Ugla. Hún segir afar fá lönd í heim-
inum tryggja líkamlega friðhelgi og
oftast með einhverjum skorðum. Ef
breyting á aldursskilyrðunum í lög-
unum yrði að veruleika myndi Ísland
því standa með fremstu löndum í
heiminum hvað varðar réttindi trans
og intersex fólks. „Þetta myndi vera
stórt skref í réttindabaráttu, ekki
bara fyrir Íslendinga, heldur fyrir
heiminn almennt, ef þetta verður
samþykkt eins og við höfum lagt til.“
Rétturinn til að skrá
hlutlaust kyn hjá ríki
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Gleðiganga Stjórnarfrumvarp um kynrænt sjálfræði er komið í nefnd.
Lagabreytingin yrði framfaraskref í réttindum trans- og intersex fólks.