Morgunblaðið - 11.07.2019, Side 65

hefur sungið um það misrétti sem
hann var beittur, og hvernig iðulega
er komið fram við minnihlutahópa.
Hefur Ísland verið honum skjól frá
þeim veruleika sem hann ólst upp
við og mögulega flúði hingað?
„Ég held að ég sé enn að berjast
inni í mér við þessa fortíð en ástand-
ið er betra í dag. Þegar ég flutti
hingað var það já að vissu leyti flótti.
Á þeim tíma vissi ég ekkert hvert ég
ætti að flytja en hér hreifst ég strax
af tungumálinu og landslaginu. Svo
var það tónlistin hér. Alveg frá 1987
höfðu Sykurmolarnir mikil áhrif á
mig og ég vissi að það væru fleiri frá-
bærir tónlistarmenn hér, eins og
Gus Gus, Sigur Rós og múm.
Ég vissi að þetta væri áhugaverð-
ur staður og held að það hafi verið
rétt ákvörðun að flytja hingað. Það
var mikil áskorun; ég ögra heilanum
í mér við að læra nýtt tungumál og
læra inn á nýja menningu. En ég á
enn í basli með margt. Ég er ótrú-
lega forritaður, ef svo má segja, af
uppeldi mínu og umhverfi í uppvext-
inum. Og mér fannst ég þá vera svik-
inn, því ég trúði virkilega á Guð en
var svo sagt að ég gæti ekki tekið
þátt í því samfélagi vegna þess að ég
væri sá sem ég er. Mér var sagt að
ég færi til helvítis og fólk vildi ekkert
af mér vita og vildi ekki að ég kæmi
nærri börnunum þess því ég myndi
hafa slæm áhrif á þau. Þú mátt ekki
vera hérna, var sagt við mig heima
hjá mér.“ Hann þagnar eftir að hafa
rifjað þetta upp og hristir höfuðið.
„Stundum lenti ég í rimmu við
svarta sem sögðu að upplifun sam-
kynhneigðra væri allt önnur en
svartra í Bandaríkjunum, sem er al-
veg rétt, en samt eru ákveðin líkindi.
Því það hefur verið komið fram við
okkur sem erum samkynhneigð sem
óæðri mannverur. Það hefur verið
sagt að það ætti að koma okkur öll-
um fyrir á einhverri eyju; við værum
að eyðileggja samfélagið, værum
viðurstyggileg og það þyrfti að losna
við okkur.
Hvaða áhrif heldurðu að það hafi á
mann að alast upp við svona tal? Það
kostar ekki lítil átök að losna við
þetta úr höfðinu.“
Syngur um veruleikann
John hefur í lögum og textum
fjallað óhikað um misrétti og per-
sónulegar upplifanir sínar.
„Og ég held að það geri mér gott,“
segir hann. „Því fylgir viss hreinsun
en maður verður líka að gæta þess
að halda áfram í lífinu. Ég vil tala um
það hvernig mér líður. Ég vil ekki
hamra sífellt á því að ástandið muni
batna, því það er ekkert víst. Ef
maður vill ná til fólks þá þarf að tala
um raunverulegar upplifanir. Ekki
bara skynjun á þeim upplifunum
heldur nákvæmlega hvernig þær eru
– og það reyni ég að gera í minni tón-
list. Sumum finnst ógeðfellt hvað ég
tala um en ég skil það ekki. Mér
finnst ekkert ógeðfellt við það að
tala um veruleikann.“
– Þú ert sögumaður og textarnir
eru mjög mikilvægir í tónlistinni
þinni. Semurðu þá fyrst?
„Textar og lög verða iðulega til
sitt í hvoru lagi og svo felli ég það
saman. Oft kemur fyrir að textinn
komi ekki allur í byrjun og þá fer ég
að semja lagið og felli allt saman eins
og í púsli. Það er alltaf eins og eim-
ing og lögun á fínu koníaki. Ég reyni
að eima efnið niður í ákveðna grunn-
þætti sem ég trúi á.“
– Og leitar að fullkominni blöndu?
„Ég held að blandan verði aldrei
fullkomin. Og er ekkert að berjast
við það, þannig er sköpunin bara.
