Morgunblaðið - Sunnudagur - 15.09.2019, Blaðsíða 14

John Lennon og Yoko
Ono sungu lagið Angela
til stuðnings Angelu
Davis á plötunni Some-
time in New York City.
É
g er mjög spennt að
koma til Íslands,“ segir
Angela Davis þegar hún
er spurð hvað hún
hyggist leggja áherslu á
í máli sínu á alþjóðlegu #metoo-
ráðstefnunni sem haldin verður í
Hörpu 17. til 19. september. „Þetta
verður reyndar ekki fyrsta skipti
sem ég kem til landsins. Þegar ég
var mjög ung flaug ég með Loftleið-
um og lenti í Reykjavík á leið til
Evrópu en þetta verður í fyrsta
skipti, sem ég mun eiga þess kost
að heimsækja Ísland í alvöru.“
Davis kveðst líta á Ísland sem
fyrirmynd í jafnréttisbaráttu
kvenna.
„Ég hef alltaf dáðst að þeim ótrú-
lega árangri sem náðst hefur á Ís-
landi, sérstaklega hvað varðar jafn-
rétti kynjanna og að Ísland hafi
verið í fararbroddi varðandi efna-
hagslegt jafnrétti kynjanna um ára-
bil,“ segir hún. „Um leið heldur
kynferðislegt ofbeldi og áreitni
samt áfram að vera vandamál á Ís-
landi. Það ætti að vekja þá til um-
hugsunar sem halda að náum við
jafnrétti kynjanna í efnahagslífinu
eða á sviði stjórnmála leysist öll
vandamál okkar. Ísland er fullkomið
dæmi um að í þessari baráttu þarf
að taka á mörgum málum sam-
tímis.“
Davis fagnar því að #églíka-
hreyfingin hafi komið fram og segir
að það hafi verið löngu tímabært að
alþjóðleg vakning yrði um mikil-
vægi þess að takast á við kynferðis-
legar árásir og áreitni.
„Þessi hreyfing hefur verið að
þróast í áratugi og mætti jafnvel
segja aldir,“ segir hún. „Snemma á
tuttugustu öld, áður en hreyfingin
fyrir borgaralegum réttindum í
Bandaríkjunum fór af stað, fóru
fram miklar herferðir sem ætlað
var að spyrna gegn rasískum
nauðgunum. Þar má nefna mál
Recy Taylor, sem átti sér stað 1944
í Abbeville í Alabama. Rosa Parks,
sem ekki var þekkt fyrir að hafa
beitt sér í málaflokknum, rannsak-
aði málið fyrir samtökin NAACP,
sem beita sér fyrir réttindum
svartra.“
Sex hvítir menn námu Taylor á
brott og nauðguðu henni þegar hún
var á leið heim til sín úr kirkju.
Málið fór hins vegar ekki fyrir dóm
þótt játning eins mannanna lægi
fyrir. Árið 2011 bað þingið í Ala-
bama Taylor opinberlega afsökunar
á því að árásarmennirnir hefðu ekki
verið sóttir til saka.
Ekkert er gulltryggt
„Ég held að það sé mikilvægt að við
höfum vaknað til vitundar um að
samfélag okkar sé gegnsýrt af skila-
boðum um að karlar hafi aðgang að
líkömum kvenna með þessum hætti.
Tarana Burke setti myllumerkið
#églíka fram árið 2006 og síðan
tókst Alyssu Milano að vekja máls á
því árið 2017 þannig að það vakti
heimsathygli. Loksins eru karlar
sem vitað er að hafa framið ofbeldi
gegn konum farnir að finna fyrir
áhrifunum.“
Davis segir að það sé önnur
spurning hvort áhrifin af hreyfing-
unni verði til frambúðar.
„Ég held að ekkert sé gull-
tryggt,“ segir hún. „Sumir héldu að
þrælahaldi hefði lokið í Bandaríkj-
unum árið 1863 eða 1865, en við er-
um enn að fást við leifar þess og
eftirköst á okkar dögum. Þannig að
ég verð að svara þessari spurningu
með því að við verðum að halda
áfram að vinna að þessum mál-
um með aðgerðum, í fræða-
heiminum og í fjölmiðlum.“
Annar málstaður hefur einnig
rutt sér til rúms undir myllumerki í
Bandaríkjunum og vakið athygli um
allan heim. Það er hreyfingin
#svörtlífskiptamáli.
„Þar er fókusinn á ofbeldi lög-
reglu og hvað það er algengt og það
hefur verið rauður þráður í barátt-
unni fyrir frelsi svartra,“ segir
Davis. „Það er hægt að fara allt aft-
ur til þess að á sínum tíma var bar-
ist gegn þeim sem unnu við að
fanga þræla og hafa eftirlit með
þeim. Þær hreyfingar voru að mínu
mati forverar þeirrar hreyfingar
sem við nú köllum #svörtlíf-
skiptamáli.“
Ekki einstaklingar
heldur kerfisbundið
Hún segir að þó sé einn grund-
vallarmunur á #svörtlífskiptamáli
og fyrri hreyfingum.
„Á fyrri tímum var áherslan eink-
um á einstaka gerendur í lögregl-
unni. #svörtlífskiptamáli markaði
þáttaskil með því að vekja til al-
mennrar vitundar um kerfislæg ein-
kenni lögregluofbeldis,“ segir Davis.
