Morgunblaðið - 01.08.2019, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 1. ÁGÚST 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Ebólufarald-urinn íAustur-
Kongó hefur nú
staðið í eitt ár.
Faraldurinn er sá
næstskæðasti í sögunni. Frá
því að fyrsta tilfellið var skráð
1. ágúst í fyrra hafa 1.790
manns látið lífið af völdum
Ebólu. Þegar faraldurinn geis-
aði 2013 til 2016 í Gíneu, Líb-
eríu og Síerra Leóne létu
11.310 manns lífið.
Dánartíðnin af völdum sjúk-
dómsins er mjög há að þessu
sinni eða um 70%. Venjan er sú
að helmingur þeirra sem smit-
ast lifi af.
Baráttan gegn sjúkdómnum
hefur ekki dugað til að kveða
hann niður þrátt fyrir aðstoð
frá Sameinuðu þjóðunum og
alþjóðlegum stofnunum. Ótt-
ast hefur verið að sjúkdóm-
urinn breiddist út fyrir Aust-
ur-Kongó og áhyggjur af að
útbreiðsla hans færi úr bönd-
unum fyrir alvöru vöknuðu
þegar fyrsta tilfellið greindist í
stórborginni Góma í liðnum
mánuði, en í gær var greint frá
öðru andlátinu af völdum sjúk-
dómsins þar í borg.
Um miðjan júlí lýsti Al-
þjóðaheilbrigðisstofnunin
(WHO) yfir því að ebólu-
faraldurinn væri bráð ógn við
lýðheilsu þjóða heims og hefur
það vakið viðbrögð umheims-
ins. Alþjóðabankinn hafði gefið
100 milljónir dollara til barátt-
unnar gegn sjúkdómnum og
lýsti yfir því að 200 milljónum
dollara yrði bætt við þá upp-
hæð.
Peningar eru vissulega
lykilatriði í baráttunni gegn
ebólu, en það er ekki eina
vandamálið. Aðgerðirnar gegn
sjúkdómnum eru
mannfrekar.
Læknum og
hjálpar-
starfsmönnum hef-
ur ekki bara verið
mætt með tortryggni, heldur
hafa vopnaðir hópar farið með
ofbeldi á hendur þeim. Fátækt
er mikil á þeim slóðum þar sem
sjúkdómurinn herjar. Mörg
dæmi eru um tilraunir til fjár-
kúgunar. Sjö heilbrigðisstarfs-
menn hafa verið myrtir og 50
hlotið alvarleg sár.
Nú hefur í fyrsta skipti verið
notað bóluefni þegar komið
hefur upp ebóla, en ofbeldi og
hótanir hafa ráðið því að bólu-
setningum hefur verið frestað
ef ekki hætt við þær.
Ebóla er hryllilegur sjúk-
dómur. Einkennin koma að
jafnaði fram átta til tíu dögum
eftir smit og lýsa sér í hita,
verkjum, þreytu, uppköstum,
niðurgangi og miklum blæð-
ingum. Talið er að sjúkdóm-
urinn berist í menn úr öpum
eða leðurblökum. Hann smit-
ast við snertingu við blóð eða
líkamsvessa, þannig að út-
breiðslan er ekki eins hröð og á
sjúkdómum sem berast með
lofti. Það ætti að auðvelda bar-
áttuna gegn útbreiðslu hans.
Það er áhyggjuefni að ekki
skuli hafa tekist að stöðva
ebólufaraldurinn ári eftir að
hann hófst. Segja má að tekist
hafi að hefta útbreiðslu hans,
en það má frekar þakka hend-
ingu en markvissum aðgerð-
um. Ef sjúkdómurinn breiðist
út til grannríkjanna eða nær
útbreiðslu í borgum á borð við
Góma gætu afleiðingarnar orð-
ið skelfilegar. Það þarf að
stöðva sjúkdóminn áður en það
gerist.
Ár er síðan fyrsta
ebólutilfellið greind-
ist í Austur-Kongó}
Skæður faraldur
Lýsingar kaup-manna við
Laugaveg sem
Morgunblaðið
ræddi við í gær eru
ófagrar. Sólveig
Grétarsdóttir, eigandi Versl-
unar Guðsteins Eyjólfssonar,
segir að eftir að akstursstefnu
Laugavegarins var ruglað aki
bílar iðulega í öfuga átt.
Brynjólfur Björnsson, eig-
andi verslunarinnar Brynju,
tekur í sama streng og segist
sjá fólk aka gegn nýrri akst-
ursstefnu nokkrum sinnum á
dag.
Þetta var auðvitað fyrir-
sjáanlegt, því að það fyrir-
komulag að aka hluta Lauga-
vegarins niður og hluta upp er
ávísun á rugling. Þessi flækja
hefur svo aftur þær afleiðingar
að enn færri hætta
sér á bíl í miðbæ-
inn, sem er án efa
raunverulegt
markmið borgar-
yfirvalda. Það hef-
ur svo orðið til þess, eins og
Sólveig lýsir, að verslunin hef-
ur dalað eftir að akstursstefn-
unni var snúið við.
