Félags- og heilbrigðismál - 01.07.2003, Side 48

46
Helstu niðurstöður
3. Helstu niðurstöður
Main conclusions
3.1. Útgjöld til félags- og heilbrigðismála
Útgjöld til félags- og heilbrigðismála á íbúa á verðlagi
ársins 2000 hækka um 116 þús. kr. eða rúm 33% frá árinu
1991 til ársins 2000 (tafla 3.1.1). Mest er breytingin milli
áranna 1997 og 1998 eða rúm 7%.
Hlutur verkefnasviðsins heilbrigðismál er langstærstur
af heildarútgjöldum eða tæp 40%. Næst í röðinni er
verkefnasviðið aldraðir, sem tekur til rúmlega fjórðungs
útgjaldanna. A tímabilinu 1991-2000 vex hlutur útgjalda
til aldraðra og öryrkja af heildarútgjöldum nokkuð, en
hlutur heilbrigðismála lækkar (tafla 3.1.2. og tafla 3.1.3.).
Mestar sveiflur í útgjöldum milli ára á tímabilinu 1991-
2000, mælt á föstu verðlagi, eru á verkefnasviðunum atvinnu-
leysi og önnur félagsaðstoð. Þar koma fram áhrif atvinnu-
leysis og samdráttar á fyrri hluta tíunda áratugarins. Nánari
umfjöllun um þróun útgjalda á hverju verkefnasviði er að
finna í köflum 4 til 11 (tafla 3.1.4. og tafla 3.1.5.).
Útgjöld á hverju verkefnasviði skiptast í peningagreiðslur
og þjónustu. Samkvæmt Esspros-aðferðinni eru húsnæðis-
bætur flokkaðar sem þjónusta. Allan áratuginn er hlutfall
peningagreiðslna og þjónustu ámóta af heildarútgjöldum,
þó er hlutfall þess síðamefnda heldur hærra í lok áratugarins
eða um 52% en þjónustunnar um 48%. Hlutfall peninga-
greiðslnaerhæst á verkefnasviðunum atvinnuleysi, aldraðir,
öryrkjar og fjölskyldur og börn. Hlutfallið lækkar þó veru-
lega á því síðastnefnda samfara aukinni tekjutengingu
bamabóta (tafla 3.1.6.).
Hreinar peningagreiðslur til viðtakenda ráðast af því
hvort bætur eru skattskyldar eða ekki. Arið 2000 voru
heildar peningagreiðslur 63,2 milljarðar króna. Meirihluti
þeirra eða rúm 91% voru skattskyldar (tafla 3.1.7.).
Á tímabilinu 1991-2000 lækkar hlutur ríkissjóðs í
fjármögnun útgjalda til félags- og heilbrigðismála úr tæpum
55% útgjaldanna í tæp 44%. Hlutur atvinnurekenda vex á
sama tíma úr rúmu 31 % í 40%. Þar er um að ræða trygginga-
gjald, greiðslu launa í veikindum og hlut atvinnurekenda í
greiðslum til lífeyrissjóða. Slíkar greiðslur ríkis og sveitar-
félaga flokkast með greiðslum annarra atvinnurekenda.
Hlutur hinna tryggðu í útgjöldunum er aðallega hlutur
starfsmanna í greiðslum til lífeyrissjóða (tafla 3.1.8.).
Árið 2000 var meira en helmingur af útgjöldum sem
ríkissjóður fjármagnaði á verkefnasviðinu heilbrigðismál
og um fimmtungur á verkefnasviðinu aldraðir. Stærsti
hluti fjármögnunar sveitarfélaga fór til verkefnasviðsins
fjölskyldur og börn. Stærsti hluti fjármögnunar atvinnu-
rekenda (74,7 %) og hinna tryggðu (97,6%) voru á verkefna-
sviðum lífeyrisþega (aldraðir, öryrkjar og eftirlifendur)
(tafla 3.1.9.).
