Morgunblaðið - Sunnudagur - 29.09.2019, Blaðsíða 16

16 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 29.9. 2019
B
réfritari ákvað aldrei að gera stjórn-
mál að ævistarfi, þótt hann nyti þess
að sitja og dunda sér við dót og hlusta
á konurnar sem skýldu honum, móð-
ur og móðurömmu annars vegar og
föðurömmu og föðursystur hins veg-
ar.
Þær voru orðvarar, svo ekki er það þeirra sök að
litli hlustandinn, sem enginn gaf gaum, hafi ekki allt-
af fylgt því fordæmi. En öll var umræðan ólík því sem
nú gerist.
Gjörólík umræðuefni
Mest var rætt um fjölskyldu og vini og sagðar af þeim
fréttir og mátti ætla að ekkert nema gott henti allt
það fólk því það var það eina sem nefnt var.
Kannski hefur nærvera smælkisins á samkomunni
séð til þess. Því að það var margt sem litla fólkið
heyrði aldrei minnst á. Aldrei voru veikindi nefnd á
þeirri tíð svo þau heyrðu. Mamma og amma lokuðu
stundum að sér stutta stund í eldhúsinu og okkur
bræður grunaði ekki Gvend, enda var hann leikfélagi
okkar í götunni. Verið getur að einmitt þá hafi veik-
indi verið rædd, því að í minningunni komu þær
mæðgur stundum þungbúnar út.
En kannski voru þær að ræða hvernig söfnunin fyr-
ir húsaleigunni stæði, en peningar voru aldrei ræddir
í okkar áheyrn nema í formi almennra ábendinga um
sparnað og nýtingu, sem beint var að okkur bræðrum
og stundum ekki að tilefnislausu. Dánarfregnir hafa
sjálfsagt einnig verið sagðar þarna. Og þótt ekki séu
tiltæk nein sönnunargögn þá kynnu vandamál í hjú-
skaparmálum og samdráttarfréttum í ytri hringum
fjölskyldunnar einnig að hafa verið á dagskrá þeirra
funda.
Ég minnist þess að eitt sinn var önnur föðursystur
til í heimsókn hjá þeim föðurömmu minni og yfir
helgistund kaffidrykkjunnar impraði hún á einhverju
sem þótti við ytri mörk. Amma Valgerður hvessti
augun á dóttur sína, sem þagnaði, hnykkti höfðinu í
áttina til drengsins og sagði: „Ég hélt að hann væri 10
ára!“ „9“ sagði amma og beindi umræðunni inn á aðr-
ar brautir.
Í nálægð ókunnra ættmenna
En um ættir var rætt mjög óþvingað og þangað voru
sóttar upplýsingar og skýringar á háttalagi og hvern-
ig til tókst og stundum farið langt, jafnvel mjög langt
aftur. Jafnvel allt aftur í Harald hárfagra ættföður
okkar og bréfritari óttast að hann hafi einhvern tíma
fengið það á tilfinningunna að hann sjálfur væri eina
„núlifandi“ afkvæmi Haraldar þótt það væri aldrei
sagt beint. En þegar nokkrum árum síðar var bent á
að allir Íslendingar væru afkomendur Jóns Arasonar
hvarf allur ótti, því að frá honum hlaut að vera óraveg-
ur í þann hárprúða, svo menn gætu eins hæglega verið
afkomendur Tarsans eins og hans.
Stundum var jafnvel úrskurðað að heyrst hefði að
það hefðu ekki allir verið alveg „heilir“ í þeirri ætt
sem var til umræðu. Þótt þær virtust ekki skynja það,
konurnar, þá gaf hlustandinn sér með árunum að
þarna væri rætt um „geðveiki“ sem gat tekið sig upp
fyrirvaralaust og var í raun sáralítið hægt að gera
nokkuð við. Í sumum tilvikum kom í ljós að óhjá-
kvæmilegt hefði verið að færa menn til lækninga um
lengri eða skemmri tíma. En um þau örlög ræddu
menn ekkert, enda flokkað næst dauðanum, því að
flestir gerðu sér grein fyrir að talið um „lækningu“
var mikil ofrausn, því skelfilega lítið var vitað þá um
þessi efni og of lítið enn og þótt kenningar væru til og
einkenni þekkt voru ástæðurnar á huldu og harla fátt
sem hjálpaði.