Stundum virðist auðvelt að semja en
í önnur skipti er það hörkuvinna. Og
allt er það mikilvægur hluti af ferl-
inu. Mér finnst sköpunarkrafturinn
vera eins og óstöðvandi neðanjarðar-
fljót – en listamenn finna ekki alltaf
leiðina að því. Nú finnst mér að þar
sem ég er kominn með eigin hljóðver
sem ég geti hvenær sem er unnið í,
þá eigi það eftir að hafa mjög góð
áhrif.“
Þetta eru býsna góð lög
„Sköpunarkraftur kemur í bylgj-
um,“ segir John svo. „Og margt get-
ur haft áhrif á hann. Stundum þarf
maður líka að fikta í tækjum og leita
að réttu tónunum; heilahvelin eru sí-
fellt að takast á því annað glímir við
tæknilegu atriðin en hitt reynir að
láta mann vera skapandi á sama
tíma. Stundum getur verið gott að
vinna með upptökumanni sem sér
um tæknilega þáttinn en ég nýt þess
líka að vinna einn. En, svo kemur
alltaf að því í sköpunarferlinu að það
þarf að ýta manni áfram, svo maður
hengi sig ekki í það að eyða ævinni í
það að semja sama lagið vegna þess
að maður er með fullkomnunar-
áráttu.“
– En reyna útgefendur að hafa
áhrif á verkin þín, á textana?
„Nei, enginn segir mér neitt um
það,“ svarar John snöggt. „Ég held
að þeir viti að það væri gagnslaust að
ræða slíkt við mig, tónlistin sem ég
sem og flyt verður að vera eins og
hún er. En fólk segir stundum að ég
eigi ekki að blóta í lögunum.“
– Það hafa nú verið sett bíp-hljóð
inn í opinberan flutning á lögum eftir
þig, til að kæfa viss dónaorð.
„Já,“ segir hann og glottir. „En ég
mun ekki sleppa þeim; ég blóta ekk-
ert of mikið, bara þegar mér finnst
það nauðsynlegt. Margir Banda-
ríkjamenn nota orðið fuck rétt eins
og Íslendingar nota hérna og sko,
sem forskeyti eða hikorð. Mér finnst
það ljótt við bandaríska ensku
hvernig viss ljót orð eru notuð sem
styrkjandi forskeyti. Eða bara sem
ljót uppfylling.
Maður verður sífellt að halda
áfram að lesa og læra ný orð,“ segir
hann ákveðinn. „Vegna þess að allt
sem maður lærir getur komið að not-
um. Margir segjast ekki þurfa að
lesa bækur eða læra eitthvað nýtt
um málið sem þeir tala því þeir
kunni það. En sannleikurinn er sá að
það eru svo mörg lög í hverju tungu-
máli, lög sem til að mynda spretta
fram úr ólíku umhverfi eða stétt
fólks, og það er allt áhugavert. Mér
finnst það einmitt stundum svo erfitt
við að skapa hvað allt er áhugavert!
Þess vegna segi ég oft og endurtek
að það þarf að eima efnivið sem mað-
ur notar, eins og ég í mínum lögum,
niður í vissa grunnþætti sem maður
vill að komi fram. Stundum tekst það
vel hjá mér en ekki eins vel í önnur.
En þegar ég lít til baka yfir plöturn-
ar mínar finnst mér að mér hafi bara
tekist býsna vel upp. Fyrr í dag var
ég að spila nokkur laga minna, bara
til að æfa mig og rifja upp vissa
flókna hljómaganga, og ég hugsaði á
meðan: Þetta eru býsna góð lög!
Fínustu lög. Það er notalegt að hafa
ekki alltaf á tilfinningunni að maður
sé misheppnaður, að sjá stundum að
eitthvað hefur tekist vel,“ segir hann
og brosir.
Og þetta reddast!
Og eðli sköpunarinnar er John
hugleikið. Áður en við slítum tali
veltir hann fyrir sér þeim brunni
sem honum finnst íslenskir tónlist-
armenn ausa svo kröftuglega af.
