Félags- og heilbrigðismál - 01.07.2003, Síða 21

Útreikningsaðferðir og skilgreiningar
19
1. Útreikningsaðferðir og skilgreiningar
Methods and definitions
1.1. Inngangur
I riti þessu eru saman komnar á einn stað tölfræðilegar
upplýsingar um félags- og heilbrigðismál árin 1991 -2000
Kjaminn í efni ritsins eru upplýsingar sem safnað hefur verið
á Hagstofu Islands m.a. fyrir erlenda aðila vegna alþjóðlegs
samanburðar. I upphafi er þessara erlendu aðila getið og
einnig greint frá þeim aðferðum sem beitt er við söfnun og
úrvinnslu gagna. Þá fylgir kafli með samantekt um
vísbendingar um lífskjör og lífshætti á Islandi á þessu tímabili
og þær bomar saman við slíkar vísbendingar frá öðrum
Evrópulöndum. I kafla 3 eru dregnar fram helstu niðurstöður
um útgjöld á þessu sviði og samanburður gerður við lönd á
Evrópska efnhagssvæðinu. Þar er bent á nokkur atriði er
kynnu að skýra sérstöðu Islands í þeim hópi. I köflum þar á
eftir er fjallað um útgjöld og þjónustu á hverju verkefnasviði
og þar fylgt flokkunarkerfi NOSOSKO/Esspros.
1.2. Flokkunarkerfi NOSOSKO/Esspros
Flokkunarkerfi NOSOSKO eða Norrænu hagskýrslu-
nefndarinnar á sviði félagsmála (Nordisk Socialstatistisk
Komité) og Esspros flokkunarkerfi evrópsku hagstofunnar
(European System of Integrated Social Protection Statistics)
á útgjöldum til félags- og heilbrigðismála („félagsvemd")
byggir á eftirfarandi grunnreglum1 2:
„Félagsvemd (social protection) tekur til allra afskipta
hins opinberra eða einkaaðila sem miða að því að létta af
heimilum eða einstaklingum byrðum vegna ákveðinnar
áhættu eða þarfar, svo framarlega sem samhliða komi ekki til
endurgjalds eða um sé að ræða einstaklingsbundið fyrir-
komulag“.
Ahætta eða þarfir eru fiokkaðar í verkefnasvið („funk-
sjónir“/verkefni) og innan hvers þeirra er útgjöldum skipt
eftir tegund og því hverjir fjármagna þau.
Verkefnasviðin eru átta:
I. Fjölskyldur og böm
II: Atvinnuleysi
III. Heilbrigðismál
IV. Aldraðir
V. Öryrkjar
VI. Eftirlifendur
VII. Húsnæði
VIII. Önnur félagshjálp
Útgjöld hvers verkefnasviðs skiptast í:
a. Peningagreiðslur (bætur, lífeyrir o.s.frv.)
b. Þjónustu
1 f allmörgum töflum hefur ekki verið hægt að koma fyrir tölum fyrir öll
árin 10 en þær upplýsingar verða birtar í netútgáfu ritsins.
2 Esspros Manual 1996: bls. 12-13
Fjármögnun skiptist á:
1. Ríki
2. Sveitarfélög
3. Atvinnurekendur
4. Hina tryggðu
Reynt er eins og kostur er að greina útgjöld (þegar rætt er
um útgjöld hér í þessari greinargerð er átt við útgjöld
samkvæmt hinni víðu skilgreiningu NOSOSKO-Esspros
flokkunarinnar) fyrir hvert verkefnasvið, en að sjálfu leiðir
að skömn hlýtur að verða og er þá fylgt nákvæmum reglum
um „hvoru megin hryggjar“ útgjöld falla. Eins og sést af
skilgreiningu er útgjaldakerfi þetta frábrugðið uppgjöri
þjóðhagsreikninga á útgjöldum til velferðarmála í því að það
tekur til allra útgjalda af þessu tagi (allra almennra laga og/
eða samningsbundinna réttindakerfa) en ekki aðeins útgjalda
hins opinbera til velferðarmála. Einnig er rétt að benda á, að
samkvæmt skilgreiningu Esspros eru þjónustugjöld ekki
meðtalin í útgjöldum á sviði þjónustu, þ.e. eingöngu er tekin
nettó kostnaður eða niðurgreiðslur. Þannig leiðir t.d. aukinn
hlutur neytenda í verði lyfja til lækkunar útgjalda á því sviði
og á sama hátt leiðir aukin kostnaðarþátttaka foreldra í
rekstri dagvistunar bama til lækkunar útgjalda. Þetta á ekki
við um greiðslur heimila/einstaklinga til bóta- eða lífeyris-
kerfa. Þar er litið til heildarútgjalda og hverjir fjármagna
útgjöldin. Loks er vert að benda á að fjárfestingar teljast ekki
til þessara útgjalda heldur eingöngu rekstrarútgjöld. Sama
gildirumallarskattalegarívilnanirsemgerðareruáforsendum
félagsvemdar (eins og t.d. persónuafsláttur eða vaxtabætur),
áhrif þeirra eru ekki meðtalin.
Norðurlöndin hafa í fimm áratugi þróað þetta útgjaldakerfi
á vettvangi NOSOSKO nefndarinnar, sem er ein af fasta-
nefndum Norrænu ráðherranefndarinnar, og gefið út niður-
stöður í ritinu “Social tryghed i de nordiske lande”.
Heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytið hefur átt aðild að
norrænu nefndinni fyrir Islands hönd og skipað fulltrúa
Islands. Frá 1986 hefur einn íslenskra fulltrúa komið frá
Hagstofu Islands en Hagstofan sér um verulegan hlut
upplýsingaöflunar og útreikninga fyrir Islands hönd.
Auk upplýsinga um útgjöld hefur NOSOSKO nefndin
safnað upplýsingum um fjölda viðtakenda þjónustu og
greiðslna og birt í útgáfu sinni. Frá og með árinu 1995 gerði
nefndin nokkrar breytingar á kerfinu3 til að samræma það
fullkomlega nýrri útgáfu að hliðstæðu kerfi Hagstofu
Evrópusambandsins (Eurostat), sem kallast „Esspros 1996“
3 Veigamestu breytingar fólust í að: 1) verkefnasviðinu „lífeyrisþegar“ var
skipt í þrennt, þ.e. aldraðir, öryrkjar og eftirlifendur. 2) útgjöld vegna
launagreiðslna í gjaldþrotum voru færð frá verkefnasviðinu, atvinnuleysi
til félagshjálpar. 3) nýtt verkefnasvið, húsnæði (niðurgreiðsla
húsnæðiskostnaðar), var tekið upp en útgjöld á því sviði, voru áður talin
með félagshjálp. Aðrar breytingar voru mun veigaminni.