Heimsmynd - 01.11.1988, Blaðsíða 26

úddatrú, sem er ekki trú á guð eða guði, á rætur
að rekja til indversks prins sem var uppi fyrir um
2500 árum. Hann varð ungur meinlætamaður í leit
að tilgangi lífsins. Þótt Búdda þætti veraldarvafst-
ur fánýtt var hann þeirrar skoðunar að hægt væri
að byggja upp betri heim í þessari jarðvist. Hann
hafði enga trú á heimspekilegum vangaveltum
sem ekki fólu í sér lausnir og forðaðist vangavelt-
ur um tilvist og eðli guðs. Honum fannst mikil-
vægara að leysa aðkallandi vandamál líðandi
stundar. Búdda stofnaði munkareglu og síðar
nunnureglu. Inntak kenningar hans var að unnt
væri að lifa lífinu án þjáningar sem væri afleiðing vanþekking-
ar og öðlast með því móti hugarró og hamingju. Búdda setti
fram kenninguna um óstöðugleika, að allir hlutir væru háðir
sífelldum breytingum og þar af leiðandi mættu menn ekki
ánetjast varanlegum hlutum eða hugmyndum. Önnur kenning
hans fjallar um almenna þjáningu mannsins þar sem allar ver-
ur þjást og sú þriðja er karma-lögmálið um orsök og afleið-
ingu, þar sem gott leiðir til góðs og illt til ills. Búdda lagði
áherslu á einingu heildarinnar
þar sem ekkert sjálf er til
heldur er einstaklingurinn
órjúfanlegur hluti af allri lífs-
heildinni. Hið mikilvægasta í
búddisma er þjálfunin fremur
en trúin og sannleikurinn er
fólginn í uppljómun. Ekkert
fyrirbæri á sér yfirnáttúrulega
skýringu og engin yfirnáttúru-
leg vera er skapari heimsins
né stjórnar honum. Það er
enginn til að biðja til í búdd-
isma enda er allt útskýrt með
karmalögmálinu með tilliti til
afleiðingar en ekki með umb-
un eða refsingu.
Fyrir mörgum er búddismi
dularfull trú eins og svo mörg
önnur austræn trúarbrögð.
Fólk gerir sér ýmsar hug-
myndir um þessi trúarbrögð,
oft eru þau afgreidd stuttlega
og með fordómum. Þótt búdd-
ismi eigi sér lengri sögu en
kristni eru fordómarnir í þá
veru að þetta séu frumstæð
trúarbrögð úr tengslum við
nútímann. Engu að síður eru sum þessara trúarbragða að
festa sig í sessi í hraðskreiðum iðnaðarþjóðfélögum Vestur-
landa og aðlaga sig hinu nýja umhverfi en samkvæmt skoðun-
um þeirra sem aðhyllast búddisma er sérstaða hans meðal
annars fólgin í aðlögunarhæfni trúarinnar, þar sem hún hefur
tekið breytingum eftir því í hvaða menningarsamfélagi hún er
iðkuð. Þannig er búddismi í Tailandi ólíkur búddisma í Japan
eða Tíbet. Eftir að kínverskir kommúnistar innlimuðu Tíbet
fyrir rúmum þremur áratugum hefur tíbeskum meisturum í út-
legð. fjölgað. Ótrauðir halda þeir áfram að flytja boðskapinn
allt frá Nepal og Indlandi til Bandaríkjanna. Þar stofnaði tí-
beski meistarinn Trungpa skóla í Boulder og meðal fjölmargra
nemenda var einn ættaður úr Sólheimunum í Reykjavík. Hon-
um gaf Trungpa nafnið, Kunga Raltri (Sverð hinnar miklu
gleði), en foreldrarnir höfðu upphaflega skírt hann til krist-
innar trúar, Hans Eirík, árið 1957.
Fyrir Eiríki er það engin tilviljun að hann kynntist búdd-
isma. Hann var á flóamarkaði í Berlín þegar hann rakst á bók
eftir Chogyam Trungpa, tíbeskan meistara sem í útlegð hafði
stundað nám við Oxford-háskóla í Bretlandi og síðar haldið til
Bandaríkjanna og stofnað skóla þar.
„Ég fór til Berlínar árið 1980 í þeim tilgangi að nema heim-
speki og trúarbragðafræði. Ég var ráðvilltur eins og svo margt
annað ungt fólk. Við höfum slíka valkosti í lífinu en þorum oft
ekki að helga okkur einhverju ákveðnu af ótta við vonbrigði.
Ég var rótlaus og fann mig ekki á nýja staðnum. Ég hafði hætt
námi í Tónlistarskólanum í Reykjavík, selt sellóið mitt og sagt
skilið við tónlistina. Ég fann mig ekki í náminu í Berlín. Núna
finnst mér yfirferð í trúarbragðafræðum við háskólann þar
yfirborðskennd í samanburði við það sem ég kynntist síðar.
