Morgunblaðið - 07.06.2008, Page 28

28 LAUGARDAGUR 7. JÚNÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Ólafur Þ. Stephensen.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Útlitsritstjóri:
Árni Jörgensen.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
NýgenginndómurHæsta-
réttar Íslands í
Baugsmálinu
staðfestir að ís-
lenska dómskerfið er ófull-
komið. Með þeim ummælum
er ekki vísað til efnislegrar
niðurstöðu dómsins, heldur
málsmeðferðarinnar. Dóm-
urinn er enn ein vísbendingin
um, að hér á landi þarf að
koma upp millidómstigi.
Raunverulegu áfrýjunardóm-
stigi, þar sem mál eru endur-
skoðuð frá grunni.
Sigurður Tómas Magn-
ússon, settur saksóknari í
Baugsmálinu, bendir rétti-
lega á að Hæstiréttur hafi
ekki talið sér fært að end-
urmeta sönnunarmat héraðs-
dóms. Á þennan annmarka
hefur áður verið bent í Morg-
unblaðinu. Núna er staðan sú
að áfrýjun máls til Hæsta-
réttar felur ekki í sér endur-
skoðun þess í heild. Hæsti-
réttur tekur ekki skýrslur af
sakborningum og vitnum.
Reglan um milliliðalausa
sönnunarfærslu, þ.e. að
ákærður maður og vitni komi
fyrir þá sem kveða upp dóm-
inn, er því ekki virt. Ef sönn-
unarfærsla í máli færi að öllu
leyti fram aftur fyrir Hæsta-
rétti, þá væri ekkert að því að
hafa bara tvö dómstig. Þá
væri um raunverulega áfrýj-
un – og þar með endurskoðun
– máls að ræða. Því er ekki að
heilsa núna.
Frumvarp um
meðferð sakamála
varð að lögum á
síðasta degi
þingsins. Þegar
það var í smíðum vonuðu ýms-
ir þeir, sem starfa innan
dómskerfisins, að tækifærið
yrði nýtt til að koma á milli-
dómstigi. Þær raddir heyrð-
ust jafnt frá dómurum sem
ákæruvaldinu og lögmönnum.
Bent var á, að í flestum ríkj-
um Evrópu væri sú leið farin
að hafa þrjú dómstig. Réttar-
farsnefnd taldi líklegt að eina
leiðin til að ráða varanlega
bót á þeim vanda sem reglan
um milliliðalausa máls-
meðferð veldur, væri að
fjölga dómstigum. Samt lagði
nefndin það ekki til við samn-
ingu frumvarpsins og virtist
helsta ástæðan sú, að slíkt
kerfi yrði of dýrt og flókið.
Í réttarríki er aldrei of dýrt
að tryggja mannréttindi. Nú
virðist sem sú staðreynd sé
loks ljós, því dómsmálaráð-
herra hefur falið nefnd að
kanna hvernig þriðja dóm-
stiginu yrði komið á, með það
í huga að breyta lögum um
meðferð sakamála strax í
haust.
Vonandi verður ekki dregið
lengur að koma íslenska rétt-
arkerfinu í viðunandi horf, til
samræmis við almennt við-
urkennd mannréttindi. Nú-
verandi skipan mála var aldr-
ei góð og er löngu úrelt.
Í réttarríki er aldrei
of dýrt að tryggja
mannréttindi.}
Þörf á millidómstigi
Það er árvissíþrótt í um-
ræðum um nýt-
ingu fiskistofn-
anna í kringum
Ísland að vefengja
veiðiráðgjöf Hafrannsókna-
stofnunar fyrir næsta fisk-
veiðiár.
Undanfarin ár hefur af-
staða útvegsmanna verið sú
að hámarksafli sé skorinn of
skarpt niður og vilja þeir fara
hægar í sakirnar. Jafnvel er
talað um að gjá hafi myndast
milli útvegsmanna og sér-
fræðinga, sem hafa það hlut-