„Mér finnst að Íslendingar eigi
svo auðvelt með að skapa,“ segir
hann. „Sigur Rós til dæmis. Þeir
hafa sent frá sér plötu eftir plötu þar
sem hver einasta er risavaxið afrek,
stærri en sú á undan. Og þetta vellur
bara fram hjá þeim og virðist koma
svo auðveldlega, án nokkurra hindr-
ana í sköpunarferlinu. Þið alist hér
upp í andrúmslofti þar sem það er í
lagi að vera maður sjálfur.
Mér finnst eins og foreldrar hér
leyfi börnum sínum alfarið að ákveða
hvað þau vilja gera.“
– Ertu með kenningu um hvað í
samfélagsgerðinni orsaki það?
„Ég held að Íslendingar séu góðir
í að hafa engar væntingar. Þeir ótt-
ast ekki að byrja á einhverju nýju.
Ég held að í mörgum öðrum löndum
geri fólk sér of miklar væntingar,
langi til að vera eins og einhverjir
aðrir og það verði að takast. Mér
finnst eins og fólk hugsi ekki þannig
hér, fólk byrjar bara að fikta sig
áfram og sér til hvað gerist. Og þetta
reddast!“ Hann slengir þeim þekkta
frasa fram með prakkaralegu brosi.
„Mér finnst líka eins og að hér sé
engin pressa á að meikaða. Hér er
fullt af fólki sem hefur tekið upp góð-
ar plötur en segir svo bara að það
ætli að sjá til – og fer aftur að vinna í
Vínbúðinni. Og er bara einhvern
veginn sama. Það er þetta öryggis-
net hér, þið þurfið ekki að slá strax í
gegn, getið tekið ykkur tíma í að
finna rétta hljóminn, það liggur ekk-
ert á. Hjá mér snérist þetta um að
lifa af. En ég vildi að ég hefði getað
verið afslappaðri þegar ég var ung-
ur, eins og fólk er hér, og mér ekki
legið svo mikið á.“
– Ertu afslappaðri núna?
John hugsar sig um. „Já, ég er
miklu afslappaðri, held ég. Afstaða
mín til hlutanna hefur heldur betur
breyst, svo mikið er víst.“
MENNING 65
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 11. JÚLÍ 2019
Idris Elba hafnar ásökunum tveggja
kvenna um ritstuld í tengslum við
þróun og uppsetningu leiksýningar-
innar Tree sem frumsýnd var á
Alþjóðlegu hátíðinni í Manchester
(MIF) nýverið og verður í framhald-
inu sýnd hjá Yo-
ung Vic. Í öllu
kynningarefni er
höfundur leikrits-
ins Tree sagður
vera leikstjórinn
Kwame Kwei-
Armah eftir hug-
mynd Elba. Tree
byggir á plötunni
mi Mandela sem
Elba sendi frá sér
2014 og fjallar um mann frá London
sem ferðast til heimalands föður síns
í Suður-Afríku til að kynnast uppruna
sínum.
Örfáum dögum fyrir frumsýning-
una birtu Tori Allen-Martin og Sarah
Henley langa bloggfærslu á netinu
þar sem þær röktu aðkomu sína að
Tree. Þar rifja þær upp að fjögur ár
eru síðan Elba bað Allen-Martin um
að þróa handrit að söngleik sem
byggði á mi Mandela og væri í anda
sýningarinnar Streets sem Allen-
Martin og Henley unnu saman og
heillaði Elba það mikið að hann fékk
Allen-Martin til að vinna að gerð plöt-
unnar mi Mandela með sér. Segjast
þær í mars 2016 hafa undirritað
samning þess efnis að þær væru höf-
undar leikritsins Tree og ekki mætti
gera breytingar á því nema með
þeirra leyfi auk þess sem samið var
um höfundaréttargreiðslur færi leik-
ritið á svið. Lýsa þær samstarfinu við
Young Vic, MIF og Green Door
(framleiðslufyrirtæki Elba) sem góðu
allt þar til Kwei-Armah, listrænn
stjórnandi Young Vic, var ráðinn leik-
stjóri og dramatúrg uppfærslunnar í
maí 2018. Stuttu síðar hafi þeim orðið
ljóst að Kwei-Armah hygðist eigna
sér skrif þeirra og hugmyndir. Í októ-
ber sama ár hafi þeim boðist nýr
samningur þess efnis að þær mættu
vinna verkið áfram án þess að vera
titlaðar sem höfundar þess, þar sem
listræn stjórn væri í höndum Kwei-
Armah og áttu þær að fá um 315 þús-
und íslenskar krónur hvor fyrir vinnu
sína.
