Fréttablaðið - 26.11.2019, Blaðsíða 83

Elín
Albertsdóttir
elin@frettabladid.is
Ásta Kristrún og Valgeir byrjuðu á þjóðmenningar-stundum á heimili sínu í
Reykjavík en eftir að þau fluttu til
Eyrarbakka hafa þau gengið alla
leið í því að rifja upp kynjaverur
og vætti úr íslenskum þjóðsögum.
„Þegar við Valgeir hófum að bjóða
árstíðartengdar menningar-
stundir eins og rökkur-aðventu
og nýársdagskrár varð bók Árna
Björnssonar, Saga daganna, eins
konar biblía fyrir okkur. Þegar við
tölum um hefðir á þessum árstíma
sem tengjast aðventunni og nýju
ári leika rökkrið og kuldinn stór
hlutverk,“ upplýsir Ásta.
„Árstíðirnar búa allar yfir sér-
tækum siðum og venjum sem
byggja að stórum hluta á nátt-
úrunni og gangi himintunglanna.
Við getum til dæmis farið langt
aftur í aldir til að forvitnast og
fræðast um jólahefðir, jafnt í
öðrum heimsálfum sem hér heima
á Íslandi. Áhrif trúarbragða bæði
í öðrum löndum og hjá okkur á
tímum heiðni og ásatrúar er fróð-
legur kafli að skyggnast inn í,“
bætir Ásta við en þau hjónin hafa
unnið með Húsinu, Byggðasafni
Árnesinga, Eyrarbakkakirkju og
Rauða húsinu. Þau fá hópa í heim-
sókn, jafnt Íslendinga sem erlenda
ferðamenn.
Elsta jólatréð
„Undirbúningur og gerð þessara
stunda hafa skilað sér í aukinni
þekkingu á þjóðfræði. Við vissum
til að mynda ekki að hugsanlega
megi rekja tilurð jólatrjáa til Skiln-
ingstrésins úr Biblíunni og að hið
sígræna eðli barrtrjáa framkall-
aði dulúð sem leiddi til ákveðins
heilagleika þeirra. Við vissum
heldur ekki hvað jólatréshefðin
er samt ung. Til að byrja með var
það aðeins fyrirfólk í útlöndum
sem kom slíkum djásnum fyrir á
heimilum sínum. Á Íslandi var fátt
um barrtré og þegar hefðin hófst
í þéttbýli voru það gervitré sem
hófu innreið sína inn á heimilin.
Til sveita var erfitt um vik að
kaupa slíkan munað og þá hófst
jólatrjáasmíðin. Upphár lurkur var
þá jafnan tálgaður og í hann gerð
göt sem prik eða greinar voru sett
í og þar sem lyng var að finna var
það tekið til að auka á trjástemm-
inguna,“ útskýrir Ásta en árlega
er haldin jólatréssýning Hússins á
Eyrarbakka þar sem er jólatré sem
talið er vera það elsta á landinu.
Jólasveinarnir hafa líka verið
þeim hjónum hugleikin. Sérstak-
lega eftir að þau áttuðu sig á því að
þeir væru mun fleiri en talið var.
Þeir voru eitt sinn jólasveinar einn
og átta en síðan þrettán þegar við
teljum fram til jóla. Árni Björns-
son telur hæglega eina sjötíu og
þá er ljóst að þeir sem eru hvað
mest hrollvekjandi hafa lotið í
lægra haldi í þjóðarsáttinni um
hina þrettán sem við meðtökum
sem haldbæra fulltrúa. Lungna-
slettir er einna óhugnanlegastur
af þeim sem voru látnir víkja og
svo er Faldafeykir auðvitað engan
veginn við hæfi á tímum MeToo-
byltingarinnar,“ segir Ásta.