Þá fyrst margfaldaðist eymdin og ömurleikinn þeg-
ar sá veiki hafði verið numinn burt af heimilinu, jafn-
vel fluttur í kistuígildi með loftholum ofan í lest skips
um langan veg. Varla mundi heilbrigður maður kom-
ast óbrjálaður út úr þeirri reisu. Auðvitað bráði stund-
um af þessum ólánsömu einstaklingum og þeir komust
aftur í sína sveit eða bæ, en þótt fátt eða ekkert væri
sagt héngu ósagðir fordómarnir eins og biksvört ógn-
arský yfir fjölskyldunum sem í þessu lentu. Eina
hjálpin var að ættinni var gjarnan kennt um.
Utan hættusvæðis
En stjórnmál voru ekki feimnismál hjá þessum prúðu
konum og fjarri því. Flokkarnir spiluðu mikla rullu og
forkólfar þeirra iðulega heilmiklar hetjur hjá sínum,
enda lítið að hafa í íþróttum, popphátíðum og hinsegin
dögum á þessum tíma.
Lengi taldist flokksaðild og brask í kringum það til
annarra útiverka og karlmenn voru þar því lengi fram
eftir í miklum meirihluta. En áhrif kvenna hafa þó
vafalítið verið miklum mun meiri en skrifað var í fund-
argerðabækur.
Fram eftir öllu heyrði bréfritari einungis konur
ræða stjórnmál og fannst ekkert vanta upp á.
Móðurafinn, Lúðvík Norðdal læknir, var vel póli-
tískur en hann dó tæplega sextugur frá okkur og hafði
síðustu árin legið þungt haldinn. Hinn afinn, Ólafur
Oddsson ljósmyndari, varð bráðkvaddur á borgar-
skrifstofunum 56 ára gamall árið 1936, og var oft
hugsað til hans þegar gengið var þar um ganga síðar.
Og það var mesta furða hversu vel mátti kynnast hon-
um í gegnum samtöl þeirra mæðgna og hann mun
hafa haft sterka pólitíska sannfæringu.
Báðir afarnir mættu á fyrsta Landsfund Sjálfstæð-
isflokksins, en það voru fámennir fundir framan af,
miðað við það sem síðar varð, svo barnabarnið leyfir
sér að ímynda sér að þeir hafi skrafað saman þar
karlarnir og vel hafi farið á með þeim.
Árið 1926 hafði Jón Þorláksson frumkvæði að því
að Íhaldsflokkurinn stofnaði Landsmálafélagið Vörð
og óx félagatal hans hratt. Vörður er þremur árum
eldri en Sjálfstæðisflokkurinn.
Fyrir fáeinum dögum þegar verið var að róta í
hirslum heima við þá kom upp flokksskírteini Ólafs
Oddssonar í Verði og var það númer 29 á stofnárinu.
Ekki liggur fyrir að ömmurnar tvær sem aldrei
hittust eða föðursystirin Íja hafi verið flokksbundnar,
en þær horfðu aldrei á annan flokk en fyrrnefndan.
Yst á öðrum væng
Ástu ömmu þótti hins vegar feikn vænt um Brynjólf
Bjarnason, einn harðskeyttasta leiðtoga kommúnista,
en mæður þeirra voru systur. Sýndi Brynjólfur bréf-
ritara mikla vinsemd og frændsemi alla tíð og breytt-
ist það ekkert við það þótt litli frændi væri kjörinn
fulltrúi „íhaldsins“ í borgarstjórn.
Til þess var tekið að þegar Brynjólfur hélt pólitíska
fundi í nágrenni heimila ömmu á Eyrarbakka eða Sel-
fossi þá gisti hann gjarnan þar og fékk stofuna lánaða
fyrir trúnaðarfund með sínum mönnum.
Þegar við Stefán Jónsson fréttamaður gerðum árið
1970 þætti um 40 ára afmæli Ríkisútvarpsins undir
forystu og leiðsögn hans, bað hann Brynjólf um viðtal
enda hafði hann verið æðsti yfirmaður þeirrar stofn-
Kjarkurinn
er aflmesti
vöðvi fótanna
Reykjavíkurbréf27.09.19