Morgunblaðið - 07.06.2008, Side 21

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 7. JÚNÍ 2008 21
MENNING
FIMM Króatar sýna list sína í sýn-
ingarsal Orkuveitunnar, í tengslum
við Listahátíð í Reykjavík. Sýning-
arstjóri er Radmila Iva Jankovic,
listfræðingur og sýningarstjóri og
henni til aðstoðar JBK Ransu,
myndlistarmaður og listgagnrýn-
andi. Viðfang listamannanna fimm
er að finna í bakgrunni þeirra fyrst
og fremst. Tengingu einkaheims við
opinbert rými, tengslum heima-
landsins við alþjóðlegan vettvang,
sögu lands og þjóðar og persónu-
legri sögu.
Tanja Dabo birtir mynd af ör-
væntingarfullum gestgjafa sem tek-
ur á móti ferðamönnum án þess að
hafa til þess orku eða getu, býður
alla velkomna en er bókstaflega að
missa móðinn. Í sama dúr var gjörn-
ingur Sinisa Labrovic á opnun þar
sem hann skar með gömlum rakhníf
broslínur upp úr munnvikum báðum
megin, augljóslega ekki hlátur í hug.
Antun Maracic sýnir ljós-
myndaröð af lítilli eyju, Lokrum.
Lokrum liggur utan við Dubrovnik
og er vinsæll ferðamannastaður, tíu
mínútna bátsferð flytur ferðalanga
þangað á hálftíma fresti yfir sum-
artímann, eyjan minnir á paradís.
Maracic hefur myndað eyjuna um
nokkurt skeið, í anda skrásetning-
araðferðar hugmyndalistarinnar, en
viðfangið hefur yfir sér rómantískan
blæ. Bæklingur með veðurskilyrðum
og lýsingum á birtu hverrar myndar
fylgir verkinu og fullkomnar hina
hlutlausu skrásetningu á þessari
draumkenndu mynd.
Toni Mestrovic hefur myndað
handverk föður síns þar sem hann
heggur til grjót í vegg, höggin dynja
hátt yfir sýningunni allri, eins og
undirtónn fortíðar við veruleika nú-
tímans. Verkið vekur upp nostalg-
íska tilfinningu fyrir einfaldleika
hversdagslífs liðinnar tíðar, en um
leið er hér um erfitt strit að ræða
sem fæstir myndu óska sér.
Sinisa Labrovic sem brosti ekki á
svo eftirminnilegan hátt við opnun
sýningar, er með myndband sem
sýnir fjölskyldu hans horfa á sjón-
varpsfréttir og rödd þularins yfir,
innrás umheimsins inn í fjölskyld-
una og heimilið. Myndin hefði allt
eins getað verið af íslenskri fjöl-
skyldu áður en það fyrirbæri
splundraðist fyrir framan marga
skjái.
Slaven Toljs sýnir ljósmyndir af
mönnum sem látist hafa við að verja
Dubrovnik, mikill fjöldi mynda líkt
og svífur í rýminu upplýstur af flögr-
andi geislum diskókúlu. Á kald-
hæðnislegan máta er spilað saman
raunverulegum, mannlegum harm-
leik og yfirborðsmennsku og sölu-
mennsku samtímans, svo úr verður
beitt verk. Gjörningur hans við opn-
un var sömuleiðis áleitinn, þar sem
föðurlandsást birtist í ýmsum mynd-
um.
Listamönnunum liggur öllum
mikið á hjarta og án þess að verk
þeirra innihaldi beinan boðskap þá
er það staðreynd að vitneskja okkar,
eða meðvitundin um skort á vitn-
eskju, um menningu Króatíu og erf-
iða sögu undanfarinna ára og ára-
tuga, þrengir sér í forgrunn verka
þeirra. Hið ósagða er sett í aðal-
hlutverk og sýningin vekur marg-
víslegar tilfinningar. Það er fengur
að sýningu sem þessari sem ýtir við
okkur og minnir á umheiminn og
veruleika ólíkan okkar eigin.
Draumar og veruleiki í samtímanum
Morgunblaðið/Golli
Fallnir Myndir Slaven Toljs af þeim sem féllu við að verja Dubrovnik.
