Félags- og heilbrigðismál - 01.07.2003, Blaðsíða 49

Helstu niðurstöður
47
efnahagsvæðinu í heild eru peningagreiðslur rúm 68% útgjalda
en til þjónustu fara tæp 32%.
Á Norðurlöndum er hlutfall peningagreiðslna af útgjöldum
til félags- og heilbrigðismála hæst í Danmörku og Finnlandi
eða um tveir þriðju útgjalda. IS víþjóð og N oregi er hlutfallið
um tæp 60%, en um 50% á Islandi. Hlutfallsleg skipting
útgjalda milli peningagreiðslna og þjónustu breytist lítið á
Norðurlöndum frá árinu 1991 til 2000. Þó vex hlutur
peningagreiðslna mikið í Finnlandi um miðjan áratuginn
(en hefur gengið til baka). Ástæða sérstöðu Finna eru
efnahagserfiðleikar á tíunda áratugnum með miklu atvinnu-
leysi (tafla 3.2.7.).
Samkvæmt Esspros-aðferðinni eru útgjöld flokkuð eftir
hvort réttur til þjónustu eða peningagreiðslna er tekju-
tengdur. Það á við um 10,3% heildarútgjalda árið 1999 í
löndum Evrópska efnahagssvæðisins, en 5,0% heildar-
útgjalda á fslandi. Hlutfall peningagreiðslna sem eru tekju-
tengdar á íslandi er 9,1% en í heild á Evrópska efnahags-
væðinu er þetta hlutfall 8,1% peningagreiðslna. Tekju-
tenging þjónustu á íslandi er langt undir samtölu EES og sú
lægsta á Evrópska efnahagsvæðinu.
Tekjutenging útgjalda til félags- og heilbrigðismála er
hæst í Noregi af Norðurlöndunum árið 1999 eða 15,7% og
rúmur fjórðungur útgjalda til peningagreiðslna er tekju-
tengdur þar. Finnland er í öðru sæti með 14% útgjalda
tekjutengd árið 1999, en þetta hlutfall er lægst í Danmörku
eða tæp 3%. Athyglisvert er að tekjutenging útgjalda á
Norðurlöndum er mun hærri á peningagreiðslum en á
þjónustu nema í Svíþjóð og í Danmörku. Tekjutenging
útgjalda til þjónustu á við rúm 15% hennar á Evrópska
efnahagssvæðinu, en hvergi á Norðurlöndum fer það hlutfall
yfir 7,5% (tafla 3.2.8.).
Árið 1999 fjármögnuðu ríki og sveitarfélög meira en
helming eða 50,2% útgjalda til félags- og heilbrigðismála á
fslandi. Það er með hærra hlutfalli hins opinhera í þessari
fjármögnun í löndum Evrópska efnahagssvæðisins, en þar
er þetta hlutfall hæst í Danmörku, Noregi og á írlandi urn
eða yfir 60%. Hlutfall atvinnurekenda í þessari fjármögnun
á íslandi var 41% sem er örlítið hærra en meðaltal EES
landanna (tafla 3.2.9.).
Á öllum Norðurlöndunum fjármagna ríki og sveitarfélög
stærstan hlut útgjalda til félags- og heilbrigðismála eða frá
43% í Finnlandi til 64% í Danmörku árið 2000. Bæði á
íslandi og í Danmörku hefur þetta hlutfall hins opinbera
lækkað frá 1991, en staðið nokkurn veginn í stað í hinum
löndunum. Hlutur atvinnurekenda í fjármögnun útgjalda til
félags- og heilbrigðismála er vel rúmur þriðjungur árið
2000 á íslandi (þar sem hann hefur vaxið nokkuð frá 1991),
í Finnlandi og Svíþjóð. f Noregi er hlutur atvinnurekenda
um fjórðungur en aðeins 9% í Danmörku. Hlutur hinna
tryggðu í fjármögnun útgjalda til félags- og heilbrigðismála
er lítið eitt lægri á íslandi og í Svíþjóð en í hinurn löndunum
(tafla 3.2.10.).