Fangar í jólasveinavinnu
Svo skemmtilega vill til að með
stuðningi Árborgar ætla Eyrbekk-
ingar að lífga við 15-20 jólasveina
eða vætti með því að birta nöfn
þeirra á jafnmörgum ljósastaurum
í þorpinu. „Fangelsið verður okkar
jólasveinaverkstæði og þar verða
trjáskilti smíðuð og í þau greipt
nöfn sem verða fyrir valinu í fyrstu
umferð. Sveinkana munum við
setja á heimasíður samstarfsaðila
Bakkastofu í þorpinu og segja frá
hvaða hlutverkum þessir skelfandi
jólasveinar gegndu til að hafa
hemil á landanum í myrkri fyrr á
tímum,“ segir Ásta en verkefnið
er afar áhugavert og ætti að draga
Íslendinga í bíltúr til að skoða
djásnin.
Álfar og huldufólk
Ásta og Valgeir eru með rökkur- og
aðventudagskrá í Bakkastofu og
ætla að halda áfram yfir nýárið
þegar álfar og huldufólkið taka
við. „Þá erum við ekki að tala um
einhverja búra heldur verur sem
líkjast fríðu og tígulegu mann-
fólki og býr í klettum, hólum
og steinum. Birtingarmynd og
hegðan þeirra er önnur en okkar.
Til dæmis eru þessar verur ekki
sýnilegar nema sumum eða
þegar þær kjósa að láta sjá sig. Öll
þjóðtrú býr þó yfir markmiðum
því eins og við þekkjum þá reynast
álfar og huldufólk vel þeim sem
veita þeim aðstoð en vinna mein
þeim sem híbýlum þeirra raska.
Búseta þeirra er sjálf náttúran og
til varnar henni er okkur innrætt
að skaða hana ekki því ella getum
við kallað yfir okkur alls kyns
ógæfu. Hér er því skýrt náttúru-
verndarsjónarmið fólgið í trú
okkar á álfa- og huldufólk,“ segir
Ásta en nánar má skoða dagskrá á
heimasíðu Bakkastofu.
Jólavættir
allt um kring
Ásta Kristrún Ragnarsdóttir og Valgeir
Guðjónsson tónlistarmaður hafa fallið fyrir
þjóðmenningarsögu Íslendinga og tengja hana
ýmsum vættum, siðum og venjum. Þessa dagana
leggjast þau yfir gamla jólasiði með gestum sínum.
Valgeir og Ásta taka á móti aðventunni með mikilli gleði. Hún klæðist kjól
frá ömmu sinni og hann er með biskupstrefil um hálsinn. Þau lifa sig inn í
þjóðsögurnar með gestum sínum. FRÉTTABLAÐIÐ/SIGTRYGGUR ARI
Jólaskrautið er gamalt og virðulegt.
Hér er mynd
af Ólöfu
Árnadóttur
sem nú er
látin að virða
fyrir sér
jólatré frá
æskuheimili
sínu, Odd-
geirshólum í
Flóa. Myndin
er tekin í
Hrunakirkju
en móðir
Ólafar, Elín
Briem Stein-
dórsdóttir
húsfreyja, gaf
safninu tréð.
Þessi fallegi gripur sem
Ásta sýnir hér á sér sögu.
„Þetta er rússnesk timbur-
kirkja á tveimur hæðum sem
hvor um sig snýst í hringi þegar
kveikt er á kertunum því þá fara
spaðarnir á turninum að snúast.
Á efri hæðinni eru hirðingjarnir
með dýrin sín en á þeirri neðri
Jesú barnið, María og Jósef og vitr-
ingarnir mynda þar hring í kring
um þau með gjafir sínar.
Ég var svo lánsöm fyrir
um 25 árum að heimsækja
rússneskt klaustur og heillaðist
þá af því sem munkarnir ýmist
bjuggu til eða seldu í rússneskum
anda. Kirkjuna fann ég reyndar
hér heima skömmu eftir heim-
komuna en tengi hana þó alltaf
við klaustrið góða og viðheldur
minningu og sögum því tengdu.“
Holtasmára 1
201 Kópavogur
(Hjartaverndarhúsið)
Sími 571 5464
NETVERSLUN WWW.TISKUHUS.IS
SMART JÓLAFÖT, FYRIR SMART KONUR
JÓL 2019 2 6 . N Ó V E M B E R 2 0 1 962