MYNDLIST
Orkuveita Reykjavík
Til 27. júní. Opið mán. til fös. frá kl. 9-16.
Aðgangur ókeypis.
bbbmn
Ragna Sigurðardóttir
TÓNLIST
Íslenzka óperan
Listahátíðartónleikarbbbmn
Þorkell Sigurbjörnsson: Að vornóttum
(1981), Skref fyrir skref (1986), Umleik-
ur (1998), Enn fleiri skref (1998) og G–
svita (1976). Sigurbjörn Bernharðsson
fiðla og Anna Guðný Guðmundsdóttir pí-
anó. Miðvikudaginn 4. júní kl. 20.
TÍMINN flýgur. Áður en varir fer
einn fyrsti „enfant terrible“ hinna
framsæknu fríhjólandi Musica Nova
daga snemma á 7. áratug að verða
sjötugur! Nærri hálf öld er senn fok-
in hjá sem hendi væri veifað, og með
henni ótal eftirminnilegra viðburða
út í buska hins liðna.
Að vísu var undirritaður ekki
sjálfur nærstaddur allra fyrst þegar
módernisminn sleit hér barnskónum
með látum. Það voru hins vegar
margir áheyrenda í þéttingssetinni
Íslenzku óperunni s.l. miðvikudags-
kvöld. En kunni einhverja að hafa
laumlangað til að heyra og sjá eitt-
hvert uppákomustykki frá téðum
klaufaslettutíma, þó ekki væri nema
fyrir svipaða hvöt og þegar Egill
Skallagrímsson vildi dreifa silfri á
Alþingi, þá varð þeim ekki að ósk
sinni. Elzta verkið var frá 1976.
Enda hefur Þorkell Sigurbjörns-
son fyrir löngu markað sér sess með
tonnataki í hópi viðurkenndustu og
afkastamestu tónskálda okkar, þótt
fyrrum fyndist sér orðið (Tondichter
á tylliþýzku) óþarflega háfleygt ef ég
man rétt. Og það sem meira er –
hann er orðinn einn ástsælasti allra
íslenzkra nútímatónhöfunda.
Kannski m.a. þökk sé því að hjá hon-
um stóð tilraunatímabil tilrauna
vegna skammt, hafi þær nokkru
sinni verið meginmarkmið. Þvert á
móti hafa verk Þorkels, eins og fiðl-
arinn frændi hans nefndi réttilega
eftir hlé, einkennzt af sígildri tilfinn-
ingu fyrir laglínu, fáguðu tónmáli og
ósjaldan kímni. Að meðtöldu ósviknu
næmi fyrir músíkantískum og mið-
ilsvænum rithætti sem hefur verk
Þorkels upp fyrir „konseptúalisma“
stundartízku og gerir þau skemmti-
leg í spilun. Eins og nærri má geta
er sá eiginleiki jafnframt allra líkleg-
astur til að smita upplifun hlustenda
– síðasta en oft gleymdasta hlekks-
ins í heildarferli nútímatónsköp-
unar.
Ein– og tvíleiksverkin fimm fyrir
fiðlu með eða án píanós gáfu vit-
anlega varla sanngjarna þversneið
af gríðarfjölbreyttum verkasjóði
Þorkels, fyrir utan að þrjú þeirra
voru umritanir á frumgerðum. Að
vornóttum var upphaflega fyrir
flautu Manuelu Wieslers og píanó,
Skref fyrir skref fyrir einleiksvíólu
Svövu, systur Sigurbjörns, og Um-
leikur var umritun úr verki fyrir ein-
leiksfiðlu og Kammersveit Reykja-
víkur er að mínu viti kom, e.t.v.
óhjákvæmilega, frekar þurr-
pumpulega út í niðurþrengingu fyrir
fiðlu og flygil. Enn fleiri skref, frum-
samið fyrir Sigurbjörn, skilaði sér
betur, og G-svitan var hreinasta
eyrnayndi, eins og leiða mátti af
orðaleik enska frumheitisins (ef rétt
er munað), G-sweet.