Hlutfall útgjalda til félags- og heilbrigðismála af vergri
landsframleiðslu hefur verið notað í alþjóðlegum samanburði
sem vísbending um velferðarstig samfélaga. Það er mikil-
vægt að hafa í huga að hlutfallið er háð bæði breytingum í
landsframleiðslu og útgjöldum og er ekki mælikvarði á
hagkvæmni velferðarkerfisins (tafla 3.1.10.).
Árið 1991 varþettahlutfall I7,6%enfórí 18,3% 1992og
sveiflast milli 18 og 19% eftir það fram til 1998. Árið 2000
hækkar þetta hlutfall í 20%. Mynd 3.3. sýnir breytingar
milli ára á vergri landsframleiðslu annars vegar og útgjöldum
til félags- og heilbrigðismála hins vegar. Þar sést einnig
hlutfall útgjalda af landsframleiðslu.
3.2. Samanburður við lönd á Evrópska efnahags-
svæðinu
Útgjöld til félags- og heilbrigðismála í löndum Evrópska
efnahagssvæðisins árið 1999 í hlutfalli af landsframleiðslu
voru lægst á íslandi og írlandi eða innan við 20%, en hæst
í Svíþjóð 33% (tafla 3.2.1.).
Röð landanna breytist þegar samanburður er gerður á
grundvelli útgjalda á íbúa reiknað í jafnvirðisgildum í
evrum (PPP). Island með háa þjóðarframleiðslu færist úr
neðsta sæti og upp fyrir „fátæku“ Evrópusambandslöndin,
en er eftir sem áður neðarlega (í 13. sæti). Staða Lúxemborgar
í efsta sæti í þessari röð skýrist af því að þar starfar fjöldi
útlendinga og leggur til þjóðarframleiðslu, en er ekki hluti
af deilitölunni íbúar þegar reiknuð eru jafnvirðisgildi á íbúa
(tafla 3.2.2.).
Hlutfallsleg skipting útgjalda eftir verkefnasviðum í
löndum Evrópska efnahagssvæðisins árið 1999 sést í töflu
3.2.3. Hæst er hlutfall útgjalda til aldraðra í öllum löndunum
(40,8 % á Evrópska efnahagsvæðinu í heild) nema á íslandi
(28% útgjalda) og á írlandi (19% útgjalda). í tveim síðast-
nefndu löndunum er hlutfall útgjalda til heilbrigðismála
nokkuð stærri hluti heildarútgjalda en í hinum löndunum
eða um 40%. Vert er að benda á að þessi tvö lönd hafa vegna
hærri frjósemi (sjá töflu 2.2.5.) nokkuð aðra aldurs-
samsetningu mannfjölda t.d. er hlutfall aldraðra þar lægra.
Töflur 3.2.4. og 3.2.5. sýna útgjöld Norðurlandanna árið
2000 skipt á verkefnasviðin annars vegar í hlutfalli af
landsframleiðslu og hins vegar í jafnvirðisgildum í evrum.
Útgjöld sem hlutfall af landsframleiðslu eru eins og áður
kom fram hæst í Svíþjóð (rúm 32%) og lægst á Islandi
(20%). I Noregi og Finnlandi sem næst koma íslandi í
röðinni eru útgjöld um 25% mælt á þessum mælikvarða.
Niðurstaðan er ekki alveg sú sama ef útgjöld eru skoðuð
á íbúa í jafnvirðisgildum í evrum. Þar dregur aðeins saman
með löndunum. Þar er Danmörk í efsta sæti, rúmlega 56%
hærri en Island. Athyglisvert er að á verksviði heilbrigðis-
mála, þar sem útgjöld eru mikil, eru útgjöld næst hæst á
Islandi meðal Norðurlanda.
Eins og fram kom skiptast útgjöld til félags- og heilbrigðis-
mála á Islandi nærri jafnt milli peningagreiðslna og þjónustu.
Eins og sést í töflu 3.2.6. er hluti peningagreiðslna stærri hluti
þessara útgjalda í öðrum löndum Evrópska efnahagssvæðisins
eða á bilinu frá 56% á tlandi og til 77% á Italíu. Á Evrópska