Heimsmynd - 01.11.1988, Qupperneq 12

Raunar hefur verið bent á að við
íslendingar séum nokkuð
glúrnir að sjá fram úr raun-
verulegum eða ímynduðum
hallærum. Þegar verulega bját-
ar á, eins og þegar sfldin hvarf
og verðlag hrundi erlendis á
afurðum okkar árin 1967 til
1969, eða á árum verðbólgu-
kreppunnar í lok stjórnartímabils Gunn-
ars Thoroddsens 1983 til 1986, hefur
reynst tiltölulega auðvelt að ná fram
„þjóðarsátt", sem að miklu leyti er í því
fólgin að launafólk slakar á sínum hlut í
von um ávinning síðar. Það er fyrst þeg-
ar efnahagslegt blómaskeið rennur upp
sem allt fer úr böndunum. Allir reyna að
hrifsa sinn skerf af ávinningnum og sú
tilfinning magnast almennt, að misrétti
aukist og sé orðið óþolandi. Og þrátt fyr-
ir hátimbraðar seðla-
bankahallir og efna-
hagsstofnanir, sem
hreykja sér eins og
hver stromphúfan
upp af annarri, er
eins og enginn sér-
fræðingur kunni
neitt fyrir sér um
efnahagsstjórnun í
góðæri. Lítilfjörleg-
um misvægisvanda
er snarlega snúið
upp í víðfeðmt
kreppuástand - og
þá geta kreppusér-
fræðingarnir í millj-
ónahöllunum tekið
við og komið skikki á hlutina svo lengi
sem þeim tekst að halda kreppunni
við!
En hver er vandinn sem við er að
glíma nú? Mjög hefur á það skort í fjöl-
miðlamoldviðri síðustu daga og vikna að
skýrt og greinilega hafi komið fram hver
vandinn er, hvaða úrræði hver stjórnar-
flokkanna hefur lagt fram til lausnar
hans og hvað þær tillögur hafa í för með
sér fyrir fyrirtækin og heimilin, nái þær
fram að ganga. Það eru fjölmiðlarnir
ekki hvað síst sem snúið hafa minnihátt-
ar efnahagserfiðleikum upp í djúpstæða
efnahags- og stjórnmálakreppu. Mál-
efnalegur ágreiningur hefur verið pers-
ónugerður og magnaður upp í fjandskap
milli þriggja helstu foringja fyrrverandi
ríkisstjórnar, sem því miður hafa verið
fjölmiðlunum eftirlátanleg verkfæri í við-
leitni þeirra til að krydda „gúrkutíðina"
með fréttum af hverju stórupphlaupinu á
fætur öðru.
Vandinn er í sjálfu sér gamalkunnur.
Hækkandi verð á framleiðsluafurðum
okkar erlendis losar um allar hömlur
innanlands. Hækkandi verði á vörum og
þjónustu er velt út í verðlagið. Allir
keppast við að koma skyndigróðanum
fyrir í varanlegri verðmætum. Við það
tekur byggingariðnaðurinn slíkan fjör-
kipp að vinnuafl innan hans er nánast á
uppboði. Aðrar stéttir gera kröfur um að
fylgja í kjölfarið. Útflutningsatvinnuveg-
irnir fylgja með í dansinum svo lengi sem
svigrúm er til hækkana erlendis. Verðið
nær hámarki þar, viðvörunarraddir fara
að heyrast frá útflutningsfyrirtækjunum,
sem enginn tekur mark á, enda þau al-
þekkt fyrir „barlóm“. Fiskverkunarfólk
dregst aftur úr í launum samanborið við
aðra og krefst réttar síns. Þegar svo verð-
ur verðlækkun erlendis, sama hversu smá-
vægileg hún er, skellur á kreppa í þessum
atvinnugreinum.
Það er búið að liggja ljóst fyrir allt
þetta ár að miklir erfiðleikar blöstu við í
útflutningsgreinunum. Fast gengi sam-
fara stórfelldri verðbólgu innanlands var
aðeins mögulegt meðan verð fór hækk-
andi erlendis og við gátum flutt verð-
bólguna út. Gripið var til „lítilla" gengis-
fellinga í febrúar og maí. Samtímis knúði
láglaunafólk fram kauphækkanir til sam-
ræmis við aðrar stéttir án þess að inn-
stæða væri fyrir þeim hjá fyrirtækjunum.
Öllum hefði þó átt að vera ljóst að með
aðgerðum stjórnvalda í febrúar og maí
var vandanum aðeins skotið fram á
haustið. Það var pólitískt glappaskot.