Eiginlega fannst mér Listahátíð
sleppa fullódýrt frá upplögðu tilefni
til að heiðra jafngóðan tónsmið á
tímamótaári að verðleikum. Á móti
kom að flest var ljómandi vel leikið
og sumt rúmlega það – einkum síð-
astnefnda meistarastykkið frá 1976
er dillaði svo hlustendum innanvert
að jafnaðist á við skyndiferð í efra.
Enda gat enginn vefengt hlýleika
nærstaddra þegar tónskáldið og
flytjendur voru hyllt að leikslokum.
Eftir var þá aðeins aukalagið, kyrr-
lát útsetning Þorkels á íslenzka
sálmalaginu Grátandi kem ég, Guð
minn, til þín.
Ríkarður Ö. Pálsson
Meistari
laglínu,
fágunar
og kímni
SÝNINGIN sem nú stendur eftir í Hafn-
arhúsinu eftir að tilrauna-
maraþonsdagskránni lauk endurspeglar eft-
ir sem áður áherslur sýningarstjóranna
Ólafs Elíassonar og Hans Ulrich Obrist á
samspil lista og vísinda. Sýningin heldur
áfram að vera vettvangur ýmissa viðburða
fram eftir sumri og á eflaust eftir að taka
einhverjum breytingum.
Í A-sal má sjá ágætlega heppnaða inn-
setningu sem samanstendur af heimildum og
upptökum frá áþekku maraþoni sem þeir
héldu í Serpentine gallery í London á síð-
asta ári. Heimildasafn sýningarinnar La-
boraterium í umgjörð eftir Yona Friedman í
B-sal og hans eigið safn í C-sal er hins vegar
veikasti partur sýningarinnar og virkar
helst eins og ódýrt uppfyllingarefni. Hins
vegar er E-salur Errós með áhugaverðasta
móti þar sem sjá má sjálfsmyndirnar Augn-
líkami/Umbreyting, þekkt verk Carolee
Schneemann sem Erró ljósmyndaði á sínum
tíma ásamt fleiri verkum þar sem Erró vinn-
ur í samvinnu við aðra. Í þeim sal er einnig
einskonar matreiðslubók, innrammað bók-
verk eftir Marianne Abramovic en báðar
þessar heimsþekktu listakonur komu fram á
tilraunamaraþoninu og drógu að fjölda
gesta. Í E-sal eru einnig verk eftir aðra
listamenn og nýtur hljóðverk Brians Eno
„Singing the Soul of Civilisation“ sín vel þar en
hljóðverkið hljómar í ýmsum myndum um allt
Hafnarhúsið.
Í D-sal má upplifa einskonar breytilegt lit-
ljósamálverk í rými „Litamettun í Reykjavík“
eftir Carlos Cruz-Diez sem gerir tilraunir með
hvernig augað skynjar liti sem eru jafnvel ekki
til staðar í verkunum. Það eru þó verk Darra
Lorenzen og Katrínar Sigurðardóttur sem
skipta með sér F-salnum sem toppa sýninguna.
Darri býður upp á sérstaka upplifun í lokuðu
rými, sjónræna og líkamlega upplifun sem
hraðar hjartslætti, skerpir eftirtekt og neyðir
áhorfandann til ákveðinnar sjálfskoðunar.
Leyndardómsfull verk Katrínar af húsum nafn-
greindra manna sem voru aldrei byggð hafa
ekki einungis verið raungerð sem módel heldur
einnig verið brotin og límd saman aftur. Hér
má upplifa þá upphöfnu tilfinningu sem fylgir
gömlum sögulegum rústum ásamt óvæntri eft-
irsjá eftir því sem aldrei var en hefði getað orð-
ið.
Sýningin í heild er sundurlaus og samspil
vísinda og lista virkar yfirborðslegt á köflum.
Að hrista saman vísindi og listir er ekki ósvip-
að og að búa til majónes, að blanda olíu við
vatnsuppleysanleg efni svo úr verði samfella
sem ekki skilur sig og kekkjast. Einn aðal-
viðburður maraþonsins sem mikil eftirvænting
var fyrir, samvinna Dr. Ruth og Abramovic,
hljóp einmitt í kekki svo það endaði með því að
þær komu fram hvor í sínu lagi. Sögusagnir af
því ferli öllu saman verða eflaust hjá mörgum
eftirminnilegasti gjörningur þessa viðburðar,
eins og hús Katrínar, minningar um eitthvað
sem stóð til að gera en var aldrei gert.
