Morgunblaðið - 11.07.2019, Qupperneq 29

FRÉTTIR 29Tækni og vísindi
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 11. JÚLÍ 2019
aðarlegu geimkapphlaupi við Rússa
og erum að tapa því. Verði maður
sendur á braut um jörðu í ár mun
hann heita Ívan,“ skrifaði Kennedy
árið áður.
Johnson hafði samband við guð-
föður geimferðaáætlunar NASA,
Wernher von Braun, fyrrverandi
liðsmann nasistahers Þýskalands og
hugmyndasmið langdrægu V-2 eld-
flauganna sem Þjóðverjar skutu á
London í seinna stríðinu. Undir lok
stríðsins gaf hann sig fram við
Bandaríkjamenn, sem fluttu hann og
hundrað færustu verkfræðinga hans
til Alabama í Bandaríkjunum.
Von Braun tjáði Johnson að þótt
Bandaríkjamenn væru vel á eftir
Rússum í geimferðakapphlaupinu
gætu þeir sigrað þá örugglega ef
verkefnið snerist um að senda menn
til tunglsins, hæfu þeir þegar í stað
þróun og smíði risastórra hjálpar-
geimflauga. Síðar á árinu tilkynnti
Kennedy í þinginu að hann væri stað-
fastur í því að Bandaríkjamenn
myndu lenda manni á tunglinu og
skila honum örugglega aftur til jarð-
arinnar fyrir lok sjöunda áratugar-
ins. Þegar það gekk eftir átta árum
síðar var Richard Nixon forseti. Ef
svo illa færi að það endaði í harmleik
var hann tilbúinn með ávarp. „Örlög-
in hafa svo ákvarðað að menn sem
fóru til tunglsins í friðsamlegum til-
gangi verði þar áfram og hvíli þar í
friði.“
Hin einstaka viðleitni bandarísku
þjóðarinnar bar ávöxt. Og er það að
þakka þeirri ákvörðun þingsins að
veita ótakmarkað fé til verkefnisins.
Frá október 1968 til maí 1969 voru
sendir fjórir rannsóknarleiðangrar á
braut um tunglið. Í desember 1968
var Armstrong útnefndur leiðang-
ursstjóri elleftu fararinnar. Nokkr-
um mánuðum fyrir geimskot sagði
Armstrong félaga sínum Aldrin að
hann væri að rífa sig út úr röðinni og
yrði fyrstur manna til að stiga fæti á
tunglið. „Ég þagði nokkra daga í við-
bót, og glímdi allan tímann við að
reiðast ekki Neil,“ skrifaði Aldrin í
æviminningum sínum. „Hann var jú
leiðangursstjóri og sem slíkur yfir-
maður okkar.“
Risastökkið
Ein milljón manna safnaðist sam-
an á strönd við Canaveral-höfða og
fylgdist með er risastór eldflaug sem
von Braun hannaði lyfti Apolló 11 út í
geim 16. júlí 1969. Saturn V-eld-
flaugin er enn sem komið er sú öfl-
ugasta sem nokkru sinni hefur verið
smíðuð.
Margir höfðu efasemdir að lending
á tunglinu tækist í fyrstu tilraun.
Sjálfur sagði Armstrong um þetta ár-
ið 1999: „Ég hafði á tilfinningunni að
90% líkur væru á því að við myndum
snúa aftur örugglega en helmings-
líkur væru á að lending tækist.“
Í Ameríku færi lækkunin niður á
tunglið og lending fram á sunnudags-
kvöldi en eftir að nótt var skollin á í
Evrópu. Þrátt fyrir það voru millj-
ónir manna límdar við sjónvarps-
tækin þótt þeir heyrðu lítið annað en
brak og bresti í fjarskiptum við geim-
farið þar til Armstrong setti upp
myndavél áður en hann stökk svo
niður á yfirborðið. Hann hafði orð á
því að fætur ferjunnar hefðu aðeins
sokkið nokkra sentímetra í smákorn-
ótt yfirborð sem væri „næstum því
eins og duft“. Heyrðist síðan í tal-
stöðinni: „Allt í lagi. Ég ætla að stíga
af Erninum núna.“ Smá hlé varð á
samskiptum en síðan komu orðin
ódauðlegu: „Þetta var smáskref fyrir
manninn en risastökk fyrir mann-
kynið.“ Armstrong hefur sagt að
þetta ávarp hafi ekki verið undirbúið,
hann hafi fyrst velt því fyrir sér eftir
lendinguna hvað hann skyldi segja.