verk að meta stærð fiski-
stofna.
Vísindin á bak við aðferðir
Hafrannsóknastofnunar eru
vissulega ekki óskeikul. Það
er ekki einfalt verk að nálgast
sannleikann um fjölda fiska í
sjónum. Opin umræða um að-
ferðafræði er af hinu góða og
til þess fallin að bæta vinnu-
brögð sem viðhöfð eru.
Friðrik J. Arngrímsson
framkvæmdastjóri Lands-
sambands íslenskra útvegs-
manna hefur sýnt takmörk-
unum vísindanna
vissan skilning.
En hann telur að
það vanti meira
fjármagn til að
sinna betur rann-
sóknum á nytjastofnun í sjón-
um. Á morgunvakt Rásar eitt
á fimmtudag sagði fram-
kvæmdastjórinn að það vant-
aði stórkostlega fjármuni til
hafrannsókna og Hafrann-
sóknastofnunar.
Vafalaust er hægt að gera
betur á þessu sviði með hærri
fjárframlögum. Ákvörðun um
heildarafla hefur áhrif á
framtíðarvirði auðlind-
arinnar. En er sjálfsagt að
aukin fjárframlög komi frá
skattgreiðendum? Er ekki
eðlilegt að þeir sem nýta
þessa auðlind taki aukinn þátt
í kostnaði sem fellur til vegna
hafrannsókna?
Til langs tíma eru það fyrst
og fremst hagsmunir útvegs-
manna að veiðiráðgjöf Haf-
rannsóknastofnunar sé sem
réttust. Því eiga þeir að
greiða meira til hafrannsókna
í kringum Ísland.
Útvegsmenn eiga að
greiða meira til haf-
rannsókna.}
Útgerðarmenn borgi
Í
vikunni stóð ég í sól og blíðu og virti
fyrir mér hundagrafreit Edinborgar-
kastala. Þar las ég um dygga og
trygga og hugrakka hunda sem höfðu
þeyst um heimsins lendur með „hús-
bændum“ sínum að verjast óvinum. Grafreitir
þeirra og minnisvarðar voru reistir af ást og
umhyggju mannskepnunnar.
Þegar ég kom heim á hótel las ég á netinu að
ísbjörn hefði verið skotinn á Íslandi.
Þegar alfriðað dýr í útrýmingarhættu rekur
á Íslands strendur ætti tiltekið grundvallarvið-
mið nokkuð augljóslega að liggja fyrir: Leitað
verði allra – allra – leiða við að komast hjá af-
lífun, enda ætti siðuð þjóð með minnsta áhuga á
dýravernd fyrir löngu að hafa komið sér upp
áætlun um hvernig bregðast eigi við. Ísbirni
hefur í gegnum aldirnar rekið til Íslands – það kemur ekki
á óvart að svo sé enn.
Þeim sem á endanum tóku í gikkinn er hér ekki um að
kenna. Þeir fóru að fyrirmælum yfirvalda, ákvörðunum
annarra, og ef til vill var staðan flókin.
En kemur aflífun friðaðs dýrs á Íslandi á óvart? Hversu
glöggt skiljum við sameiginlega ábyrgð okkar á útrým-
ingu dýrategunda, eyðileggingu lífríkis og niðurrifi vist-
kerfa? Þegar allt kemur til alls þá skutum við öll þennan
ísbjörn sem féll – við tókum öll í gikkinn. Staðreyndin er
nefnilega sú að óábyrgir lífshættir okkar og neysluómenn-
ing, sóun, mengun, útblástur, græðgi, andvaraleysi og
fleira til – allt er þetta einmitt að útrýma ísbjörnum heims-
ins. Hlýnun jarðar af mannavöldum er að grafa undan til-
vist þeirra af meiri hraða en nokkurn óraði fyrir.
Við sjáum það ekki eins bersýnilega og þegar eitt stakt
dýr er drepið, en þannig er það. Þarna bíða
þau eitt af öðru, undur veraldar, í biðsal dauð-
ans: Við röðum þeim upp við múrinn ósýnilega