Með því blandaðist þessi vandi útflutn-
ingsgreinanna saman við þann vanda
stjórnmálamannanna að skila hallalaus-
um fjárlögum. Vandi útflutningsgrein-
anna er fyrst og fremst misgengi innan
þjóðfélagsins: Þessar greinar geta ekki
velt verðbólgunni yfir í verðlag fram-
leiðslu sinnar nema á meðan markaðs-
verð þeirra fer hækkandi erlendis, en all-
ar aðrar greinar framleiðslu og þjónustu
velta sínum hækkunum yfir á herðar við-
skiptavinarins innanlands.
Hin hefðbundna íslenska leið til að
leysa þennan vanda er gengisfelling, það
er verðhækkun erlendra gjaldmiðla.
Með því er ætlunin að fjölga krónunum,
sem útflutningsgreinarnar fá í sinn hlut,
það er verðmæti eru flutt frá launafólki
og öðrum greinum, fyrst og fremst til
fiskvinnslunnar. Þetta gerist þó því að-
eins að kaupið hækki ekki að sama
skapi, heldur sitji launafólk uppi með
sama krónufjölda en í verðminni krón-
um. Kaupmátturinn er þannig færður
niður, en mismunurinn á að renna til út-
flutningsgreinanna. En þessi leið virkar
ekki lengur nema að hluta eftir að verð-
trygging fjárskuldbindinga var tekin upp.
Krónan er í raun ekki lengur gjaldmiðill
þjóðarinnar heldur er lánskjaravísitalan
sá mælikvarði sem gildi peninga er mælt
á. Hér á árum áður minnkuðu skuldir
manna líka við gengisfellingu. Menn
borguðu að vísu sömu upphæð í krónu-
tölu, en nú í verðminni krónum. En
áhrif gengisfellingarinnar ganga nú inn í
lánskjaravísitöluna og skuldurum er gert
að greiða höfuðstól skulda sinna í sömu
verðmætum og þegar til þeirra var stofn-
að. Því gagnar gengisfelling ekki lengur
til að flytja raunveruleg verðmæti á milli
greina. Hún er nánast bara leið til að
lækka kaupið og liðka með því rekst-
urinn í framtíð-
inni. Erlendar skuld-
ir hækka að sjálf-
sögðu, innlendar
skuldir líka vegna
lánskj aravísitölunn-
ar, erlendar rekstrar-
vörur hækka og inn-
lendar líka sem nem-
ur þætti innflutts hrá-
efnis í þeim. Því eru
nú uppi háværar
kröfur um afnám
lánskj aravísitölunn-
ar eða breytingar á
henni, sem gæfi
stjórnmálamönnum
vald til að hafa áhrif
á hvað hún mælir og hvernig (sem er
náttúrlega það sama og að afnema
hana). Þetta er í rauninni krafa um aft-
urhvarf til fyrra ástands gengisfellinga og
skuldauppgjafa, sem svo rækilega og eft-
irminnilega hafði siglt í strand fyrir tæp-
um áratug, 1979.
Þegar Þorsteinn Pálsson skipaði ráð-
gjafarnefnd ríkisstjórnarinnar mönnum
sem fyrst og fremst hugsa út frá hags-
munum fiskvinnslunnar, hefði mátt ljóst
vera, eftir reynslu þeirra af gengisfelling-
unum fyrr á árinu, að þeir mundu leggja
til aðra leið, sem færði raunveruleg verð-
mæti til í þjóðfélaginu. Þessi leið hlaut
nafnið NIÐURFÆRSLA. Hugmynd
þeirra var að færa niður ýmsa helstu
þætti efnahagslífsins, hvern á fætur öðr-
um. Byrja skyldi á því að færa niður laun
með lagaboði yfir alla línuna um allt að 9
prósent. í kjölfarið skyldu verðlag og
vextir lækka, annaðhvort fyrir tilstilli
markaðsaflanna, eða með valdboði
(,,handafli“), ef nauðsynlegt reyndist.
Þetta átti að lækka kostnað útflutnings-
greinanna, bæði launa- og fjármagns-
kostnað. Lækkandi kaupmáttur almenn-
ings átti að draga úr innflutningi og þar
af leiðandi úr viðskiptahallanum, minnk-
andi viðskiptavelta að slá á þensluna og
framkalla nægilegan samdrátt til að fá
Þrátt fyrir hátimbraðar seðlabankahallir og
efnahagsstofnanir, sem hreykja sér eins og hver
stromphúfan upp af annarri, er eins og enginn
sérfræðingur kunni neitt fyrir sér um
efnahagsstjórnun í góðæri
12 HEIMSMYND