Skilgreiningar á trú voru í freudískum dúr og snertu mann á
engan hátt persónulega. Prófessorarnir, sem voru margir mjög
færir, finnast mér núna hafa verið tilfinningalega harðnaðir af
langri og strangri vist í fílabeinsturni akademíunnar. Utan
skólans hélt ég áfram persónulegri leit minni. Ég varð mein-
lætamaður, lifði á grasafæði, svaf á hörðu gólfi en fannst til-
veran fánýt, listir, umhverfi og fólk almennt snerti mig ekki.
Ég var fullur af vantrausti og strangur við sjálfan mig. Með
meinlætinu taldi ég mig geta fundið einhvern tilgang. í raun
var ég aðeins mjög upptekinn af sjálfum mér. Þegar ég rakst á
bókina eftir meistara Trungpa gleypti ég hana í mig. Síðan
leitaði ég uppi námskeið í öllum háskólum í Þýskalandi til að
athuga hvar tíbeskur búddismi væri kenndur og komst að því
að slík námskeið voru við háskólana í Bonn og Hamborg. Ég
fór til Bonn 1982 og hitti þar einn nemanda Trungpa, dr. Jere-
my Hayward, sem er bandarískur kjarneðlisfræðingur og
sendikennari í Þýskalandi. Hann kom mér í samband við mið-
stöð Trungpa í Evrópu, sem er í Marburgh, en Trungpa er tal-
inn einn merkasti tíbeski meistarinn sem fluttist til Vestur-
landa og af sumum sá umdeildasti. Hann var umdeildur vegna
þess að hann útskýrði búddismann á nútímamáli og í nútíma-
hugtökum auk þess sem hann gagnrýndi allt fals og dýrðar-
ljóma sem fylgdi austrænum trúarbrögðum. Hann fjarlægði út-
lendar og framandi umbúðir fræðanna, þannig að kjarninn
kæmist til skila á ferskan hátt.“
Eiríkur dvaldist í Marburgh í tæpt ár, bjó í sambýli við iðk-
endur búddisma og kynntist þar hugleiðslu. Síðar flutti hann
inn á heimili sendikennara Trungpa og í ársbyrjun 1984 hélt
hann á vit meistarans sjálfs, til Boulder í Colorado. „Ég var
hræddur og óöruggur í þessu framandi umhverfi en um leið
fullur áhuga og gleði yfir því sem beið mín.“
Sú tegund búddisma sem Eiríkur leggur stund á er
vajrayana búddismi sem iðkaður hefur verið í Tíbet um aldir
og er hann að nokkru frábrugðinn hinayana búddisma og
mahayana. Hinayana búddisminn barst til dæmis til Evrópu
frá Tailandi og Ceylon en mahayana hefur verið iðkaður í
Japan. Að sögn Eiríks er mahayana meira bundinn við strang-
ari iðkun og einfaldleika í ytri formum en tíbeska hefðin.
„Búddismi barst til Tíbet frá Indlandi á áttundu öld. Á Ind-
landi hafði þessi búddismi verið iðkaður í klaustrum sem og af
hópi manna utan þeirra sem lifðu í ákveðinni andstöðu við
aga klaustranna. Þeir innlimuðu í iðkunina bæði veikleika sína
og lífsnautnir. í Tíbet héldu þessir straumar áfram að samlag-
ast, klausturmenningin annars vegar og þeir sem voru ekki
bundnir munka- eða nunnuheitum hins vegar en iðkuðu búdd-
ismann af miklum heilindum. Með þessu móti skapaðist
ákveðið jafnvægi og báðir hóparnir náðu að þróa með sér há-
menningu. Tíbet var lénsveldi þar til kommúnistar innlimuðu
það og rústuðu flest klaustur í landinu. Helstu forvígismenn
flýðu þá til Indlands, Nepal og sumir hverjir til Evrópu.
Búddisminn í Japan á ýmislegt sameiginlegt með þeim tí-
beska, hann er tengdari menningu og listum en hinayana en
tíbeski búddisminn gengur lengra í frjálsræðisátt en hinar
gerðirnar, sérstaklega í umburðarlyndi gagnvart öllum for-
mum lífsins og tilfinningum í iðkun. Munurinn á þessum mis-
munandi gerðum búddismans sést vel á því hvernig aðlögun
þeirra er að vestrænni menningu.
Bæði japanski og tailenski búddisminn halda fast í þjóð-
ernislegan bakgrunn en sá tíbeski aðlagar sig að nýjum menn-
ingarheildum. Þá er áhersla þessara greina búddismans til
Hið
mikilvægasta í
búddisma er
þjálfunin
fremur en
trúin og
sannleikurinn
er fólginn í
uppljómun
26 HEIMSMYND