til aftöku og tökum í gikkinn á hverjum degi
með áframhaldandi sóun og skeytingarleysi.
Ísbjörninn trónir á toppi ísjakans.
Ef við viljum raunverulega bjarga ísbjörn-
um, fiskistofnum, tígrisdýrum, plöntum, vatns-
föllum, landslagi og vistkerfum frá útrýmingu,
þá þurfum við að hafa hugrekki til að setja um-
hverfismál í sinni heildstæðu mynd mannlegs
samfélags, lífríkis og lífshátta í fyrsta sæti.
Ekki bara í eitt sinn þegar stakur ísbjörn kem-
ur til landsins, heldur á hverjum degi.
Hvað ætlum við að gera í dag til að stuðla að
vistvænni lifnaðarháttum í eigin lífi? Hvernig
pólitík ætlum við að velja, hvernig efnahag,
hvernig fyrirtæki, hvernig samfélag, hvernig gildi til fram-
tíðar?
Í flugvélinni á leið heim las ég aðra frétt. Núna af kött-
um. Aldrei hefur ríkt jafnmikið neyðarástand í Kattholti.
Kettir eru í tugatali skildir eftir í reiðuleysi og ömurleg ör-
lög blasa jafnvel við kettlingafullum læðum. Kattavinir
hafa ekki undan.
,,Siðferðilegt þrek þjóðar er hægt að meta með því
hvernig hún fer með dýr“ sagði dýra- og mannvinurinn
Mahatma Gandhi. Kann hann að hafa eitthvað fyrir sér í
því? | liljagretars@gmail.com
Guðfríður Lilja
Grétarsdóttir
Pistill
Tökum við í gikkinn í dag?
Hljóðpistlar Morgunblaðsins
Guðfríður Lilja Grétarsdóttir les pistilinn
Hljóðvarp | mbl.is
FRÉTTASKÝRING
Eftir Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
ÞAÐ harðnar á dalnum og snörp
dýfa hagkerfisins setur mark sitt á
fjárlagagerðina, sem hafin er fyrir
næsta ár. „Það er alveg ljóst að árið
2009 verður allt annað en 2008. Þar
af leiðandi þarf að horfa á að tekjur
og gjöld spili þar saman á skyn-
samlegan hátt,“ segir Gunnar Svav-
arsson, formaður fjárlaganefndar.
Ráðlegt er að búa sig undir snögg-
an viðsnúning og að tekjur ríkissjóðs
skreppi saman. Þær hafa aldrei vax-
ið jafnmikið og í uppsveiflu seinustu
ára, tekjuafgangurinn á seinustu
fjórum árum var 170 milljarðar.
„Núna er að fjara undan tekjunum
þegar horfur eru á því að hagvöxt-
urinn minnki mikið,“ segir Nökkvi
Bragason, skrifstofustjóri fjár-
lagaskrifstofu fjármálaráðuneyt-
isins.
Spá 19,6 milljarða halla 2009
Fjárlögin fyrir yfirstandandi ár
voru afgreidd með 39 milljarða af-
gangi. Nú gerir fjármálaráðuneytið
ráð fyrir að hann verði 11 milljörðum
kr. minni eða 28 milljarðar (reiknað á
svonefndum þjóðhagsgrunni). Sam-
drátturinn hafi þessu næst þau áhrif
að ríkissjóður verði að öllum lík-
indum rekinn með halla bæði á
næsta og á þarnæsta ári. Í vor-
skýrslu ráðuneytisins er því spáð að
tekjuafkoma ríkissjóðs verði nei-
kvæð um 19,6 milljarða á árinu 2009
og 2010 verði hallinn um 15 millj-
arðar.
Gunnar Svavarsson segir þó ekki
stefnt að hallarekstri á ríkissjóði á
næsta ári, „en það má allt eins búast
við því að við verðum einhvers staðar
á pari öðru hvorum megin við núllið.“
Niðursveiflan í efnahagslífinu er
enn sem komið er ekki sýnileg að
neinu ráði í skattheimtunni á fyrstu
mánuðum ársins. Afkoma ríkissjóðs