Tilrauna-majónes
MYNDLIST
Listasafn Reykjavíkur Hafnarhús
Tilraunamaraþon - Listahátíð í Reykjavík. Sýningin
stendur til 24. ágúst. Opið alla daga frá kl. 10 til
17. Aðgangur ókeypis.
bbbnn
Morgunblaðið/Frikki
Módel „Leyndardómsfull verk Katrínar af húsum nafn-
greindra manna sem voru aldrei byggð ...“ Þóra Þórisdóttir
EINN félagi minn sagði við mig í
veislu á nýársnótt að hann hefði heyrt
í útvarpinu þá um daginn að fram-
undan yrði ár kammertónlistar á Ís-
landi.
Nú veit ég ekki hvort þetta hefur
gengið eftir. Á vissan hátt er alltaf ár
kammertónlistar á Íslandi, það er sú
tegund tónlistar sem mér finnst oft-
ast leikin og því miður sú sem venju-
lega nær bara sæmilegu meðallagi.
Af hverju? Jú, vegna þess að yf-
irleitt eru þetta hópar sem spila ekki
saman öllu jöfnu, nema þá í Sinfón-
íuhljómsveit Íslands. Það er þekkt
staðreynd að kammerhópur þarf að
hafa leikið lengi saman til að ná rétta
samhljómnum. Ég hugsa að það taki
tónlistarhóp mánuði, jafnvel ár, að ná
því að spila eins og einn maður.
Auðvitað eru til nokkrir kamm-
erhópar á Íslandi sem lengi hafa
starfað saman, en tónleikar þeirra
eru frekar undantekningin en hitt.
Og tónleikar erlendra kammerhópa
eru enn sjaldgæfari. Kvöldstund með
Ensemble Berlin í Grafarvogskirkju
á miðvikudagskvöldið var því kær-
komin tilbreyting, en þau eru öll með-
limir í Fílharmóníusveit Berlínar,
þeirri sömu sem Herbert von Karaj-
an stjórnaði.
Ég sá Karajan einu sinni stjórna
Berlínarfílaharmóníunni. Hljóm-
sveitin spilaði af sjaldheyrðri fágun,
og Karajan virtist lítið gera annað en
að standa fyrir framan hana með báð-
ar hendur uppi í lofti. Enda var
hljómsveitin svo þaulæfð að það
þurfti nánast ekkert að stjórna henni
á sjálfum tónleikunum.
Upplifunin var svipuð á mið-
vikudagskvöldið. Ensemble Berlin
samanstendur af sjö hljóðfæraleik-
urum og hvort sem viðfangsefnið var
Rossini eða Cimarosa, Scarlatti eða
Boccherini, var útkoman einstök,
túlkunin hnitmiðuð og leiftrandi og
tæknilegt öryggið nánast fullkomið.
Útsetningarnar eftir Wolfgang
Renz sem hópurinn lék voru sérlega
hugvitsamlegar. Sumar þeirra voru á
margan hátt áhrifameiri en frum-
gerðirnar, eins og óbókonsert í d-moll
eftir Scarlatti, sem unninn er úr
sembalsónötum hans. Það er sérlega
skemmtileg tónsmíð!
Í rauninni er óþarfi að telja upp
hvert atriði dagskrárinnar, en ég get
þó ekki annað en nefnt óbóleikarann
Christoph Hartmann, einhvern besta
óbóleikara sem hingað hefur komið.
Einleikur hans í Minningum frá Na-
pólí eftir Pasculli var svo stór-
fenglegur að ég man varla eftir öðru
eins. Nákvæmnin var lygileg og mús-
íkin svo lifandi og grípandi að maður
gleymdi stund og stað.
Hafi tónleikahaldarinn (Dominant
ehf) bestu þakkir fyrir að flytja svona
frábæra listamenn til landsins!
Er ár kammertónlistar?
TÓNLIST
Grafarvogskirkja
Tónlist eftir Scarlatti, Hasse, Boccherini,
Cimarosa, Rossini og Pasculli. Ensemble
Berlin lék. Miðvikudagur 4. júní.
Kammertónleikarbbbbm
Jónas Sen