Faxi - 01.12.2019, Síða 35

FAXI 35
má að allt að þriðjungur þjóðarinnar hafi
látist á fáum árum.
Ísland stóð undir nafni, ís var við land
fram eftir sumrum, lítil grasspretta og
eldgos og fiskileysi á grunnslóð. Uppvaxtar-
skilyrðin voru því ekki góð á þessum tíma
og voru síðustu tveir áratugir 19. aldar
mikil harðindaár á Íslandi.
Svo virðist sem Hannes hafi orðið við-
skila við foreldra sína sem var ekki óþekkt á
þessum tíma og ólst hann upp hjá vanda-
lausum frá 11 ára aldri eftir að hafa misst
móður sína. Hann var tökudrengur að Syðri
Hofdölum en 18 ára fór hann að bænum
Framnesi þar sem hann var til 22 ára aldurs
en þá fór hann á Syðri Brekkur í Akrahreppi
sem vinnumaður. Hann átti góð ár á Fram-
nesi og hélt ávallt tryggð við það fólk en víst
er að dvölin hjá tökubörnum hefur verið
misgóð á þessum tíma og ung þurftu börnin
að vinna fyrir sér.
Kynni takast á fjörugu sveitaballi
Árið 1904 réðist Hannes í Dalina til að
kenna vefnað og vann þar við torfristu og
húsbyggingar. Þar hitti hann Arnbjörgu
konu sína en þá var Arnbjörg innan við
tvítugt en Hannes 25 ára. Um Arnbjörgu
og systur hennar segir að þær hafi verið
afburðamyndalegar bæði í sjón og raun.
Hannes mun hafa verið glæsilegur á velli,
gleðimaður á skagfirska vísu og hrókur alls
fagnaðar á mannamótum. Hann spilaði á
harmóníku og lék fyrir dansi á böllum. Ekki
er talið ólíklegt að kynni þeirra Arnbjargar
hafi hafist á fjörugu sveitaballi.
Arnbjörg ólst upp fyrstu árin í Bergþórs-
búð vestur á Snæfellsnesi ásamt systrum
sínum tveimur Guðrúnu Sigríði sem var
fædd 1879 og Margréti sem var fædd
1882. Á Arnarstapa undir jökli var afkoma
leiguliða algjörlega komin undir fiskisæld.
Þar voru grasnytjar litlar og skepnur fáar.
Sjófangið var það sem hélt lífinu í fólkinu.
Fiskileysi á grunnslóð mun hafa valdið því
að Sigurður Vigfússon flutti inn í Dali með
fjölskyldu sína upp úr miðjum aldri. Hann
var víða í húsamennsku í Dölunum m.a.
í Geirshlið, Skógsmúla og endaði á Fögru
Grund sem var byggð úr landi Harrastaða í
Miðdölum.
Ágúst Vigfússon sonur Margrétar lýsir afa
sínum svo í bók sinni Dalamaður segir frá.
„Hann er meðalmaður á hæð, svarthærður
og frekar dökkur yfirlitum. Snaggaralegur
í öllum hreyfingum, fjörmaður og áreiðan-
lega hörkuduglegur. Hann mun hafa verið
mjög fríður á sínum yngri árum. Á öðrum
stað segir Ágúst, „allar voru þær systur
álitnar mestu myndarmanneskjur, afburða-
myndarlegar bæði í sjón og raun.” Að hans
sögn fannst Margréti alla ævi nesið fegurst
allra staða einkum Breiðuvíkin. „Svo töfrum
slungið var þetta æskuumhverfi í huga
hennar að ekkert annað komst þar að til
samanburðar. Það lifði í vitund hennar alla
tíð, allt til hinstu stundar, sem hið fegursta
og yndislegasta á jarðríki og þó var hún
alin upp í sárri fátækt, jafnvel örbirgð. Einu
sinni var ekkert til á heimilinu að nærast á
nema örlítill mjólkursopi úr einu kúnni sem
til var á heimilinu. Móðir hennar úthlutaði
einum bolla handa hverju barni, áður en
farið var að hátta. Þá vildi svo heppilega til
að mamma fann þrjá þorskhausa úti í hjalli,
sem af einhverjum ástæðum höfðu orðið
þar eftir. Hún mundi þetta alla tíð. Hún
sagði að hún hefði aldrei orðið eins fegin að
fá mat sinn og í þetta skipti.”
Þetta gefur nokkra innsýn í kjör og
aðstæður alþýðunnar fyrir aldamótin. Ef
ekki gaf á sjó á nesinu var hungurvofan
við dyrnar. Margrét mundi vel kvíðann og
hræðsluna ef veður voru víðsjál og pabbi
hennar var á sjó og vélbátar ekki komnir
til sögunnar. Mátti segja að hætta væri
á ferðum ef veður breyttist. Einu atviki
sagðist hún muna eftir sérstaklega hvað
þetta snerti.
„Það var um miðjan vetur, almennt var
róið og pabbi var á sjó. Upp úr hádegi
Í fermingarveislu.
Barnaafmæli á Sunnbraut árið 1954.
Arnbjörg á 75 ára afmæli sínu.