Verslun við Laugaveg mátti
ekki við þessari síðustu sér-
viskuaðgerð borgaryfirvalda.
Það var nógu erfitt fyrir fólk
að komast á bílum í verslanir
við þessa verslunargötu þó að
akstur um hana yrði ekki gerð-
ur að gestaþraut.
Eftir þessa döpru reynslu er
ástæða til að hvetja borgaryf-
irvöld til að greiða úr þessari
óþörfu flækju. Það er einföld
aðgerð.
Ruglingur með
akstursstefnu
dregur úr verslun }
Gestaþrautin á Laugavegi S
terkt atvinnulíf og öflugar útflutn-
ingsgreinar eru undirstaða íslensks
samfélags og þeirrar velferðar sem
við búum við. Verkefni stjórnmála-
manna á hverjum tíma er að ákveða
með hvaða hætti við rekum samfélagið okkar
með það fyrir augum að bæta lífskjör og auka
verðmætasköpun. Stefna Sjálfstæðisflokksins í
þeim efnum er að búa svo um hnútana að hið
opinbera standi ekki í vegi hugmyndaauðgi og
framtakssemi einstaklinga sem vilja láta að sér
kveða.
Atvinnulífið er forsenda þess að hægt sé að
bjóða upp á fyrsta flokks grunnþjónustu á Ís-
landi. Litlu og meðalstóru fyrirtækin eru í því
samhengi jafn mikilvæg þeim stóru. Öll byggja
þau á frumkvöðlum sem svo skapa bæði störf
og verðmæti. Þannig verður grunnur sam-
félagsins til.
Okkur hættir oft til þess, þegar við hugsum og tölum
um atvinnulífið, að beina sjónum að stóru fyrirtækjunum,
en staðreyndin er sú að lítil og örfyrirtæki eru lífæð at-
vinnulífsins. Þau eru 95% launagreiðenda, og tæpur helm-
ingur heildarlauna sem fyrirtæki greiða á Íslandi er
greiddur til starfsmanna þessara fyrirtækja.
Til er fólk sem telur að öll afskipti ríkisins séu af hinu
góða; hærri skattar og íþyngjandi reglur. Sama fólk telur
gjarnan að umfangsmikil afskipti ríkisins á samkeppnis-
markaði séu æskileg, hvort sem um ræðir fjölmiðlarekst-
ur, póstsendingar eða áfengissölu. Staðreyndin er hins
vegar sú að slíkt fyrirkomulag stendur eðlilegum fram-
förum fyrir þrifum.
Þá er líka til fólk sem má ekki til þess hugsa
að fyrirtæki skili hagnaði eða arði til eigenda
sinna. Arður er í þeirra huga skammaryrði.
Opinber umræða ber oft þann keim að arð-
greiðslur séu af hinu illa og skerði hag launa-
fólks. Það er einfaldlega rangt. Afleiðingar
þess að fyrirtæki skili ekki hagnaði eru að for-
sendur rekstursins bresta. Þá missir fólk vinn-
una og allir tapa. Hagnaður og arðgreiðslur
eru samfélaginu til góðs og grunnforsenda
heilbrigðs atvinnulífs og markaðar.
Ríkisvaldið er ekki grunnurinn að góðu og
heilbrigðu samfélagi. Það sem skilar árangri,
bættu samfélagi og aukinni hagsæld er at-
vinnulífið. Við styrkjum það með því að minnka
skattbyrði, einfalda regluverk, hvetja fleiri í
iðn- og verknám og fjárfesta í nýsköpun og
tækniþróun, svo nokkuð sé nefnt. Þannig verð-
ur til samfélag þar sem allir hafa tækifæri, þar
sem aðgengi að heilbrigðisþjónustu er framúrskarandi,
menntakerfið fjölbreytt og sveigjanlegt, samgöngur góðar
og löggæsla öflug.
Gildi Sjálfstæðisflokksins snúast í megindráttum um
frjáls viðskipti, minna ríkisvald, lægri skatta, frelsi ein-
staklingsins og öflugt atvinnulíf. Með skrefum í átt til
frelsis höldum við áfram að búa til gott samfélag þar sem
allir hafa skilyrði og tækifæri til að athafna sig og vera
sinnar eigin gæfu smiðir. Stefna Sjálfstæðisflokksins er
forsenda framfara í landinu.
Áslaug Arna
Sigurbjörns-
dóttir
Pistill
Forsenda framfara
Höfundur er formaður utanríkismálanefndar
og ritari Sjálfstæðisflokksins.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Veronika S. Magnúsdóttir
veronika@mbl.is
Árásargjörn hegðungagnvart starfsfólki erorðin vandamál á sjúkra-húsum úti um allan heim.