„Það er ekki hægt að taka á því á
einstaklingsgrunni, heldur þarf að
taka á kerfislægum ástæðum ras-
ísks ofbeldis af hálfu ríkisins. #ég-
líka-hreyfingin getur líka dregið
mikilvægan lærdóm af því. Tilhneig-
ingin er alltaf að einblína á einstaka
gerendur og vitaskuld á að draga þá
til ábyrgðar, en það eru kerfislægar
ástæður fyrir því að ofbeldi gegn
konum hefur verið viðvarandi þema
í sögu okkar rétt eins og lögreglu-
ofbeldi. Ég held að fókusinn á
kerfisbundnar ástæður sem ýta
undir þessar myndir ofbeldis sé
helsta framlag hreyfingarinnar
#svörtlífskiptamáli, ekki bara fyrir
hreyfinguna gegn lögregluofbeldi,
heldur einnig hreyfinguna gegn of-
beldi á hendur konum.“
Davis hefur í áranna rás gagn-
rýnt fangelsiskerfið í Bandaríkj-
unum harkalega og talar um fang-
elsisiðnaðinn.
„Ég held að ekki sé hægt að líta á
fangelsiskerfið sem einangrað fyrir-
bæri,“ segir Davis. „Fangelsiskerfið
í Bandaríkjunum er kannski
dramatískasta dæmið um kerf-
isbundin einkenni rasisma og
hvernig rasismi heldur velli í gegn-
um kerfi jafnvel þótt reynt sé að
vinna gegn honum á einstaklings-
grundvelli.“
Hún segir að líta verði á fang-
elsisiðnaðinn í alþjóðlegu samhengi.
„Þetta snýst ekki aðeins um hinar
sögulegu tengingar, þótt þær séu
mjög mikilvægar, heldur hvernig
fangelsanir þjóna alþjóðlegum kap-
ítalisma á okkar tímum, ekki bara í
Bandaríkjunum, heldur í vaxandi
mæli um allan heim. Þegar auð-
urinn í heiminum er færður til
þannig að menn eins og Jeff Bezos
[eigandi Amazon] og fleiri geta náð
sér í sína milljarða dollara og auð-
magnið er tekið burt frá þeim geir-
um samfélaga sem hjálpa fólki að
komast af, hvort sem það eru skól-
ar, húsnæði eða heilsugæsla, verða
til hópar fólks sem á sér ekki lengur
samastað vegna þess að það hefur
misst vinnuna, vegna þess að það er
ekkert öryggisnet. Fjarað hefur
undan velferðarkerfum um allan
heim. Hvað á að gera við fólk í
þeirri stöðu? Í vaxandi mæli hefur
fólk verið sett í fangelsi allt frá ní-
unda áratugnum. Hin fullkomna
lausn. Fangelsin verða ekki bara
staður fyrir fólk sem hefur misst
stöðu sína í samfélaginu, þau verða
gróðafyrirtæki í sjálfu sér. Þetta er
ekki bara spurning um umbætur á
fangelsum, heldur að skilja und-
irliggjandi ástæður þess að fang-
elsum hefur fjölgað. Mörg okkar
hafa þess vegna komist að þeirri
niðurstöðu að afstaða sem kallar á
afnám fangelsa yrði mun líklegri til
að leiða til þeirra samfélagsbreyt-
inga sem við þurfum á að halda í
heiminum.“
Auður á örfáum höndum
Davis neitar því ekki að þessi sýn
geti virst stangast á við það að aldr-
ei hafa fleiri börn í heiminum átt
kost á skólagöngu, aldrei hefur að-
gangur að heilsugæslu verið jafn-
víðtækur eða jafn mörgum verið
lyft úr fátækt.
„En ég held að það verði að taka
með í reikninginn að auður heimsins
hefur safnast á hendur örfárra ein-
staklinga,“ segir hún. „Um átta ein-
staklingar eiga meiri eignir en
helmingur íbúa jarðar. Það getur
verið rétt að einhverjar breytingar
hafi orðið til batnaðar, en það þýðir
ekki að vandamál fátæktar hafi ver-
ið leyst, það þýðir ekki að fólk sé
hætt að svelta.“
Þá segir hún að ekki séu alls stað-
ar framfarir og bendir á að í Banda-
ríkjunum fari menntun hrakandi.
„Menntakerfinu hefur hrakað allt
frá barnaskóla til framhaldsnáms í
háskólum,“ segir hún. „Ég man
þann tíma í Kaliforníu, þar sem ég
bý, að hægt var að fá menntun allt
Angela Davis vakti heimsathygli fyrir baráttu sína fyrir réttindum
svartra í Bandaríkjunum fyrir bráðum 50 árum. Hún kveðst lengi hafa
dáðst að þeim árangri sem náðst hafi á Íslandi í að koma á jafnrétti
kynjanna. Davis mun ávarpa ráðstefnuna #metoo í Reykjavík í vikunni.
Karl Blöndal kbl@mbl.is
Angela Davis á blaða-
mannafundi í San Jose í
Kaliforníu árið 1972
vegna ákæranna, sem
hún var sýknuð af.
AFP
„#svörtlífskiptamáli mörkuðu þátta-
skil með því að vekja til almennrar
vitundar um kerfislæg einkenni lög-
regluofbeldis,“ segir Angela Davis.
Mikilvæg
vitundarvakning
#ÉG LÍKA
14 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15.9. 2019