„Það er ekkert óvanalegt við það
að höfundum sé skipt út og slíkt er
hægt að gera faglega og vinsamlega,“
skrifa Allen-Martin og Henley og
árétta að það hafi þó ekki verið raun-
in með Tree, þar sem þær hafi á víxl
verið hunsaðar eða þeim hótað til
hlýðni. „Við þóttum óþarfar þar sem
við vorum ekki nógu frægar. Ætlast
var til þess að við myndum halda
kjafti og láta þetta yfir okkur ganga,“
skrifa Allen-Martin og Henley, sem
stofnað hafa félagið Burn Bright með
það að markmiði að hjálpa kvenkyns
leikskáldum í bransanum. Þær við-
urkenna að ferlið hafi tekið á og að
þær séu dauðhræddar við að op-
inbera málið, en geri það engu að síð-
ur til að reyna að breyta samfélaginu
til hins betra.
„Ég finn til með þeim, en það er
bæði rangt og ósanngjarnt að kenna
mér um það að leikrit þeirra hafi ekki
verið sett upp,“ tístir Kwei-Armah á
Twitter. Í sameiginlegri yfirlýsingu
frá MIF, Young Vic og Green Door
segir að Tree sé nýtt verk eftir Kwei-
Armah unnið eftir hugmynd Elba.
Elba hafnar ásök-
unum um ritstuld
Idris Elba
Bandaríski tónlistarmaðurinn
John Grant mun halda tvenna
tónleika í Fríkirkjunni í Reykja-
vík á Iceland Airwaves-hátíðinni
í nóvember. Grant kom fyrst
fram hér á landi á hátíðinni fyrir
átta árum og hefur síðan verið
búsettur hér, tekið þátt í íslensku
tónlistarlífi og starfað með ís-
lenskum tónlistarmönnum.
Nýjasta sólóplata Grants, Love
is Magic, kom á markað í október
síðastliðnum og hefur hann síðan
fylgt henni eftir með hljómsveit
sinni með tónleikum víða um
lönd.
Grant hóf ferilinn í Denver
með rokksveitinni The Czars,
sem sendi frá sér sex plötur og
naut velgengni vestanhafs, en
hann sló í gegn alþjóðlega með
fyrstu sólóplötu sinni, Queen of
Denmark sem kom út 2010. Í
kjölfarið komu plöturnar Pale
Green Ghosts, 2013 (ljósmyndin
á umslaginu sýnir Grant á
Mokkakaffi) og Grey Tickles,
Black Pressure, 2015. Þá kom ár-
ið 2014 út tónleikaplata þar sem
heyra má Grant flytja lög sín
ásamt Fílharmóníuhljómsveit
breska ríkisútvarpsins.
John Grant var alinn upp í
strangtrúuðu samfélagi sem
hann lenti illilega upp á kant við
á unglingsárum þegar hann
gerði sér grein fyrir því að hann
væri samkynhneigður og honum
var útskúfað af þeim sökum.
Grant fjallar í textum sínum á
opinskáan hátt og óhikað um
þessa reynslu sína, andleg átök
og ýmiskonar aðra árekstra sem
hann hefur lent í í lífinu.
Morgunblaðið/Eggert
Vinsæll John Grant á sviði skemmtistaðarins Faktorý í Reykjavík fyrir
einum sex árum, er hann hélt þar tvenna tónleika á afmælisdegi sínum.
Opinskár listamaður
Álfabakka 12, 109 Rvk • s. 557 2400 • bjorg@bjorg.is • Opið virka daga kl. 8-18
Sérhæfum
okkur í hreinsun
á viðkvæmum
fatnaði
Nú finnur
þú það sem
þú leitar að
á FINNA.is
IÐNAÐARMENN VERSLANIR
VEITINGAR VERKSTÆÐI
BÓKHALDSÞJÓNUSTA OG FLEIRA