hefur verið í samræmi við spár en
fastlega má búast við að í ágúst og
september verði komin fram skýr
merki um að skatttekjur séu að
minnka, aðallega vegna minni
neysluskatta. Ganga má út frá því að
fjara muni undan fjármagns-
tekjuskattinum þegar kemur fram á
næsta ár.
Þótt tekjuhlið ríkisfjármálanna
skreppi saman með haustinu „sjá
það allir í hendi sér að við blasir tölu-
verður útgjaldavöxtur í fjárlaga-
frumvarpi næsta árs,“ segir einn við-
mælandi. Það stafar ekki síst af
ákvörðunum ríkisstjórnar um fjöl-
margar aðgerðir sem lofað var í
stjórnarsáttmálanum. Þær leiða til
aukinna útgjalda, m.a. í almanna-
tryggingakerfinu, þar sem dregið er
úr tekjuskerðingum og hækkanir
munu eiga sér stað á húsaleigu-
bótum, vaxtabótum og barnabótum.
Loforð liggja fyrir um tekjuskatts-
lækkanir til að greiða fyrir sam-
komulagi á vinnumarkaði og engum
blandast hugur um að kjarasamn-
ingar ríkisins verða mjög þungir fyr-
ir ríkið. Um þessar mundir eru ráðu-
neytin að vinna að tillögugerð innan
útgjaldaramma sem þeim hafa verið
settir fyrir fjárlagafrumvarpið. Boð-
skapurinn er að draga úr út-
gjaldavextinum þar sem unnt er.
Skoða vel hvar tækifæri eru til
hagræðingar í ríkisrekstrinum
Skoða á rækilega á næstu vikum
hvar tækifæri eru í ríkisrekstrinum
til hagræðingar. Ýmis stór verkefni
verða einnig skoðuð: ,,Það má vel
vera að það séu líka einhver önnur
verkefni sem hugsanlega þurfi að
fresta vegna þess að þau eru ekki
komin nógu hratt fram. Þar er ég að
tala um hugsanlega háskólasjúkra-
húsið,“ segir Gunnar Svavarsson.
Eftir blásandi meðbyr
tekur hallarekstur við
» Kjarasamningar opinberrastarfsmanna auka launakostn-
að ríkissjóðs verulega.
» Áformað er að fjárfesting-arútgjöld ríkisins verði aukin á
þessu ári og því næsta nema
ákveðið verði að fresta einstökum
framkvæmdum.
» Hækkun húsaleigubóta, aukinréttindi í almannatrygg-
ingakerfinu, hækkun bóta og
auknar atvinnuleysisbætur munu
auka á útgjöld ríkissjóðs á næsta
ári og ljóst er að útgjöld vaxa
vegna menntamálanna.
» Veltuskattar á borð við virð-isaukaskatt eru næmir fyrir
sveiflum og ríkissjóður verður af
tekjum þegar neysla minnkar.
» Spáð er minni tekjum af gjöld-um sem lögð eru á í krónutölu,
s.s. af bensíngjaldi og gjöldum
sem hafa lítið breyst um árabil,
s.s. áfengisgjald af sterku áfengi.
» Reikna má með að fjari undantekjum af fjármagnstekju-
skatti.
»Minni tekjur koma í ríkissjóðeftir hækkun persónuafsláttar
og lækkun tekjuskatts fyrirtækja.
Aukin útgjöld Minni tekjur
Tekjur ríkissjóðs janúar til apríl árin 2006 til 2008
Þótt ríkið hafi haft miklar tekjur frá áramótum sjást þess merki að nú sé að
hægjast um. Innheimta virðisaukaskatts dróst saman um 4,8% að raunvirði.
 ((('  
( .





 !

= 
   /

= 
/ 

! 


 / 

" !# $%&!#

J
   


 



8/
- 

'
(! !#% '* !%) 








==  
"'($'M
&(#$)
+.(&MM



.'(M#)
+$(#M)


11 P

 

(
=! 

"M(M&'
$()$&
"#($#$

 

22()"$
+)(M$"
 


=
 
.+(#2'
$(&2"
"'(MM#

).(&'M
22(M'M
+&(&MM


 
"##) "##$ "##&