Morgunblaðið - 11.07.2019, Síða 28

28 FRÉTTIRTækni og vísindi
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 11. JÚLÍ 2019
BAKSVIÐ
Ágúst Ásgeirsson
agas@mbl.is
Þegar Neil Armstrong steig fyrstu
skref mannsins á tunglinu fyrir hálfri
öld varð hann á svipstundu stærsta
stjarna í sögu beinna sjónvarps-
útsendinga. Opinberlega segir að á
sjötta hundrað milljóna manna hafi
setið við sjónvarpstæki sín og fylgst
með er Armstrong stökk úr stiga
Eagle-tunglfarsins niður á yfirborð
svonefnds Friðarhafs á tunglinu 21.
júlí 1969 í leiðangri Apolló ellefta.
Að sögn frönsku fréttastofunnar
AFP var fjöldi þeirra sem með fylgd-
ust vantalinn. Sérfræðingar telja að
talan 700 milljónir hafi verið nærri
lagi, eða fimmtungur mannkynsins á
þeim tíma.
Apolló 11 var skotið á loft frá
Kennedy-geimferðamiðstöðinni á
Canaveral-höfða í Flórída 16. júlí
1969. Þremur dögum seinna kom
geimfarið á braut um tunglið og síðan
lenti tunglferjan á yfirborði þess
fimm dögum eftir geimskot. 24. júlí
sneru geimfararnir til baka til jarðar-
innar. Tunglferjan var nefnd Örninn
eftir skallaerninum, þjóðartákni
Bandaríkjanna. Stjórnfarið var nefnt
Kólumbía, sem er kvenkynsnafn
Bandaríkjanna í ljóðum og söngvum.
Hin fleygu orð Armstrongs er
hann steig á tunglið, „Lítið skref fyr-
ir mann, risastökk fyrir mannkynið“,
bárust um gjörvalla heimsbyggðina.
Var það hápunktur 31 klukkustundar
beinnar sjónvarpssendingar NASA
og helstu sjónvarpsstöðva Bandaríkj-
anna úr geimnum. Átti útsendingin
úr geimnum sér enga líka. Fyrstu
skref Armstrongs á tunglinu sáu
áhorfendur úr öllum heimshornum
nema í Kína og Sovétríkjunum og
fylgiríkjum þeirra í austanverðri
Evrópu. Daglegt líf úti um allar jarð-
ir stöðvaðist á þessu augnabliki. Í
stjórnstöð leiðangursins í Houston í
Texas fylgdust 3.500 blaðamenn með
framvindu leiðangursins. Heima á
Raufarhöfn náði höfundur þessarar
greinar slitróttum geisla frá Kana-
stöðinni svonefndu á Heiðarfjalli og
hlustaði agndofa á beina útsendingu
frá lendingunni. „Örninn er lentur“
var meðal þess sem barst yfir Þistil-
fjörðinn í gegnum brak og bresti hins
veikburða útvarpsgeisla.
Fyrstu fjórir dagar tunglfarar-
innar gengu samkvæmt áætlun en
tuttugu mínútum fyrir lendingu varð
andrúmsloftið í ferjunni spennu-
þrungið vegna skyndilegra vanda-
mála. Slitnaði sambandið við stjórn-
stöðina í Houston og í miðju aðflugi
ferjunnar niður á yfirborðið með þá
Armstrong og Edwin „Buzz“ Aldrin
innanborðs gall skyndilega í aðvör-
unarbjöllum. Tveimur stundum áður
hafði ferjan losað sig frá móður-
farinu, Kólumbíu, þar sem þriðji
áhafnarmaðurinn, Michael Collins,
beið. Armstrong var órótt. „Segið
okkur frá því hvað viðvörunin varð-
aði,“ bað hann í talstöðinni til stjórn-
stöðvarinnar. Svarað var að öll kerfi
störfuðu eðlilega en tölva ferjunnar
hefði yfirfyllst. Gígar tunglsins liðu
hratt hjá er Örninn nálgaðist yfir-
borðið. Allt of hratt að mati Arm-
strong, sem taldi að farið myndi yfir-
skjóta lendingarstaðinn um nokkra
kílómetra. Aftengdi hann sjálfvirkan
stýribúnað ferjunnar og hóf að leita
að nýjum lendingarstað út um glugga
sinn en það reyndist torsótt. „Býsna
grýtt urð þetta,“ sagði hann við Aldr-
in.