Hvernig skyldi máninn svo líta út í
návígi? Litur hans breytist eftir
áfallshorni sólarljóssins frá brúnu í
hrímfölan lit og síðan kolsvart. Það
tók og tíma að venjast litlum áhrifum
þyngdaraflsins. „Ég byrjaði að
skokka aðeins og það var eins og
maður liðaðist fram í hægagangi, í
hægum en löngum fjaðrandi skref-
um, oft með báða fætur fljótandi
gegnum loftið,“ skrifaði Aldrin í bók
sem út kom árið 2009.
Í hálfa þriðju klukkustund tíndi
Armstrong upp kynstrin öll af tungl-
grjóti og myndaði umhverfið. Á með-
an setti Aldrin upp skjálftamæli og
tvö önnur mælitæki vísindanna. Þeir
stungu niður bandaríska fánanum og
skildu eftir sig ýmsa hluti, þar á með-
al medalíu til heiðurs fyrsta mannin-
um sem skotið var á braut um jörðu,
rússneska geimfaranum Júrí Gag-
arín. Af 857 svarthvítum myndum og
550 litmyndum sést Armstrong á að-
eins fjórum en Aldrin á miklum
meirihluta hinna. „Hann myndast
miklu betur en ég,“ sagði Armstrong
síðar í gríni.
Á heimleið
Er að því kom að yfirgefa tunglið
voru geimfararnir þaktir í ryki sem
Armstrong sagði að hefði lyktað eins
og blaut aska í arni. Í móðurfarinu
hafði Collins beðið einn síns liðs í 22
klukkutíma. „Minn skelfilegasti en
leynilegasti ótti síðasta hálfa árið var
að þurfa kannski að yfirgefa þá og
snúa einsamall aftur til jarðar,“ sagði
hann á sínum tíma. „Tækist þeim
ekki flugtak eða hrapaði ferjan aftur
niður á yfirborðið ætlaði ég ekki að
fremja sjálfsvíg. Ég kæmi sam-
stundis heim en yrði þjakaður til lífs-
tíðar.“
Til allrar hamingju virkuðu vélar
Arnarins eins og til var ætlast. Sömu-
leiðis tengingin við móðurfarið Kól-
umbíu og þríeykið hóf langa heim-
ferð. Þegar geimhylkið seig niður í
Kyrrahaf vó það einungis 0,2% af
upphaflegri 5.600 kílóa þyngd Saturn
V-flaugarinnar. 24. júlí kom hún inn í
lofthjúp jarðar og birtist sem logandi
hnöttur í efstu lögum áður en þrjár
fallhlífar opnuðust og leyfðu því að
síga til öruggrar lendingar á sjónum.
Flugmóðurskip hafði verið sent á
vettvang til að sækja leiðangurs-
mennina þrjá. Nixon forseti var þar
um borð. Úrvalskafarar tóku þá út úr
geimhylkinu og voru þeir ómeiddir
en daunillir. Voru þeir fluttir með
þyrlu um borð í skipið. Þar voru þeir
settir í sóttkví af þáverandi ótta við
að þeir hefðu komist í tæri við og
mengast af örverum utan við lofthjúp
jarðar.
Það átti ekki að fyrirliggja að
Armstrong, Aldrin og Collins færu
aftur út í geim. Að loknum sex tungl-
ferðum til viðbótar var Apolló-
áætlunin skrínlögð árið 1972.
Aftur til tunglsins 2024
Nú hefur bandaríska geimferða-
stofnunin NASA ákveðið að snúa aft-
ur til tunglsins og lenda þar mönnuðu
geimfari, líklega 2024, með svokall-
aðri Artemis-áætlun til heiðurs
grísku gyðjunni og tvíburasystur
Apolló. Verður tækjabúnaði til undir-
búnings geimdvöl skotið þangað 2020
og 2021. Leiðangur Apolló 11 til
tunglsins fyrir hálfri öld breytti við-
horfi mannkynsins til þess hvernig
það sér sig sjálft í alheimum. Apolló-
áætlunin ýtti undir og flýtti fyrir ítar-
legum vísinda- og verkfræðilegum
uppgötvunum sem enn þann dag í
dag koma að miklu gagni. Til að
tunglferðirnar heppnuðust og til að
sigrast yrði á Rússum í geimkapp-
hlaupinu þurfti að yfirstíga urmul
flókinna tæknilegra áskorana. Til
fyrstu þriggja mannaðra geimferða-
áætlana sinna hafa Bandaríkjamenn
varið 150 millörðum dollara á núvirði.
„Apolló var tilraunastofa fólks sem
sökkti sér niður í að leysa gríðarleg
verkfræðileg vandamál sem við
blöstu,“ sagði Brian Odom, sagn-
fræðingur hjá Marshall-geimferða-
miðstöð NASA, við AFP.