Álag á starfsfólk og vanlíðan gerir
því erfiðara fyrir að meta líkur á
árásargjarnri hegðun sjúklinga og
koma í veg fyrir hana, að því er
fram kemur í rannsókn á fyr-
irbyggjandi aðgerðum gegn ofbeldi
á geðdeildum, sem nýlega birtist í
Tímariti hjúkrunarfræðinga. Helsta
áhyggjuefni viðmælenda rannsókn-
arinnar, starfsmanna á geðdeildum
Landspítalans, var hið ófyrirséða að
sjúklingar gætu á hvaða tímapunkti
sem er sýnt árásargjarna hegðun,
auk hættu sjúklinga og starfs-
manna á meiðslum.
Ýmsar leiðir til að
draga úr ofbeldi
Þótt aldrei verði hægt að koma
í veg fyrir árásargjarna hegðun
sjúklinga á geðdeildum getur
starfsfólk stuðst við ýmsar leiðir til
að draga úr líkum á að slíkt eigi sér
stað. Jón Snorrason, sérfræðingur í
geðhjúkrun hjá geðsviði Landspít-
alans, vann að rannsókninni ásamt
Guðrúnu Úlfhildi Grímsdóttur, geð-
hjúkrunarfræðingi á sama vett-
vangi. Jón segir að mikilvægt sé að
geta þess að ofbeldisatvikin séu
alltaf fleiri en sjúklingar á bak við
þau og langflestir sjúklingar sem
dvelja á geðdeildum sýni ekki of-
beldishegðun.
„Á geðdeildum lítum við gjarn-
an þannig á að sjúklingar sem sýna
þessa hegðun eru að bregðast við
aðstæðum sem þeir eiga erfitt með
að þola eða samþykkja. Ef sjúkling-
ur er metinn það veikur að það þarf
að leggja hann inn á geðdeild gegn
eigin vilja þá getur hann brugðist
við aðstæðum sem honum finnst
mjög óréttlátar. Þá getur hann
brugðist við með ofbeldishegðun,
því þetta er þvingunaraðgerð, þ.e.
eitthvað sem gert er gegn vilja
sjúklingsins,“ segir Jón.
Viðmælendur rannsóknarinnar
nefndu nokkrar aðferðir til að fyr-
irbyggja árásargjarna hegðun eða
draga úr henni. Þeir töluðu um
mikilvægi þess að starfsmenn væru
í líkamlegu og andlegu jafnvægi, að
draga þyrfti úr vinnuálagi starfs-
manna og að starfsmenn þyrftu að
kunna að afstýra aukinni spennu
hjá sjúklingum.
Erfitt að bregðast
við undir álagi
„Þetta ber keim af öðrum er-
lendum rannsóknum en ég hef ekki
áður heyrt talað um að álag á
starfsfólk hafi áhrif á sjúklingana,“
sagði Jón og bætti við að slíkt væri
eflaust rökrétt.
Starfsmenn á geðdeild Land-
spítalans segjast þurfa að vera í
góðu jafnvægi þegar þeir sinna
sjúklingum með krefjandi hegðun.
Fram kom hjá einum viðmælanda
að kvíðastig starfsfólks sé eðlilega
mismunandi og uppsöfnuð streita
vegna aðstæðna sem ógna öryggi
gæti kallað fram viðbrögð sem
gagnast ekki til að fyrirbyggja
árásargjarna hegðun. Hann sagðist
sjá á samstarfsfélögum að þeir hafi
misháa þröskulda fyrir áreiti og
sumir hafi minni þolinmæði en
aðrir.
„Hlutverk starfsfólks sem er
að sinna þessum störfum er að
reyna að átta sig á því hvað er á
bak við hegðunina og reyna að
draga úr því að sjúklingar upplifi
dvölina sem mótlæti,“ segir Jón að
endingu.
Ofbeldi á geðdeildum
er vandamál víða
Morgunblaðið/Ómar
Geðdeild Starfsfólk geðdeilda starfar undir álagi.
Starfsmenn hafa þurft að grípa
til þvingandi aðgerða, sem
ávallt eru neyðarúrræði.
„Allt hefur verið reynt áður
en kemur til þvingandi að-
gerða,“ segir Jón Snorrason.
Slíkar aðstæður verða þegar
starfsmenn telja aðgerðirnar
nauðsynlegar en sjúklingarnir
eru ósammála og bregðast illa
við.
„Það getur komið fyrir að
ungur maður á geðdeild er fíkni-
efnaneytandi. Honum líður
mjög illa og á erfitt með að
halda jafnvægi. Hann kemur á
geðdeild og biður um lyf til að
slá á vanlíðan sína og fær
kannski ekki annað lyf. Hann er
mjög ósáttur við þetta og þolir
mótlætið mjög illa og bregst
kannski við með árásargjarnri
hegðun. Það reynir mjög á
starfsfólkið að reyna að draga
úr líkum á því að sjúklingar
bregðist við á þennan hátt,“
segir Jón.
Forðast viss-
ar aðgerðir
NEYÐARÚRRÆÐI