í þeim alþjóðlega samanburði sem hér hefur verið gerður
kemur fram að ísland hefur sérstöðu varðandi útgjöld til
félags- og heilbrigðismála meðal þeirra landa sem ísland er
helst borið saman við. Útgjöld til þessara mála eru lægri á
íslandi en í ríkari löndum Evrópska efnahagssvæðisins og
töluvert lægri en á öðrum Norðurlöndum. Önnur sérstaða
íslands meðal landa á Evrópska efnahagssvæðinu er að
útgjöld til félags- og heilbrigðismála skiptast næstum jafnt
milli peningagreiðslna og þjónustu. Peningagreiðslur eru í
öllum öðrum löndum hærra hlutfall útgjalda en þjónusta og
í heild á EES svæðinu eru þær 68% útgjalda. Þó er vert að
benda á að í Noregi og Svíþjóð er þetta hlutfall um 58% og
koma þau lönd næst á eftir íslandi með lægstar hlutfallstölur.
Loks á ísland sameiginlegt með öðrum Norðurlöndum að
hluti ríkis og sveitarfélaga í fjármögnun útgjalda er stærri en
í flestum öðrum löndum Evrópska efnahagssvæðisins.
Ef skipting útgjalda milli peningagreiðslna og þjónustu á
Norðurlöndum árið 2000 er athuguð annars vegar í hlutfalli
af landsframleiðslu og hins vegar á íbúa í jafnvirðisgildum
í evrum (sjá töflu 3.2.11.), kemur fram að munur Islands og
hinna landanna liggur fyrst og fremst í minni hlut
peningagreiðslna. Þannig eru útgjöld til þjónustu á íbúa
reiknað í jafnvirðisgildum í evrum (PPP) 30% lægri í Finn-
landi en á íslandi, en þessi útgjöld eru 14% hærri í Svíþjóð
og Danmörku og 27% hærri í Noregi en á Islandi. Útgjöld
til peningagreiðslna eru hins vegar mun lægri á Islandi mælt
á þennan mælikvarða en í hinum löndunum. Á hinum
Norðurlöndunum eru þau frá því að vera 47% hærri í
Finnlandi til að vera 98% hærri í Danmörku, en á íslandi.
Tafla 3.2.12. sýnir þróun útgjalda til félags- og heilbrigðis-
mála á Norðurlöndum frá 1950 til 2000 í hlutfalli af
landsframleiðslu. Athyglisvert er að munur landanna er
tiltölulega lítill 1950. Ef hlutfall íslands árið 1950 er sett í
100, er hlutfall Svíþjóðar 137, Danmerkur 129, Finnlands
118ogNoregs 102. Breytingarframtil 1960erutiltölulega
litlar ef Noregur er undanskilinn. Áratug síðar eða 1970
hefur orðið stökkbreyting. Ef hlutfall íslands er þá sett í
100, er hlutfall Svíþjóðar og Danmerkur 181, Finnlands
137 og Noregs 149.
Breytingar þessar á útgjöldum falla saman við ört vaxandi
þátttöku kvenna á vinnumarkaði og í nárni í löndunum
ölhtm. Nefnamáþrennt sem hugsanlegar skýringar áþessum
mismun í þróun útgjalda. Fyrsta atriðið og líklega það
þýðingarmesta er að atvinnuástand á Islandi nær allt tímabilið
er mun betra en í hinum löndunum eins og tafla 3.2.13.
sýnir. Atvinnuleysi á Islandi var nær ekkert lengst af á
tímabilinu, það litla atvinnuleysi sem mældist var eingöngu
skammtímaatvinnuleysi. I hinum löndunum var ástandið
annað eins og taflan sýnir. Atvinnuleysi kallar á rneiri
útgjöld til peningagreiðslna á sviði félags- og heilbrigðis-
mála. Á það að sjálfsögðu ekki síst við verkefnasviðið
atvinnuleysi, en einnig með óbeinni hætti á öðrum sviðum.
Þannig lýsir mikil atvinnuþátttaka eldri borgara á Islandi
mikilli eftirspum eftir vinnuafli. Einnig má gera ráð fyrir að
mikil eftirspum eftir vinnuafli gefi fötluðum meiri möguleika
á vinnumarkaði, eins og raun hefur verið á hér á landi. Loks
veldur gott atvinnuástand minni þörf fyrir fjárhagsaðstoð.
Þetta fellur vel saman við að það er fyrst og fremst á sviði
útgjalda til peningagreiðslna sem útgjöld á Islandi eru
vemlega önnur en á hinum Norðurlöndunum.
Aðra skýringu má finna í mismunandi áherslum stjórn-
valda í löndunum. Annarstaðar á Norðurlöndum hefur sú
leið verið farin í mun meiri mæli en á Islandi, að skattleggja
íbúana og millifæra tekjumar til einstaklinga í gegnum
tryggingakerfið.