Aldrin las fyrir hann hraða og flug-
hæð úr tölvunni og sagði lækkunina
ganga vel. Á sama tíma gekk hratt á
eldsneyti Arnarins. Frá Houston
bárust í sífellu upplýsingar um sek-
úndur sem eftir voru til „Bingo elds-
neytis“, en á þeim tíma yrði ferjan að
geta lent á innan við 20 sekúndum,
ellegar hætta við lendingu. Reyndi á
alla flugmannsfærni Armstrongs á
þessum sekúndum og slík var ein-
beitingin að hann mælti ekki orð af
munni. Lenti hann Erninum og drap
á vélum hans og tilkynnti: „Houston,
Friðarhaf hér. Örninn er lentur.“
„Meðtekið hér á jörðu niðri. Hér er
hópur manna að blána upp, en við er-
um að ná andanum aftur. Takk kær-
lega,“ svaraði tengiliður geimfaranna
í Houston.
Eldflaugaséní nasista
Sagan sýnir að 400.000 manns
komu að Apolló-áætluninni með ein-
um eða öðrum hætti. Framlag
tveggja þeirra gnæfir yfir allt annað.
Árið 1961 fól John F. Kennedy
Bandaríkjaforseti varaforseta sínum,
Lyndon Johnson, að sjá til þess að
Bandaríkin sigruðu Sovétmenn í
geimkapphlaupinu. „Við erum í hern-
Risastökk út í óvissuna
 Hálf öld er um þessar mundir frá því að Bandaríkjamenn sendu fyrsta mannaða geimfarið til tungls-
ins, Apolló ellefta  Var tunglferðum hætt þremur árum seinna, 1972, en nú hefur bandaríska geim-
ferðastofnunin NASA ákveðið að snúa aftur til tunglsins og lenda þar mönnuðu geimfari, líklega 2024.
AFP
Buzz Aldrin við vísindatilraunir á tunglinu 20. júlí 1969. Alls stigu 12 menn
fæti á tunglið á árunum 1969 til 1972.
Apollo 11.
Lent á tunglinu: 20 júlí, 1969
Gengið á tunglinu
Heimild : NASA
Saturn V eldflaug
Notuð í ferð
Apollo 11.
„Örninn”
Apollo 12.
19. nóvember 1969
Charles Conrad Jr.*
Richard Gordon Jr.
Alan Bean*
10 dagar, 4 stundir,
36 mínútur
Apollo 14.
5. febrúar 1971
Alan Shepard Jr.*
Stuart Roosa
Edgar Mitchell*
9 dagar, 1 mínúta,
58 sekúndur
Apollo 15.
30. júlí 1971
David Scott*
James Irwin*
AlfredWorden
12 dagar,
7 stundir, 12 mín.
Menn lenda
á tunglinu
Apollo 16.
20. apríl 1972
John Young*
Thomas Mattingly
Charles Duke Jr.*
11 dagar, 1 klukkustund
51 mínúta
Apollo 17.
11. desember 1972
Eugene Cernan*
Ronald Evans
Harrison Schmitt*
12 dagar, 13 stundir,
52 mínútur
Stjórn-
klefi
Þjón-
ustuklefi
Tungl-
ferja
Áhöfn:
Michael Collins
Edwin Aldrin Jr.*
Geimferðin:
8 dagar, 3 stundir, 18 mínútur
Neil Armstrong
Fyrsti maðurinn sem
gekk á tunglinu
„Þetta er lítið
skref fyrir mann,
risastökk fyrir
mannkynið”
1
2 3
4
5
6
Elds-
neytistankur
Hreyfill
Skotstaður:
Canaveralhöfði
Bandaríkjunum
Loftnet
Útgöngu-
lúga
Hæðar-
stjórn-
kerfi
Mynd tekin í júlí 1969 af bandaríska
geimfaranum Neil Armstrong. Mynd: NASA
Hreyfill
*gengu á tunglinu
PON Pétur O. Nikulásson ehf.
Melabraut 21, 220 Hafnarfjörður | Sími: 580 0110 | pon.is
skotbómulyftara
AG línan frá Manitou býður meðal
annars upp á nýtt ökumannshús
með góðu aðgengi og útsýni.
HANNAÐUR TIL AÐ
VINNA VERKIN
NÝ KYNSLÓÐ
• DSB stjórntakkar
• JSM stýripinni í fjaðrandi armi
• Stýrð stjórnun og hraði á
öllum glussahreyfingum
• Virk dempun á bómu